امیدآفرینی در زندگی

امیدست که به انسان توان مقابله با بحران ها و مشکلات را می بخشد. 
 

امید[1] یکی از عوامل روانی است که نقش حمایتی در شرایط سخت و بحرانی زندگی انسان دارد. امید را می توان یک مکانیسمی دانست که سازگاری انسان را از نظر عاطفی در زمان بحرانی شکل می دهد. امید می تواند این توان را به انسان دهد که در این مواقع به بن بست های روانی نرسد و بتواند راهکارهایی را برای برون رفت از شرایط بحرانی ترسیم کند.[2]

به شرط داشتن امید است که انسان این توان مقابله ای را پیدا می کند که با مشکلات سازگاری پیدا کرده و حتی از بیماری های صعب العلاج نیز گذر کند و سلامت جسمانی خود را بازیابد.[3]

امید رابطه مستقیم با سلامت جسمانی و روانی دارد. به عنوان نمونه امید تاثیر مستقیمی بر عاطفه های مثبت، خود ارزشمندی و از سوی دیگر همبستگی منفی ای با افسردگی، اضطراب، احساس فرسودگی و به طور کلی با عاطفه های منفی دارد.[4]

تعریف امید خود مبین ارزش و کارکردهای آن در زندگی انسان است. از همین روی، این تعریف نشان می دهد که امید در دل بحران ها، نجات دهنده انسان است که اگر منبع این امید، یک منبع حقیقی و قدرتمند باشد، این سازگاری و عبور از بحران ها و مشکلات بهتر و سریع تر صورت می گیرد.
  

امید در متون دینی در کنار منبع قدرتمندی به نام خدای متعال قرار گرفته است. امید به رحمت و غفران الهی از جمله این موارد است. امید به دیدار خدای متعال در بهشت، نمونه ای از پاداشی است که به مومنین داده شده است. در سوره عنکبوت آمده است: «مَن کَانَ یَرْجُوا لِقَاء اللّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللّهِ لاَتٍ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ؛[5] کسی که به دیدار خداوند امید دارد بداند که اجل او از سوی خدا آمدنی است و اوست شنوای دانا.»

امیدی در نگاه اسلام مطلوب شمرده شده است که منجر به عمل صالح شود: «فَمَن کَانَ یَرْجُوا لِقَاء رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحا وَلاَ یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدا؛[6] هر کس امید به لقای پروردگارش (روز قیامت) دارد، باید عمل صالح بجای آورد و کسی را در عبادت پروردگارش شریک نسازد.»

با بیانی که گذشت مشخص می شود، امیدی در نگاه اسلام سازنده است که خود را در قالب عمل صالح نشان دهد. در روایتی امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «از کسانی مباش که بدون عمل شایسته، به آخرت امید دارند، و توبه را با آرزوهای دراز به تأخیر می اندازند.»[7]

از سوی دیگر ناامیدی می تواند زمینه ساز مشکلات جسمی و روانی در زندگی انسان شود. امام علی (علیه السلام) ناامیدی را بزرگ ترین گرفتاری می دانند.[8] در روایتی امام صادق (علیه السلام) آن را از بزرگ ترین گناهان نزد پرورگار می دانند.[9]

خدای متعال نیز انسان را حتی اگر گنهگار باشد از ناامیدی نکوهش کرده است. در سوره زمر آیه 53 این گونه آمده است: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ ...؛ بگو ای بندگان من که بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید، از رحمت خدا نومید نشوید.» از همین روی در راهکارهای دینی در مشکلات برای مبتلا نشدن به یاس و ناامیدی، صبر و تحمل مشکلات را توصیه کرده اند. امید به رحمت الهی به انسان صبر می دهد و تحمل او را برای درگیر شدن با مشکلات افزایش می دهد.
 

 

برای امید می توان کارکردهای زیر را برشمرد:

  

با توصیفاتی که از امید بیان شد، انگیزه ها دست یافتن به امید، افزایش یافته است. حال مهم ترین سئوالی که در این بخش مطرح می شود این است که برای رسیدن به امید چه کارهایی را باید انجام داد.
برای امیدآفرینی باید امور زیر را انجام داد:
 

باور درست در مورد مشکلات و بحران های زندگی می تواند اولین مرحله برای داشتن امید است. کسانی که هنگام برخورد با مشکلات و بحران آن را امری طبیعی و لازمه رشد می دانند، هیچگاه خود را در این موقعیت ها نمی بازند. در آیه 156 سوره بقره خدای متعال به این افراد بشارت داده است. در این آیه آمده است :«الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ؛ آنان که چون به حادثه سخت و ناگواری دچار شوند (صبوری پیش گرفته و) گویند: ما به فرمان خدا آمده‌ایم و به سوی او رجوع خواهیم کرد.» در تفسیر این آیه، آمده است: «صابران، به جاى خود باختگى وپناهندگى به دیگران، تنها به خدا پناه مى‌برند. زیرا از دید آنها، تمام جهان کلاس درس و میدان آزمایش است که باید در آن رشد کنیم. دنیا جاى ماندن نیست، خوابگاه و عشرتکده نیست و شداید و سختى‌هاى آن نیز نشانه‌ى بى‌مهرى خداوند نیست. ناگوارى‌ها براى آن است که زیر پاى ما داغ شود تا تندتر و سریعتر حرکت کنیم، بنابراین در تلخى‌ها نیز شیرینى است. زیرا شکوفا شدن استعدادها، کامیابى از پاداش‌هاى الهى را بدنبال دارد.»[10]
 

روزی ابوهاشم جعفری نزد امام هادی (علیه السلام) آمد و از تنگناهایی که در زندگی برای او به وجود آمده است، سخن گفت. نخستین کاری که امام (علیه السلام) برای کمک به او انجام دادند، ذکر نعمت های الهی برای او بود. امام هادی (علیه السلام) از او پرسیدند که تا به حال شکر کدام نعمت را به جا آورده ای که امروز اینگونه ناامیدانه سخن می گویی؟ امام (علیه السلام) در ادامه بیان می دارند: «خداوند به تو ایمان داده و با این نعمت، بدنت را بر آتش حرام کرده و به تو تندرستی عطا فرموده و با این وسیله تو را بر انجام فرامین الهی یاری رسانده و به تو قناعت ارزانی داشته ، پس تو را از بذل و بخشش بیهوده حفظ کرده است.»[11]