جبر و اختیار از دیدگاه آیت‎الله العظمی جوادی آملی | بی‎تقوایی انسان را از علم ماندگار محروم می‎کند

ویرایش عکس آبان ماه 98

آیت‎الله العظمی جوادی آملی با اشاره به این‎که انسان مجبور و مضطر است که مختار باشد به تبین مسأله جبر و اختیار پرداخت و گفت : نشانه اختیار انسان آن است که انسان در جایی که فاعل است بدون اراده نمی‎تواند کاری انجام دهد.
 
به گزارش راسخون به نقل از رسا، آیت‎الله العظمی عبدالله جوادی آملی روز چهارشنبه در مسجد اعظم در ادامه درس تفسیر قرآن با قرائت آیات ابتدایی سوره مبارکه غافر و با اشاره به آیات «حم ﴿1﴾ تَنزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ ﴿2﴾» گفت: این که کتاب گفت به قرآن کریم به این معنا است که اصل کتابت محقق شده بود و حضرت امیر(ع) آن را جمع می‎کرد.
 
وی با اشاره به این‎که در روایت است که اخلاق پیامبر(ص) قرآن بود، اظهار کرد: یعنی سکوت و قیام و قعودش و همه امور زندگی‎اش تفسیر قرآن بود، نه این‎که آدم خوبی بود، خُلق پیامبر(ص) تفسیر قرآن بود نه اخلاق، خُلق حضرت یعنی حقیقت و هویت درونی او قرآن بود نه این‎که فقط کارهای خوبی می‎کرد.
 
نویسنده تفسیر تسنیم ابراز کرد: پیامبر مأمور بود که قرآن را برای مردم تبیین کند، حضرت خطوط کلی جنگ و جهاد را تبیین می‎کرد، خود در خط حضور داشت، بعد از بازگشت دلیل شکست را تبیین می‎کرد، در مسائل اقتصادی و دیگر مسائل اجتماعی نیز این گونه بود.
 
وی با اشاره به این‎که پیامبر(ص) در یک دوره ده ساله به تبیین قرآن پرداخت و اگر کسی می‎خواست تربیت شود به بهترین نحو می‎توانست تربیت شود، اظهار کرد: و برای تربیت یک راه درس و بحث و تفکر را پیش پای انسان گذاشت و راه دیگری را هم برای تربیت پیش پای انسان گذاشت.
 
بی‎تقوایی انسان را از علم ماندگار محروم می‎کند
 
آیت‎الله العظمی جوادی آملی ادامه داد: در قبال حواس پنج‎گانه انبیا و اسلام راهی آوردند و گفتند اگر کسی وارستگی و طهارت روح را از دست داد، رهاورد آن بخش را ندارد، اگر کسی بینایی را از دست داد اما شنوایی را دارد، مناظر را تنها می‎بیند، پیامبران گفتند اگر کسی انسان خوبی نبود بخشی از علم را ندارد.
 
وی بیان کرد: در سوره مبارکه بقره فرمود تقوا پیشه کنید تا خدا به شما بیاموزد، یا فرمود کسی که تقوا پیشه کند خداوند برای او فرقان قرار می‎دهد، البته آن علمی که در برزخ انسان را نجات می‎دهد، و انسان آن را از یاد نمی‎برد، برخی علما در پایان عمرشان فقط عالم هستند، یا برخی تا پایان هم نیست و به آلزایمر مبتلا می‎شوند.
 
مفسر برجسته قرآن کریم با اشاره به این‎که علمی که تنها می‎ماند تنها از راه تقوا به دست می‎آید، ابراز کرد: برخی هم راه درس و بحث را دارند و هم راه تقوا و نماز شب را داشتند، تفسیر پیامبر(ص) از قرآن مانند تفسیر ماها نبود، بلکه تفسیر عملی داشت، در جنگ‎ها حضرت می‎فرمود وقتی که این سفرها را طی می‎کنید به هر تپه که رسیدید بگویید الله اکبر، یا رفتید در دره سبحان الله بگویید.
 
وی خاطرنشان کرد: خواصی از اصحاب که در راهپیمایی‎های قبل از انقلاب که این ذکرهایی که مربوط به جبهه‎های حضرت پیامبر(ص) بود، همان‎ها را می‎گفتند، برخی همان مرگ بر شاه را می‎گفتند، اما برخی ذکرهای مختلف پیامبر(ص) در جنگ‎ها را به دست آورده بودند و این ذکرها را می‎گفتند.
 
تبیین معنای جبر و اختیار از دیدگاه آیت‎الله العظمی جوادی آملی
 
آیت‎الله العظمی جوادی آملی با اشاره به پرسشی درباره جبر و اختیار خاطرنشان کرد: در روایات ما آمده است که جبر محال است نه این‎که بد است، بلکه چیز محالی است مانند دو دوتا پنج‎تا و تفویض هم محال است و اختیار مسأله ضروری است، انسان مجبور است آزاد باشد، انسان هر کاری بخواهد بکند بدون اراده محال است، بخواهد غیبت کند یا ذکر بگوید بدون اراده محال است.
 
وی گفت: ممکن نیست بشر کاری بکند بدون اراده، انسان سر دوراهی ایستاده است، وقتی سر دو راهی ایستاد انجام کار و ترک کار به او منسوب است، هنوز تصمیم نگرفته است که کاری را انجام دهد، در این جا سه قضیه است که انسان مختار است و به ضرورت هم مختار است و امکان انجام کار و ترک کار را هم دارد.
 
نویسنده کتاب مفاتیح الحیات خاطرنشان کرد: انسان مضطر است که کاری را انجام دهد، یعنی مجبور است که اختیار داشته باشد، او این جا تکلیفی دارد و باید تکلیفش را انجام دهد، اگر دست به کاری زد و به هر کدام از دو طرف رفت تکلیف از بین می‎رود، این که انسان یک طرف را ترجیح دهد یعنی اختیار، او مجبور است که یکی از دو طرف را اختیار کند و تفویض هم نیست زیرا مجبور است کاری را انجام دهد.
 
وی با اشاره به این‎که انسان از عمل خود مورد پرسش است، گفت: اگر معدنی بخواهد لعل گردد روی طبیعت کار می‎کند و الله این خاک را مضطر کرده که به این سمت برود و گیاهان با غریزه و حیوانات بر اساس میل و انسان با اراده خود کاری را انجام می‎دهد، این طبیعت، این غریزه، این میل و این اراده و اختیار انسان همه ضروری است.
 
آیت‎الله العظمی جوادی آملی نشانه اختیار انسان آن است که انسان در جایی که فاعل است بدون اراده نمی‎تواند کاری انجام دهد، ابراز کرد: یک وقت انسان مورد فعل است، دست انسان را می‎گیرند و بیرون می‎برند، اینجا فرد فاعل نیست، بلکه مفعول است و مورد فعل است و چون فاعل نیست نه جبر است و نه اختیار و نه تفویض است.
 
انسان مجبور است که مختار باشد
 
وی گفت: یک وقت یک کسی را تهدید می‎کنند و می‎گویند برو بیرون، او اختیارا ترجیح می‎دهد برای حفظ جان از روی اراده بیرون برود، این اختیار است، اما اگر دست او را بگیرند و بیرون بکشند این جبر نیست، چون اصلا فاعل نیست که اختیار و جبر معنا داشته باشد، فرو رفتن آب در حلق روزه را باطل نمی‎کند، بلکه آن جا که انسان از روی اختیار آب بخورد روزه‎اش باطل می‎شود.
 
مفسر برجسته قرآن کریم ادامه داد: انسان در حال عادی مضطر است که اختیار داشته باشد، امام صادق(ع) فرمود جبر باطل است و تفویض هم باطل است و فاصله بین جبر و تفویض وسیع‎تر از آسمان و زمین است، گروه اندکی آن توحید افعالی را رعایت کردند که در هسته مرکزی بین جبر و تفویض قرار گرفتند.
 
وی ابراز کرد: ما را مختار آفرید و هر کاری که باشد از کانال اختیار ما به الله می‎رسد، معنای طولانی بودن خدا این نیست که کار یک بعد است و فاعل قریب و فاعل بعیدش خداوند باشد، بلکه هر کاری که انسان انجام می‎دهد از این کانال سه ضلعی عبور می‎کند و به خداوند می‎رسد.
 
آیت‎الله العظمی جوادی آملی با اشاره به آیه «مَا یُجَادِلُ فِی آیَاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَا یَغْرُرْکَ تَقَلُّبُهُمْ فِی الْبِلَادِ ﴿4﴾» ادامه داد: قرآن جو نزول دارد که باید فضای نزول را در سه بخش محلی، ملی و بین‎المللی ملاحظه کرد، تفسیر قرآن بدون ملاحظه تاریخ آن روز ممکن نیست و همچنین برای تبیین معنای جدال در سوره غافر که چهار بار مطرح شده است باید فضای نزول سوره غافر را ملاحظه کرد.
 
اسلام دین فهم است
 
وی ادامه داد: پیامبر(ص) فهم آورد، مقلد هستی باید بفهمی، نفی می‎کنی باید بفهمی، دین دین فهم است، انسان تا نفس می‎کشد باید بفهمد، اگر می‎خواهی رأی منفی بدهی باید محققانه باشد، اگر می‎خواهی رأی مثبت بدهی باید فهم داشته باشی، اگر بخواهد مرجع یا مقلد باشی باید محققانه و از روی فهم باشد.
 
نویسنده تفسیر تسنیم خاطرنشان کرد: انسانی که به دنبال هر عرفان نوظهوری حرکت می‎کند یا به دنبال هر نحله‎ای حرکت می‎کنند، به این دلیل است که محققانه عمل نکرد، در تقلید هم باید فهیمانه کار کرد، اگر دنبال‎رو هستی بفهم به دنبال که راه افتادی، اگر جلوداری بدان که کجا داری می‎روی، این دین است.
 
وی با اشاره به این‎که در سوره مبارکه غافر فرمود اینان که محققانه عمل نکردند سلطان ندارند، اظهار کرد: در بحث عقل نظری جای جولان وهم و خیال بسیار است، عقل این خیال را رام می‎کند، وهم را کنترل می‎کند، این عقل این دو را عقال می‎کند و عقل عملی شهوت و غضب را عقال می‎کند، عقل عملی سلطان بر شهوت و غضب است.
 
آیت‎الله العظمی جوادی آملی با اشاره به آیه «کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِن بَعْدِهِمْ وَهَمَّتْ کُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِیَأْخُذُوهُ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِیُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَکَیْفَ کَانَ عِقَابِ ﴿5﴾» ادامه داد: یک عده سلطان ندارند و بدون سلطان حرف می‎زنند، برخی مجادله می‎کنند در آیات خداوند تا بتها را اثبات کنند یا این‎که خداوند را نفی کنند، خداوند در قرآن هر دوی این‎ها را بدون سلطان معنا کرد که آیه 71 سوره اعراف نمونه‎ای از آن است.
 
وی خاطرنشان کرد: انسان به قدری مختار است که چیزی ممکن است برای او صد در صد مبرهن باشد اما قبول نکند، الان خطر اعتیاد برای این معتادان مشخص است اما همچنان کار خود را ادامه می‎دهند، حضرت موسی(ع) به فرعون گفت برای تو صد در صد مشخص شد که من درست می‎گویم و نپذیری، پذیرش از آن یک قوه دیگر است و فهم از آن یک قوه دیگر است، انسان به کجا می‎تواند برسد.
 
وی با اشاره به آیه «وَکَذَلِکَ حَقَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ ﴿6﴾» خاطرنشان کرد: گروه اندکی ممکن است مخلد باشند، گرچه که آیات بسیاری دلیل بر خلود است اما نمی‎توان گفت خداوند بالضروره اینان را مخلد می‎کنند، خلود در آتش بسیار اندک است.
/2759/