پیامدهای مثبت تغییر نقش های جنسیتی

تغییر نقش های جنسیتی یکی از مهم ترین مباحث در حوزه زن و خانواده است. 
 

مفهوم نقش در جامعه شناسی به وظایف و انتظاراتی اشاره دارد که برای هر فرد بر حسب پایگاهی که در جامعه احراز نموده، تعیین شده است. بنابراین، نقش جنسیتی (gender role)عبارت است از: «انتظارات غالب در یک جامعه در مورد فعالیت ها و رفتارهایی که مردان و زنان می توانند یا نمی توانند در آنها درگیر شوند».
 
مفهوم نقش جنسیتی با شاخص هایی مانند اختصاص پاره ای از وظایف و کارهای خانگی یا اجتماعی به یکی از دو جنس (برای مثال، اختصاص خانه داری و تربیت فرزندان به زنان) و جنس (مانند عاطفی بودن برای زنان و سلطه جویی و حسابگری برای مردان) تعریف کرد.
 

بررسی های متعدد تاریخی و میان فرهنگی نشان داده اند که توزیع و تفکیک نقش ها بر حسب جنسیت، پدیده ای جهان شمول و دارای قدمتی به درازای تاریخ بشر بوده است. با وجود این، تغییرات عمیق اجتماعی در غرب در سده گذشته، الگوی سنتی تقسیم کار خانگی را تا حدود زیادی دگرگون ساخت، تا آنجا که برخی از محققان انگلیسی بر پایه مطالعات خود در دهه ۱۹۶۰ در مورد اشتغال فزاینده زنان در بازار کار و مشارکت روزافزون مردان در کارهای خانگی، این گونه اظهار نظر کردند که «خانواده بریتانیایی روز به روز متقارن تر می شود؛ یعنی نقش زن و شوهر شباهت بیشتری به هم پیدا می کند و در نهایت، همانند خواهد شد» (آبوت و والاس، ۱۳۸۰، ص ۱۱۳).
 
بسیاری از صاحب نظران در صحت این پیش بینی مناقشه کرده اند، اما در این که تغییرات به جوامع غربی و سرایت آن به دیگر جوامع، پدیده ای آشکار است. با این توضیح به بررسی و ارزیابی آثار تغییر نقش های جنسیتی بر خانواده با تأکید بر یافته های علمی و مبانی دینی و فلسفی می پردازیم.
 

عده ای بر این باورند که همانند شدن نقش های خانوادگی و اجتماعی زنان و مردان، آثار مثبتی برای همگان در پی دارد. کم رنگ شدن نقش های جنسیتی و ایفای نقش های به اصطلاح مردانه توسط زنان، به افزایش احساس عدالت، عزت نفس و خودباوری در زنان انجامیده، احساس رضایت مندی آنان را تقویت می کند (بستان، ۱۳۸۳، ص ۲۰۱ - ۲۰۲).
 
هم چنین زنانی که نقش های مردانه را پذیرفته اند و به ویژه از شغل درآمدزا برخوردارند، برای کنار آمدن با مشکلات مالی پس از طلاق، بسیار بیشتر از زنانی که فقط با نقش های سنتی آشنایند، آمادگی دارند، زیرا در فرضی که شوهر، نقش نان آوری را منحصرا بر عهده دارد، فقدان شوهر به معنای از دست دادن منبع اصلی پول است (همان، ص ۲۴۹).
 

پس به طور کلی، یکی از پیامدهای مثبت هم سانی نقش های جنسیتی، افزایش قدرت و ارتقای پایگاه اجتماعی زنان و کاهش وابستگی آنان به مردان است و این امر به نوبه خود در رفع بسیاری از مشکلات اجتماعی به ویژه آسیب های اجتماعی مربوط به زنان مؤثر است.
 
از این گذشته، این جابه جایی نقش ها برای مردان نیز مفید است و آنان از این که دیگر فقط یک نان آور نیستند و می توانند زمان بیشتری را در خانه با فرزندانشان سپری کنند، احساس رضایت می کنند و این نکته به ویژه در مورد خانواده های دوشغلی صادق است؛ یعنی خانواده هایی با دو دستمزد پاره وقت که یکی توسط شوهر و دیگری توسط زن به دست می آید. به علاوه، نقش های جنسیتی از موانع اصلی شکوفایی و رشد پاره ای از خصلت های اخلاقی مثبت در مردان تقلی می شوند؛ خصلت هایی مانند ابراز عواطف و احساسات، روحیه مراقبت، پرورش دهندگی و هم دردی که گاه از آنها با عنوان اخلاق زنانه یاد می شود.
 
در مورد تاثیر مثبت سست شدن نقش های جنسیتی بر فرزندان نیز ادعاهایی از این دست مطرح می شود که خانواده ای که در آن، زن نقش نان آوری را بر عهده دارد، وظیفه جامعه پذیر کردن دختر را بهتر به انجام می رساند و از شواهد این مدعا، برخی پژوهش هاست که نشان می دهد که تخصص شغلی دختران جوان بدون پدر، بالاتر از میزان تخصص شغلی سایر دختران است. دلیل این امر می تواند آن باشد که مادران بدون شوهر بیش از مادرانی که به شوهران خود متکی اند، سعی در آماده کردن دختران برای زندگی شغلی آینده دارند و واقع بین تر از مادران خانواده های زن و شوهری اند. (میشل، ۱۳۵۴، ص ۸۳ - ۸۴)
 
هم چنین با استناد به برخی پژوهش ها گفته شده است که کودکان متعلق به مادران شاغل، نه تنها از نظر بیشتر مقیاس رشد، تفاوتی با دیگر کودکان نداشته اند، بلکه از نظر سازگاری اجتماعی، از وضعیت بهتری در مقایسه با کودکان دیگر برخوردار هستند.
 
منبع:  تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن. گروه نویسندگان.442-446، موسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی (ره). سوم. 1388.