تنظیم خانواده به زنان کمک می کند تا از خود در مقابل حاملگی های برنامه ریزی نشده محافظت کنند.

اهمیت و ضرورت تنظیم خانواده

تنظیم خانواده امروزه به عنوان یکی از بندهای اساسی حقوق بشر و یکی از اجزاء حیاتی توسعه پایدار شناخته شده است و گروههای زیر را پوشش می دهد:

الف) زنان

تنظیم خانواده به زنان کمک می کند تا از خود در مقابل حاملگی های برنامه ریزی نشده محافظت کنند. از دهه ۱۹۶۰ تا کنون تنظیم خانواده موفق به پیشگیری از بروز ۴۰۰ میلیون حاملگی ناخواسته در سراسر جهان شده است. در نتیجه بسیاری از زنان به خاطر مواجه نشدن با حاملگی های پر خطر و سقط های غیر ایمن توانسته اند به زندگی خود ادامه دهند.

یک هشتم از مرگ مادران ناشی از سقط و عوارض آن است و ۹۰ درصد آنها در کشورهای در حال توسعه اتفاق می افتد. اگر همه زنان از حاملگیهای پرخطر محافظت شوند مرگ مادر تا حد یک چهارم کاهش پیدا می کند. هر سال بیش از ۵۸۵۰۰۰ زن به علت عوارض حاملگی و زایمان جان می بازند و ۹۹ درصد این مرگ ها در کشورهای در حال توسعه رخ می دهد. ممکن است همه این مرگ ها قابل پیشگیری نباشد اما زنان بر خطر از دیدگاه تنظیم خانواده بیشتر در معرض خطر مرگ هستند.

ب) کودکان

تنظیم خانواده از طریق فاصله گذاری مناسب بین تولدها باعث نجات جان کودکان می شود. در جهان هر سال بین ۱۳ تا ۱۵ میلیون کودک زیر ۵ سال می میرند. اگر فاصله تولد کودکان حداقل دو سال باشد از مرگ ۳ تا ۴ میلیون کودک در سال پیشگیری می شود و از مرگ کودکان کشورهای در حال توسعه به میزان ۲۵ درصد کاسته می شود.

مطالعات نشان داده که احتمال مرگ کودکی که در فاصله کمتر از دو سال از کودک قبلی به دنیا آمده به طور متوسط دو برابر است. تنظیم خانواده از طریق نجات جان مادر و حفظ سرپرستی کودک وی به ویژه در خانواده های فقیر، کمک شایانی به حفظ جان کودک می کند زیرا این کودکان به شدت در معرض خطر مرگ قرار دارند.

ج) مردان

رعایت مقررات تنظیم خانواده به مردان نیز امکان فراهم کردن یک زندگی بهتر را می دهد. این امر آنها را قادر می سازد تا وظیفه مراقبت از خانواده خود را به نحو بهتری انجام دهند.

د) خانواده ها

تنظیم خانواده به سلامت خانواده کمک می کند. زوج ها با داشتن فرزند کمتر قادرند امکانات آموزشی پرورشی، بهداشتی و غذایی بهتری برای فرزندان خود فراهم کنند.

ه) ملت ها

تنظیم خانواده به توسعه ملل کمک می کند. در جوامعی که دختران، فرزند کمتری در مقایسه با مادرانشان داشته اند، بهبود وضعیت اقتصادی سیر سریع تری را طی کرده است.

و) کره زمین

اگر خانواده ها در آینده فرزندان کمتری داشته باشند از دو برابر شدن جمعیت کره زمین طی ۵۰ سال آینده جلوگیری می شود. جمعیت مناسب در آینده تقاضای مناسب برای استفاده از منابع طبیعی از قبیل آب و خاک قابل کشت را به دنبال خواهد داشت. بنابراین با کاهش رشد جمعیت هر فرد در آینده فرصت بهتر و بیشتری برای ساختن یک زندگی مناسب و خوب خواهد داشت.

اهداف تنظیم خانواده

اهداف واسطه ای

بهبود کیفیت و کمیت خدمات به عنوان اهداف واسطه ای برای رسیدن به اهداف نهایی
الف) بهبود کیفیت توصیه ها، اطلاعات، آموزش، پیام ها، مشاوره ها و خدمات تنظیم خانواده؛
ب) کاهش درصد نیازمندان به خدمت که نیازهای آنان برآورد نشده است؛
ج) قابل خرید بودن، مقبول بودن و در دسترس بودن خدمات با کیفیت بالای تنظیم خانواده برای همه نیازمندان به آن با حفظ محرمانه بودن آن؛

اهداف نهایی

١. توانمندسازی زوجین
الف) توانمند کردن زوج ها و افراد در جهت رسیدن به اهداف باروری خود با احترام به شأن و حقوق ایشان در مورد انتخاب تعداد، فاصله گذاری و زمانبندی زایمان ها؛
ب) توانمند کردن زنان در زمینه مشارکت در تصمیم گیری و برنامه ریزی بهداشت باروری؛
ج) افزایش مشارکت و قبول مسئولیت مردان در اجرای تنظیم خانواده.

۲. سلامت زنان
الف) جلوگیری از بارداری های برنامه ریزی نشده؛
ب) کاهش میزان بارداری های پرخطر؛
ج) کاهش سقط به ویژه سقط های غیر قانونی و غیرایمن؛
د) پیشگیری از سوء تغذیه مادر از طریق فاصله گذاری مناسب؛
ه) ارتقاء امر تغذیه با شیر مادر با فاصله گذاری مناسب بین تولد فرزندان؛
والوالدت یرضعن أولادهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعه (بقره، ۲۳۲) مادری که می خواهد فرزند خود را به طور کامل شیر بدهد، بایستی در سال تمام کودک خود را شیر بدهد.
و) کاهش مرگ و میر مادر.

3. سلامت جنین و کودک
الف) پیشگیری از سوء تغذیه کودک از طریق فاصله گذاری مناسب؛
ب) کاهش میزان اختلالات رشد جنینی از طریق فاصله گذاری مناسب و جلوگیری از زایمان های زود هنگام، دیر هنگام یا حاملگی های پی در پی؛
ج) کاهش میزان بیماری های ژنتیکی از طریق پیشگیری از بارداری های دیرهنگام؛
د) کاهش مرگ و میر کودک.

4. سلامت جامعه
الف) پیشگیری از رشد ناموزون جمعیت از طریق دستیابی به باروری مطلوب با توجه به منابع موجود و توسعه اقتصادی و اجتماعی

بررسی ها نشان داده است که هزینه های مربوط به آموزش، پرورش و رشد و تکامل کودک بسیار بیشتر از هزینه پیشگیری از تولد وی است. بنابراین برای موزون سازی جمعیت با منابع توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باید تمامی سازمان های مرتبط با جمعیت و توسعه از قبیل وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیما، وزارت کار و امور اجتماعی، سازمان مدیریت برنامه ریزی، و... در راستای نیل به یک هدف مشترک که ساماندهی جمعیت است حرکت و برنامه ریزی کنند. مطالعه بر روی مراحل انتقال باروری نشان داده که عوامل توسعه باعث بسترسازی فرهنگی در زمینه تقاضا برای خانواده کوچکتر می شود و در این زمینه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از طریق ارائه خدمات تنظیم خانواده، نیاز نیازمندان به این خدمت را تأمین می کند.

زوجین واجد شرایط تنظیم خانواده

با توجه به تعاریف یاد شده هر زوجی که زن آن زوج در سنین باروری (۱۵-۲۹ ساله) باشد واجد شرایط برای تنظیم خانواده است. در میان زوجین واجد شرایط، اولویت اول با زن و شوهرهایی است که خانواده خود را کامل کرده اند و فرزند دیگری نمی خواهند. اولویت دوم با زوجینی است که در مرحله فاصله گذاری هستند، یعنی می خواهند بارداری اول یا بارداری بعدی را به تأخیر بیندازند.

در واقع اولویت های یاد شده، گروه هدف تنظیم خانواده به شمار می آیند که نیازمند استفاده از خدمات تنظیم خانواده هستند. در حال حاضر در ایران بر اساس اطلاعات سیمای جمعیت و سلامت از هر ۱۰۰ زوج واجد شرایط حدود ۷۳ زوج تحت پوشش برنامه های تنظیم خانواده قرار دارد.

حقوق باروری

حقوق باروری در برگیرنده موادی از حقوق بشر است که قبلا در قوانین ملی، اسناد بین المللی مربوط به حقوق بشر و سایر توافق نامه های سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده است. این حقوق بر به رسمیت شناختن موارد زیر تأکید دارد:

الف) تصمیم گیری آزادانه و مسئولانه همه زوج ها و افراد در مورد تعداد، فاصله گذاری و زمان به دنیا آوردن فرزندان؛
ب) حق دسترسی به اطلاعات و ابزار مناسب؛
ج) حق دسترسی به بالاترین معیارهای بهداشت باروری؛
د) تصمیم گیری عاری از هر گونه تبعیض، فشار و خشونت؛
و) تصمیم گیری بر اساس احتیاجات فرزندان فعلی و آتی خود؛
ه ) تصمیم گیری بر اساس مسئولیت های خود در قبال جامعه.

منبع: کتاب دانش خانواده. حسین محمودیان و دیگران. صص 158-163، انتشارات سمت، اول. 1383.