استخوان بندی سر و گردن
اسکلت سر و گردن شامل جمجمه، استخوان لامی و مهره های گردنی است.جمجمه
جمجمه، محفظه ای استخوانی است که قسمت مهم و حجیم سیستم اعصاب مرکزی (مغز) را دربر می گیرد. حفره های استخوانی برای برخی از اندام های حسی (بینایی، شنوایی و بویایی) در آن جای دارند. این محفظه بسته، نقش مهمی در حفاظت از مغز عهده دارد و بسته بودن نسبی آن در ثابت نگه داشتن جریان خون مغز، مؤثر است.استخوان های جمجمه، شامل استخوان های سر و صورت است. استخوان های فرد، پیشانی، پشت سری، پروانه ای و پرویزنی و استخوانهای زوج، آهیانه ای و گیج گاهی ۸ قطعه استخوان مربوط به سرند، و استخوان های فرد فک پایین و تیغه بینی، و استخوان های زوج، فک بالا، گونه ای، بینی، اشکی، کامی و شاخک تحتانی بینی، جزو استخوان های صورت اند که در مجموع، تعداد آنها به ۱۴ عدد می رسند. این استخوان ها نامنظم و پهن به وجود آمده اند و به جز فک، با مفاصل ثابت به یکدیگر، پیوند یافته اند. بخشی از جمجمة که مغز را در خود جای داده است، جمجمه عصبی نام دارد و آن قسمت که در تشکیل اسکلت صورت شرکت دارد و احشای مربوط را دربر می گیرد، جمجمه احشایی نامیده می شود.
استخوان هایی که در تشکیل سقف جمجمه و جداره ها شرکت دارند، به طریق غشایی و آنها که در تشکیل قاعده و کف جمجمه، نقش دارند، به روش غضروفی ساخته می شوند.
غیر از مفصل گیجگاهی فکی که تنها مفصل متحرک جمجمه است، بقیه استخوان ها از طریق مفاصل لیفی به هم اتصال دارند؛ از این رو، بین آنها حرکتی نیست و درزهای بین استخوان ها با افزایش سن ناپدید و استخوانی می شوند.
بررسی جمجمه به دو روش انجام می گیرد؛ گاه، بررسی آن به صورت یک کل و مجموعه، مدنظر است و از نمای داخلی و خارجی، مورد مطالعه قرار می گیرد و گاه نیز بررسی آن از طریق مطالعه هر یک از استخوانه ای جمجمه است که شامل قسمت های مختلف می شود و بازگویی آنها فراتر از حد این نوشتار می نماید.
آنچه در این بحث قابل توجه به نظر می رسد، تفاوت های جنسی است و پیداست که در استخوان جمجمه نیز همانند سایر استخوان های مهم بدن، (به ویژه پس از بلوغ) از نظر زنی -مردی تفاوت های آشکاری دیده می شود؛ به گونه ای که با درصد بالا، تنها از روی استخوان های جمجمه می توان جنسیت فرد را مشخص کرد؛ مهمترین این تمایزها به طور خلاصه چنین است:
۱. حجم جمجمه زن حدود ۱۰ درصد از حجم جمجمه مرد، کمتر است؛
2. جمجمه زن، سبکتر و کوچکتر از جمجمه مرد است.
۳. استخوان های جمجمه زن، نازکترند، و آثار مربوط به پیوند عضلانی در آنها نامشخص تر و کمتر است.
۴. در زن، کمانه ای ابرویی و زواید پستانی، برجستگی کمتری دارند.
5. سینوس های هوایی اطراف بینی در زن، نسبت به مرد، حجم کوچکتری دارند.
۶. قسمت صماخی استخوان گیجگاهی در زن، کوچکتر است و زبری و سختی کمتری دارد.
۷.کناره های بالای کاسه چشم در زن از مرد، تیزتر است،
۸. پیشانی در زن، نسبت به مرد، بیشتر حالت عمومی دارد.
9. برآمدگیه ای پیشانی و آهیانه ای در زن، برجسته تر و سقف جمجمه، کمی پهن تر است.
۱۰. برجستگی های صورت در زن کوچکتر و استخوان های چهره صافتر است؛ نیز استخوانهای فک بالا و پایین و زواید دندانی آنها، کوچکترند.
11. سوراخ کاسه چشم در زنان، گردتر از مردان می نماید.
۱۲. برجستگی زاویه فک پایین در جنس مرد، مشاهده می شود.
۱۳. رشد قاعده کاسه سر در زنان، ۲ سال زودتر از مردان توقف می کند.
14. بر اساس یک مطالعه، ضخامت کاسه سر در مردان، با افزایش سن، زیاد می شود و در زنان، کاهش می یابد.
۱۵. در مجرای زیرزبانی (یا لقمه ای قدامی) که از استخوان پس سری می گذرد، اختلافات جنسی وجود دارد؛ به عنوان نمونه، در کشور برمه، ۵۸ درصد مردان و تنها ۳۱ درصد زنان دارای مجرای لقمه ای هستند.
به طور کلی، جمجمه ژن، پس از بلوغ، به حفظ خصوصیات دوران کودکی گرایش دارد؛ از این رو، ویژگی های این دوران در جمجمه زن بالغ، بیشتر از مرد باقی می ماند.
مهره های گردن
مهره های گردن، ۷ عدد است. این مهره ها در زواید عرضی خود، سوراخ دارند. خصوصیات مهره سوم تا ششم، مشترک است و مهره های اول، دوم و هفتم، ویژگی های خاص دارند. تفاوت های جنسی در مهره اول گردن دیده می شود؛ این مهره ها از آنجا که وزن سر را تحمل می کنند، به «اطلس» معروف شده است و به یک حلقه می ماند؛ تنه و زایده شوکی اندازد. قوس قدامی و خلفی، توده های طرفی و زواید عرضی، قسمت های مختلف مهره اطلس را تشکیل می دهند. این مهره در مردها بزرگتر و پهن تر از زن هاست.
استخوان لامی
این استخوان در جلوگردن و در برابر مهره سوم گردنی، بین قاعده فک پایین وکنار فوقانی غضروف تیرویید واقع شده است؛ از بالا، محل اتصال عضلات زبان وکفت دهان است و از پایین، با حنجره و از عقب با اپیگلوت و حلق مجاورت دارد.استخوان لامی دارای یک قسمت مرکزی به نام تنه و دو زوج شاخ در دو طرف است که شاخ های بزرگ و کوچک نامیده می شوند. شاخ های بزرگ لامی از بالا به پایین تخت شده اند؛ شاخ بزرگ، دو سطح فوقانی و تحتانی و در کنار داخلی و خارجی دارد. سطح فوقانی آنها مربوط به اتصال الیافی از عضله تنگ کننده میانی حلق در داخل و عضله لامی به زبانی در خارج است. نزدیک محل پیوند شاخ بزرگ به تنه، عضله نیزه ای - لامی به استخوان لامی متصل می شود. کمی عقب تر از محل اتصال وتر این عضله، قرقره لیفی مربوط به وتر واسطه عضله دو بطنی به استخوان لامی می پیوندد؛ در مردها، اتصالات عضله نیزه ای - لامی و قرقره عضله دوبطنی، ممکن است زاویه ای برجسته در قسمت قدامی طرفی ایجاد کند.
کاهش توده استخوانی
از مجموع آنچه تاکنون گذشت، می توان دریافت که استخوان های زنان، حجم کمتری دارند؛ انتهای آنها ضعیف تر است و از برجستگی مختصری برخوردارند؛ نیز استخوانی شدن استخوان ها و تکامل دندان ها در جنس زن، زودتر از مرد انجام می گیرد و زنان بالغ، توده استخوانی کمتری نسبت به مردان بالغ دارند. مطلب قابل توجه دیگر در این زمینه، از دست دادن توده استخوانی است که با افزایش سن پدید می آید. این روند نیز در زنان زودتر از مردان شروع می شود و شتاب بیشتری نیز دارد؛ به گونه ای که زن ها پس از ۴۰ سالگی هر ده سال، حدود ۸ درصد از توده استخوانی خود را از دست می دهند؛ حال آنکه این مقدار در مردها، تنها 3 درصد است. از این رو، پوکی استخوانی اختلالی بسیار شایع در میان زنان بالای ۵۰ سال است و ۸۰ درصد مبتلایان آن، زن هستند.بیماری های استخوان
در بیماری های استخوان نیز تمایزات جنسی مشاهده می شود. پوکی استخوان، بیماری فیبروزیت ، التهاب مفصل روماتویید، استئوآرتریت ، و SLE بیشتر در جنس زن شیوع دارد و اختلالاتی چون نقرس نشانگان رایتر و بیماریAS و پلی آرتریت نودوزا در جنس مرد شایع است.اوستئوسارکوما که نوعی سرطان استخوان است، در نوجوانان پسر، شیوع دارد؛ این اختلال به طور معمول در انتهای استخوان های دراز دیده می شود و به سرعت به ریه های بیمار گسترش می یابد.
منبع: کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص 258-263، انتشارات امیرکبیر. سوم. 1387.
