یاقوت مستعصمی

جمال‏الدین بن یاقوت مستعصمى كه بعدها به وى لقب «قبلةالكتاب» داده‏اند مردى ادیب و عالم و فاضل و شاعر بود و پایه‏ى خط را به جایى رسانید كه قبل از وى كسى بدان نرسیده و بعدها نیز كمتر نظیر داشته است. یاقوت از غلامان «المستعصم باللَّه» آخرین خلیفه‏ى عباسى (656 -640 ه.ق) و از دست پروردگان وى بود و به همین جهت خود را مستعصمى مى‏خواند و خلیفه وى را مى‏نواخت و از تربیت وى دقیقه‏اى فرونمى‏گذاشت. یاقوت ابتدا نزد «عبدالمؤمن» و بعد نزد «شیخ حبیب» مشق كرد و اینكه بعضى گویند از «زینب شهده» و «ولى عجمى» تعلیم خط گرفته است روا نیست زیرا كه زینب به سال 574 و ولى به سال 618 درگذشته‏اند و در آن تاریخ‏ها یاقوت متولد نشده یا كودكى بوده است و اینكه وى را طویل‏العمر و بعضى گویند 180 سال زیسته، سهو است و این اشتباه از آنجا حاصل شده كه آثارى با رقم یاقوت دیده‏اند كه تاریخ آن قدیم بوده و خواسته‏اند با حیات یاقوت مستعصمى وفق دهند در صورتى كه این قبیل آثار از دو یاقوت دیگر است كه مقدم بر یاقوت مستعصمى بوده‏اند. بعضى سن یاقوت را هشتاد و نه سال دانسته‏اند كه همین صحیح است. یاقوت نزد مستعصم بسیار معزز مى‏زیست و كاتب دیوان او بود و در زمان خود شهرت فراوان یافت. او زمان هلاكو و اوایل دوران غازان خان را نیز دریافت و نزد خاندان جوینى منزلتى پیدا كرد و اتابك علاءالدین جوینى نیز وى را مى‏نواخت و فرزندان خود و برادرش شمس‏الدین جوینى را براى تعلیم خط به وى سپرد و غالب اكابر بغداد فرزندان خود را براى تعلیم نزد او گذارده بودند. تاریخ مرگ یاقوت را 667 -697 ه. ضبط كرده‏اند ولى اصح احوال سال 698 هجرى قمرى است و همان است كه ابوالفضل عبدالرزاق احمد معروف به «ابن الفوطى» صاحب كتاب «حوادث الجامعه» كه مردى مورخ و ادیب و فاضل و خوشنویس معاصر یاقوت مستعصمى بوده نقل كرده و البته قول وى در این باب حجت است. وفات یاقوت در بغداد اتفاق افتاد و در جوار قبر احمد بن خلیل به خاك سپرده شد. یاقوت را علاوه بر خوشنویسى به تندنویسى نیز ستوده‏اند چنانكه بعضى گفته‏اند سیصد و شصت و چهارمین قرآن به خط وى را دیده‏ایم. با ظهور یاقوت مستعصمى خطوط متنوع اسلامى محدود و ثابت گردید، و اقلام مختلف در زمان او به شش خط منحصر و متداول شده (ثلث، نسخ، ریحان، محقق، توقیع، رقاع) كه به خطوط اصول معروف گردید و از این زمان تا مدتى غیر از این اقلام شش‏گانه ذكرى از قلم دیگر به میان نیامده است و از اقلام سته همه را به خط یاقوت دیده‏ایم و به گمان من خط ثلث و ریحان را به مراتب از سایر اقلام خوشتر مى‏نوشته است. از آثار خطوط یاقوت مقدار زیادى از قرآن‏ها و كتابها و قطعات و مرقعات در كتابخانه‏ها و موزه‏هاى ایران و كشورهاى دیگر موجود است، از جمله در ایران: در كتابخانه‏ى ملك، كتابخانه‏ى سلطنتى، موزه‏ى ایران باستان، كتابخانه‏ى مجلس شوراى ملى و كتابخانه‏ى آستان قدس رضوى مشهد و در خارج ایران. در بقعه‏ى مولانا جلال‏الدین بلخى در قونیه‏ى تركیه، كتابخانه‏ى دانشگاه استانبول، موزه‏ى آثار اسلامى ترك، كتابخانه‏ى ایاصوفیه و استانبول و غیره و آنچه من از خطوط او دیده‏ام: ادعیه‏ى ایام هفته (18 برگ) سلطانى. ثلث دو دانگ جلى ممتاز، نسخ كتابت عالى با رقم: «المفتقر الى رحمة ربه، یاقوت المستعصمى فى صفر سنة اثنین و ثمانین و ستعمائه (682) والحمدلله وحده. از آثار اوست: قرآن خشتى كوچك ثلث كتابت خفى عالى با رقم «یاقوت المستعصمى» در بقعه‏ى مولوى در قونیه. - قرآن وزیرى بزرگ، جلد ضربى ممتاز. تماما حواشى تشعیرسازى قرن 9 و 10 و مذهب، ثلث كتابت ممتاز با رقم: «كتبه العبد المذنب یاقوت المستعصمى» و در دو شمسه نوشته شده است: «به رسم كتابخانه‏ى نواب نامدار گردون وقار سپهر اقتدار اقبال پناه عالیجاه بهروز محمدخان خلداللَّه تعالى فى دوام ایام عمر و دولته و رفقه و اقباله الى یوم‏الدین فى شهور سنة ت و سبعین و ستمائه (767) در اونیورسیته‏ى اسلامبول. - قرآن وزیرى جلد روغنى قدیم دو صفحه‏ى افتتاح متن و حاشیه مذهب مرصع عالى نسخ كتابت خوش با رقم: «كتبه الفقیر الى رحمةاللَّه تعالى و عفوه یاقوت المستعصمى» «فى سلخ ذى‏الحجة المبارك من سنة اربع و سبعین و ستعمائه...» 674 در كتابخانه‏ى سلطنتى. - قرآن وزیرى، جلد روغنى ممتاز جدید. چهار صفحه‏ى اول متن و حاشیه مذهب عالى (جدید). خط نسخ خفى عالى. سر سوره‏ها ثلث و زر محرر ممتاز با رقم: «وقع الفراق من كتابة هذا القرآن المجید فى شهور سنة ثلاثین و ستعمائه على یدالضعیف یاقوت المستعصمى و قد كتب فى هذا العام مستقیما فى مدینة المشرفه بعد ما قضیت ما فرض اللَّه سبحانه و تعالى على من حج بیته‏الحرام و مواظبا بكتابة هذا القرآن الحمید اطاعة لامر سیدى مولائى السلطان اللَّه الاعظم و الخاقان الاكرم مالك رقاب الامم خلیفه اللَّه المستعصم باللَّه...» 630 در كتابخانه‏ى سلطنتى. - قرآن سلطانى مذهب (تذهیب جدیدتر از اصل) ریحان دو دانگ بزر محرر. سر سوره‏ها رقاع دو دانگ عالى با رقم: «... یاقوت المستعصمى...» در موزه‏ى اسلامى ترك. - قرآن وزیرى خشتى كوچك مذهب قدیم، نسخ كتابت خفى عالى. سر سوره‏ها تزیینى با رقم: «كتب یاقوت المستعصمى فى الاربعاء رابع شعبان المبارك سنة ثلث و تسعین و ستمائه (693) حامدا للَّه تعالى على نعمه و مصلیا عى نبیه محمد و آله الطاهرین و مسلما» در موزه‏ى اسلامى ترك. - قرآن خشتى جلد میشن عنابى منگنه. دو صفحه‏ى اول تمام مذهب عالى با رقم: «یاقوت مستعصمى...» سال 680 در كتابخانه‏ى ملك. - قرآن خشتى كوچك جلد سوخت معرق طلاپوش، دو صفحه اول تمام مذهب، ثلث جلى عالى (سر سوره‏ها) نسخ كتابت خفى خوش (متن) با رقم: «... یاقوت بن عبداللَّه» سال 668 در موزه‏ى ایران باستان. - قرآن رحلى جلد سوخت معرق طلاپوش. دو صفحه‏ى اول تمام مذهب ممتاز ثلث كتابت عالى با رقم: «... یاقوت المستعصمى...» در تاریخ سال 685 موزه‏ى ایران باستان. - قرآن وزیرى كوچك سوخت ذهیب برجسته‏ى مزین، نسخ كتابت خفى خوش با رقم: «كتبه العبد اضعیف الى اللَّه القوى یاقوت الملوك المستعصمى فى شهر ربیع‏الثانى شهور سنة ثلث و ثلثین و ستمائة مراعیا لا حسانه الشامل و لطفه الكامل. اللهم ابد خلیفة رسول رب العالمین المستعصم باللَّه الملك الحق المبین». (قرآن را به شاه سلیمان تقدیم كرده‏اند و رقم یاقوت و تاریخ آن مشكوك و اصلى خط و نسبتش به یاقوت صحیح است). در مجموعه‏ى مهدوى.

یاقوت مستعصمی

تازه های مشاهیر

بیشترین بازدید هفته