آشنایی با انواع اوراق بهادار

اغلب مردم پس اندازهایی دارند و مایل هستند آن ها را در اموری که سود مناسبی داشته باشد به کار بگیرند. از سویی دیگر، ایجاد واحدهای تولیدی و بازرگانی به امکانات، سرمایه و تخصص نیاز دارد ولی بیشتر مدیران این موسسه ها، به تنهایی امکانات، سرمایه، تخصص و توان انجام این کار را ندارند.

از این رو صاحبان واحدهای تولیدی و مراکز تجاری برای تأسیس و گسترش فعالیت های خود به منابع مالی نیاز دارند. در قدیم تنها روش تأمین این منابع مالی بانک ها بودند. بانک ها از محل سپرده های مردم وام مورد نیاز مراکز تجاری و تولیدی را تامین می کردند. صاحبان این مراکز پس از دریافت و انجام فعالیت خود، بهره و اصل وام دریافتی را به بانک بازمی گرداندند. رفته رفته در روند تکامل مالی، شیوه مناسب تری ابداع شد و آن تأمین مالی از طریق صدور اوراق بهادار بود. (1)

در این روش مراکز تجاری و بازرگانی به جای این که از بانک وام بگیرند، وام را به صورت مستقیم از مردم دریافت می کنند و بانک ها که نقش واسطه ای دارند حذف می شوند. این فرایند و استفاده از اوراق بهادار چند سود دارد (2):

1.افزایش انگیزه مردم برای سرمایه گذاری

2.جمع آوری سرمایه های اندک مردم و تأمین سرمایه شرکت های سهامی

3.ارتباط مطمئن بین عرضه کننده و تقاضاکننده سرمایه

4.سود بیشتر برای مردم و بازپرداخت کمتر برای مراکز تولیدی

اوراق بهادار در بازار بورس اوراق بهادار معامله می شود. اوراق بهادار انواع مختلفی دارد و برای هدف های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرند. در ادامه سعی می کنیم تا انواع اوراق بهادار و کاربردهای آن ها را توضیح دهیم.

اوراق بهادار چیست؟

منظور از اوراق بهادار اوراقی است که برای تأمین منابع مالی صادر می شود. این اوراق به سه دسته کلی تقسیم می شود:

اوراق سهام

اسناد خزانه

اوراق مشارکت

در ادامه هر یک را بیشتر توضیح خواهیم داد. (3)

انواع اوراق بهادار

1.اوراق سهام

ورقه قابل معامله ای که نشان دهنده مالکیت دارنده آن در شرکت سهامی است و بر روی آن اطلاعاتی مانند میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب سهم در یک شرکت سهامی درج گردیده است. این اوراق می تواند سود زیادی به ارمغان بیاورد اما در برخی موارد شامل نیز می شود. شما با سرمایه گذاری هوشمندانه بر روی این اوراق می توانید به راحتی به سود دست یابید اما به علت نوسانات بورسی ممکن است فرد ضرر کند یا سود کند اما به صورت کلی این اوراق ریسک زیادی را متحمل می شوند و شخص باید تحمل ابهام زیادی را در این نوع از سرمایه گذاری داشته باشد. (1)

بر روی اوراق سهام موارد زیر درج می شود:

نام شرکت و شماره ثبت آن، مبلغ سرمایه ثبت شده و سرمایه پرداخت شده

تعیین نوع سهم

مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده آن به حروف و عدد

سهام منتشر شده توسط شرکت ها انواع دارد که مهم ترین آن ها عبارت اند از: سهام عادی و سهام مؤثر که در ادامه به معرفی هر یک می پردازیم.

اوراق سهام عادی

دارندگان این نوع اوراق سهام که به آن سهام معمولی نیز گفته می شود با سهم مساوی از حقوق و امتیازات واحدی برخوردارند اکثر سهام شرکت ها به صورت سهام عادی است و به همین دلیل معمولاً صاحبان این نوع سهام کنترل مدیریت شرکت ها را در دست دارند. رایج ترین برگه اوراق بهادار سهام عادی است که در بورس معامله نمی شود. سهام ارزش اسمی و بازاری دارد. ارزش اسمی یک قیمت ثابت در بازار است اما ارزش بازاری آن قیمتی است که سهام معامله می شود و این عدد بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می شود سهام عادی سود ثابتی ندارد بلکه در برخی از موارد متضرر خواهد شد. (4)

سهام مؤسس

سهامی است که در ازای زحمات مؤسسان پس از تصویب مجمع عمومی به آن ها داده می شود. مجمع عمومی گردهمایی مدیران و سهامداران شرکت ها است که در رابطه با مسائل مختلف مربوط به شرکت ها بحث می کنند. دارندگان این سهم در اداره امور شرکت حقوقی ندارند و فقط پس از پرداخت سود سهام، بهره ای به آن ها تعلق می گیرد.(4)

سهام ممتاز یا ترکیبی

سهام ممتاز نوعی اوراق بهادار است که ترکیبی از ویژگی های سهام عادی و اوراق بدهی را دارد. این سهام نوعی از مالکیت سهام شرکت ها است که دارنده آن ادعای بیشتری بر روی دارایی ها یا سود شرکت نسبت به سهامداران عادی دارد. این سود ممکن است تضمینی باشد و شرکت هرساله موظف به پرداخت سود مقرر به دارندگان سهام باشد.

سهام ممتاز ویژگی های اوراق بدهی نظیر اوراق قرضه که سود ثابت دارند و اوراق مالکیت مثل سهام که پتانسیل افزایش قیمت دارند با هم ترکیب کرده و سهامداران ممتاز از اولویت بالاتری در دریافت سود نسبت به سهامداران عادی برخوردار خواهد شد. جزئیات سهام ممتاز شرکت ها و مراکز مختلف ممکن است با یکدیگر تفاوت داشته باشد که این جزئیات هنگام انتشار سهام ها مشخص شده و به وضوح اعلام می شود.(4)

نوع دیگر سهام ممتاز با نام سهام ممتاز جمع شونده شناخته می شود. شرکت ها معمولاً در شرایط بحرانی و زمانی که در تنگنا قرار می گیرند؛ پرداخت سود سهامداران را به حالت تعلیق درآورده و تا دو سال به سهامداران سودی پرداخت نمی کند؛ اما ممکن است به سهامداران ممتاز این حق داده شود که پرداخت های عقب مانده خود را قبل از اینکه سود به سهامداران عادی پرداخت شود دریافت کنند. کل این فرآیند با عنوان سهام ممتاز جمع شونده شناخته می شود سهام داران ممتاز بر سهامداران عادی مقدم هستند ولی هرگونه پرداخت سود به آن ها بعد از پرداخت بدهی ها و دیون های شرکت انجام خواهد شد.

سهام های ممتاز درآمد قابل پیش بینی بیشتری نسبت به سهام عادی دارند و بسیاری از شرکت های معتبر سهام ممتاز شرکت ها را نیز رتبه بندی می کند. بر خلاف اوراق قرضه، سهامداران ممتاز جزو طلبکاران شرکت به حساب نمی آیند و مالک آن هستند؛ بنابراین عدم توانایی مجموعه در پرداخت سود سهام به سهامداران ممتاز به معنی ناتوانی آن در پرداخت قروضش نیست.

سهام جایزه

گاهی اوقات یک مجموعه از طریق سودهای انباشته یا تجدید ارزیابی دارایی ها به افزایش سرمایه اقدام می کند. در این حالت شرکت باید تعدادی برگه سهام صادر کند اما برای این که حق خریداران قبلی سهام زایل نشود و ثابت بماند، تعدادی سهام دیگر به عنوان جایزه به آن ها اهدا می شود.

سهام نقدی و غیر نقدی

در صورتی که شما در ازای خرید سهام شرکتی پول نقد پرداخت کنید سهام نقدی و اگر برای خرید از دارایی های خود مانند زمین استفاده کنید سهام غیرنفدی به شما تعلق می گیرد.

2.اسناد خزانه

اوراق بهادار کوتاه مدتی که توسط دولت صادر می شوند با نام اسناد خزانه شناخته می شود. سررسید این اسناد می تواند سه ماهه، شش ماهه یا یک ساله باشد. اسناد خزانه کوپن بهره ندارند و در زمان فروش دولت آن ها را ارزان تر از مبلغ اسمی به خریداران می فروشد.

مبلغ اسمی، مبلغی است که بر روی اوراق بهادار نوشته می شود؛ مثلاً اگر مبلغ اسمی اسناد خزانه یک ساله؛ یک میلیون تومان باشد؛ ممکن است دولت هنگام فروش آن را ۹۰۰ هزار تومان به خریدار بفروشد اما زمان سررسید، خریدار همان مبلغ یک میلیون تومان را دریافت خواهد کرد. در مقایسه با اوراق سهام مزیت این اسناد بدون خطر و بدون ریسک بودن آن ها است و فرد هیچگونه ضرری را متحمل نمی شود اما سود آن ها در مقایسه با اوراق سهام کمتر خواهد بود.

3.اوراق مشارکت

دولت، شهرداری ها و شرکت های دولتی و خصوصی به منظور تامین اعتبار طرح های عمرانی در کشور اوراق مشارکت منتشر می کنند. در جامعه ما به دلیل پرهیز از ربا که اوراق قرضه مشتمل بر آن است که این طرح ابتکاری ایجاد شده است. تهیه دستورالعمل اجرایی و مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشارکت در ایران بر عهده بانک مرکزی است. طبق دستورالعمل بانک مرکزی، اوراق مشارکت؛ اوراق بهاداری است که با مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح های سودآور تولیدی و خدماتی به استثنای امور بازرگانی در چارچوب عقد مشارکت مدنی توسط سازمان مجری منتشر می شود.

«مشارکت مدنی» یک نوع قرارداد بازرگانی است که به سبب آن دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی از جمله بانک سرمایه نقدی یا جنسی خود را به شکل شریکی و به منظور ایجاد سود در هم می آمیزند. در هر ورقه مشارکت میزان شراکت دارنده آن مشخص شده است. اما اصل تفاوت اوراق مشارکت و اوراق قرضه این است که در اوراق مشارکت وجوه دریافتی بایستی باید در طرح های مشخص تولیدی عمرانی یا خدماتی به کار گرفته شود اما اوراق قرضه، برای وام گیرنده محدودیت خاصی وجود ندارد.(5)

شرکت سهامی

صاحبان سهام به نسبت پولی که پرداخت کرده اند و سهامی که خریدند در سود و زیان شرکت سهیم می شوند. شرکت های سهامی به دو نوع سهامی عام و سهامی خاص تقسیم می شوند. شرکت سهامی خاص شرکتی است همه سرمایه آن را مؤسسین شرکت تأمین می کنند بنابراین سهام آن برای عموم مردم عرضه نمی شود؛ اما شرکت سهامی عام شرکتی است که بخشی از سرمایه مورد نیاز آن از طریق عرضه سهام به عموم مردم تأمین می شود. در این مدل از شرکت ها حداقل تعداد سهامداران پنج نفر است.

فقط شرکت های سهامی عام در بورس پذیرفته می شوند. شرکت های پذیرفته شده در بورس از مزایا و معافیت های مالیاتی خاصی برخوردارند شرکتی که خواستار پذیرش در بورس است و شرایط لازم را نیز دارد می تواند تقاضای پذیرش خود را به همراه مدارک مورد نیاز، به شرکت بورس اوراق بهادار تهران ارائه کند.

این شرکت پس از بررسی اولیه مدارک مربوطه را به هیئت پذیرش ارسال می کند و این هیئت پس از بررسی دقیق وضعیت شرکت نسبت به پذیرش و رد تقاضای آن اقدام می کند.

شرکت های سهامی ویژگی هایی دارند که آن ها را از اوراق مشارکت و شرکت های صادر کننده آن ها متمایز می سازد. یکی از این ویژگی ها این است که سهام با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت امکان کسب سود بیشتری دارد. سرمایه گذار نیز باید ریسک پذیر بوده و با خرید و فروش سهام آشنایی داشته باشد. دومین ویژگی شرکت های سهامی این است که دارندگان سهام در سود و زیان آن شرکت سهیم هستند. (5)

جمع بندی و نتیجه گیری

اوراق بهادار یک ابزار مالی قابل داد و ستد است که دارای ارزش مالی بوده و انواع مختلفی دارد. یکی از انواع اوراق بهادار سهام است. سهام، نشان دهنده موقعیت مالکیت فرد در شرکت هایی است که به صورت عمومی در بورس حضور دارند. به صورت کلی اوراق بهادار از هر نوعی که باشد ارزش مالی داشته و شرکت یا نهادی که آن را صادر کند به عنوان صادر کننده شناخته می شود. در این مقاله به بررسی انواع اوراق بهادار پرداختیم و زیر مجموعه های آن را بررسی کردیم.

اوراق بهادار به سه دسته کلی سهام، اوراق قرضه یا مشارکت و اسناد خزانه تقسیم می شود. سهام ممتاز یا ترکیبی نوعی از اوراق بهادار است که ترکیبی از ویژگی های سهام عادی و اوراق بدهی را دارد. این نوع سهام هم سود ثابت داشته و هم پتانسیل افزایش قیمت مانند اوراق مالکیت را دارا می باشد.

به صورت کلی در دنیای امروزه علاوه بر اسکناس ها، سایر اسناد کاغذی نیز ارزش مالی دارند و در سرمایه گذاری برای واحدهای تجاری و شرکت ها مورد استفاده قرار می گیرند. آشنایی با انواع اوراق بهادار در فرایند سرمایه گذاری و بهینه سازی آن؛ از اهمیت و ضرورت بسیاری برخوردار است.

پی نوشتها