بازار بدهی یا بازار اوراق قرضه (Bond market) چیست و چه مزایایی دارد؟

بازار بدهی به بازاری گفته می‌شود که در آن سرمایه گذاران به اشخاص حقوقی (که معمولاً دولتی یا سازمانی هستند) پول قرض می دهند و قرض گیرنده در یک بازه زمانی مشخص با پرداخت سود، بدهی خود را باز می گرداند. در واقع دولت‌ها یا شرکت‌ها برای تامین مالی کسب و کارها یا فعالیت‌های خود اوراقی را منتشر می کنند که اوراق قرضه یا اوراق بدهی (Bond) نامی‌ده می‌شود و با انتشار این اوراق، سرمایه مورد نیاز خود را در بازار جذب می کنند.

شنبه، 22 شهريور 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

بازار بدهی یا بازار اوراق قرضه

بازار بدهی به بازاری گفته می شود که در آن سرمایه گذاران به اشخاص حقوقی (که معمولاً دولتی یا سازمانی هستند) پول قرض می دهند و قرض گیرنده در یک بازه زمانی مشخص با پرداخت سود، بدهی خود را باز می گرداند. در واقع دولت ها یا شرکت ها برای تامین مالی کسب و کارها یا فعالیت های خود اوراقی را منتشر می کنند که اوراق قرضه یا اوراق بدهی (Bond) نامی‌ده می شود و با انتشار این اوراق، سرمایه موردنیاز خود را در بازار جذب می کنند.

به عبارت دیگر شرکت ها با ارائه این اوراق به سرمایه گذاران بدهکار می شوند و در قبال آن متعهد می شوند که در مدت زمان مشخصی بهره این قرض را بپردازند.

بازپرداخت این اوراق معمولا به صورت ماهانه، سه ماهه، شش ماهه و سالانه است و در زمان سررسید آن ها، نهاد صادرکننده باید اصل پول را نیز بازپرداخت کند. اوراق قرضه با عنوان اوراق با درآمد ثابت نیز شناخته می شوند و با وجود اینکه مقدار مشخصی دارند، می توان آن ها را با مبالغ بالاتر یا پایین تر در بازار مبادله کرد. (1)

چرا بازار بدهی مهم است؟

بازارهای بدهی یکی از مولفه های اصلی در بازار مالی هر کشوری هستند. این بازار، سرمایه های بلندمدتی را به بخش های دولتی و خصوصی ارائه می دهد، سرمایه ای ارزان برای نهادهایی که برای فعالیت های خود به تامین اعتبار نیاز دارند. در واقع بازار بدهی برای تامین شرکت های بزرگ و سازمان های که دارایی های زیادی دارند مناسب است.

تصور کنید که یک نهاد دولتی یا خصوصی تصمیم به احداث یک کارخانه جدید داشته باشد و برای این کار به یک میلیارد تومان پول نیاز دارد. یکی از راه های تامین این سرمایه، صدور اوراق قرضه و انتشار اوراق با ارزش 10 میلیون تومان است. در این حالت «مقدار اسمی» این اوراق 10 میلیون تومان است و شرکت صادرکننده اوراق قرضه باید نرخ سود سالانه ای که با عنوان کوپن شناخته می شود را تعیین کند.

علاوه بر نرخ سود، صادر کننده باید یک بازه زمانی برای بازپرداخت مبلغ اصلی که در اینجا 10 میلیون تومان است را نیز مشخص کند. نهادهای صادر کننده اوراق قرضه معمولاً سود بیشتری را برای بدهی های طولانی مدت پرداخت می کنند، بنابراین یک سرمایه گذار می تواند از اوراق قرضه بلندمدت سود بیشتری را دریافت کند، اما در کنار آن ریسک بیشتری را در سرمایه گذاری خود می پذیرد. (1)

انواع اوراق قرضه

اوراق قرضه دولتی
خرید این اوراق یکی از امن ترین روش های سرمایه گذاری است. این اوراق توسط دولت برای تامین مالی برنامه ها، پرداخت لیست حقوق و صورت حساب ها منتشر می شود.

اوراق قرضه شهرداری
این نوع اوراق برای تامین مالی عملیات و پروژه ها صادر می شود. به عنوان مثال شهرداری ها در صورتی که به منابع مالی بیشتری از مالیات جمع آوری شده نیاز داشته باشند، می توانند از این راه اقدام کنند و در پروژه های متفاوتی مانند ساخت مدارس، بیمارستان ها، فرودگاه و یا پروژه های راه سازی از این منابع مالی استفاده نمایند.

اوراق قرضه شرکتی
تنها شرکت هایی می توانند از انتشار این اوراق برای تامین مالی استفاده کنند که پشتوانه مالی کافی داشته باشند. ریسک سرمایه گذاری در این اوراق بالاتر از اوراق قرضه دولتی و شهرداری است، چون احتمال ورشکست شدن این شرکت ها نسبت به دولت ها بیشتر است. (2)

هدف اصلی و نقش بازار بدهی چیست؟

هدف اصلی بازار بدهی، تامین مالی برای مخارج سازمان های دولتی و خصوصی در بازه زمانی متفاوت (کوتاه مدت و بلند مدت) است. علاوه بر این بازار اوراق قرضه نقش مهمی در تعیین نرخ سود بازار به صورت غیر دستوری دارد. نرخ سود واقعی در بازار به دنبال عرضه و تقاضا برای اوراق قرضه بلند مدت خزانه تعیین می شود اما در ایران به دلیل کم عمق بودن بازار بدهی، این نرخ سود توسط بانک مرکزی تعیین می گردد.

جمع آوری نقدینگی در بازارهای مهم کشور مانند بازار مسکن و ارز در ایران، یکی دیگر از نقش های اصلی این نوع بازار است. نقدینگی از اصلی ترین عوامل افزایش تورم در اقتصاد یک کشور است و دولت ها با انتشار اوراق قرضه می توانند تا حدی آن را کنترل کنند.

استراتژی های سرمایه گذاری در بازار بدهی

سرمایه گذاران در بازار اوراق قرضه می توانند از استراتژی های متفاوتی در سرمایه گذاری استفاده کنند که در حالت کلی به دو دسته تقسیم می شوند:

استراتژی غیرفعال (passive)

در این روش اوراق قرضه خریداری شده و تا زمان سررسید نگهداری می شوند. رویکرد غیرفعال برای سرمایه گذارانی که به دنبال مزایای سنتی این بازار مانند حفظ سرمایه، درآمد ثابت و... هستند مناسب است.

استراتژی فعال (active)

در این روش سرمایه گذاران سعی می کنند از شاخص های اوراق بهادر و تحرکات قیمت برای به حداکثر رساندن سرمایه و افزایش درآمد استفاده کنند. سرمایه گذاران در این روش سعی می کنند اوراق زیرمجموعه را کاهش ندهند، آن ها را نگه داشته و قیمت خود را افزایش دهند و قبل از فرا رسیدن سررسید، آن ها را بفروشند تا سود بیشتری به دست آورند. (2)

چه افرادی در بازار اوراق قرضه حضور دارند؟

بازارهای اوراق قرضه به شکل مدرن امروزی از اوایل قرن بیستم توسط دولت ها ایجاد شدند. در حال حاضر این اوراق توسط دولت، شهرداری و شرکت های دولتی و خصوصی که سرمایه فیزیکی زیادی دارند، منتشر می شوند و کاربرد آن ها، تامین اعتبار برای طرح های عمرانی، تولیدی و خدماتی است.

سرمایه گذاران نیز به دلایل مختلفی این اوراق را خریداری می کنند، دلایلی مانند حفظ سرمایه، ایجاد درآمد و محافظت در برابر ضعف اقتصادی و کاهش تورم.

برخلاف سهام، مبلغ اصلی اوراق قرضه در یک تاریخ معین بازپرداخت می شود. این ویژگی در بازار بدهی برای سرمایه گذارانی که نمی خواهند ریسک از دست دادن سرمایه خود را بپذیرند، اهمیت زیادی دارد. (3)

در واقع سرمایه گذاری در بازار بدهی به خصوص بخش مربوط به دولت، بدون ریسک است و در بخش های دیگر ریسک پایینی دارد. تنها ریسکی که یک سرمایه گذار ممکن است در این بازار تجربه کند خطر ورشکست شدن عرضه کننده اوراق است که امکان رخ دادن آن بسیار کم است؛ چون تنها شرکت ها یا نهادهایی اجازه انتشار اوراق قرضه را دارند که پشتوانه مالی خوبی دارند. حتی در صورت ورشکسته شدن نهاد صادر کننده اوراق، سرمایه گذاران با اندکی تاخیر و پس از فروش اموال شرکت، می توانند به سرمایه خود برسند.

بازیگران دیگری علاوه بر عرضه کنندگان اوراق و سرمایه گذارانی که این اوراق را خریداری می کنند، در این بازار حضور دارند. بانک ها به عنوان واسطه عرضه، شرکت های اعتبار سنجی، شرکت هایی که به عنوان واسطه در بازار ثانویه فعالیت می کنند، دادگاه یا سازمان هایی که در زمان ورشکستگی به تجدید ساختار شرکت ها رسیدگی کنند، از دیگر عوامل موثر در بازار بدهی هستند. (3)

بازار بدهی چه کاربردهایی دارد؟

1.یکی از مهمترین کاربردهای اوراق قرضه، حفظ اصل سرمایه است. خرید اوراق قرضه، سرمایه گذاری بدون ریسک یا کم ریسکی است که با نرخ احتمال بسیار پایین فاجعه در بازار بدهی به حفظ اصل سرمایه افراد کمک می کند. از آنجایی که این اوراق به نوعی وام هایی با سود و بازپرداخت برنامه ریزی شده هستند، قرض دهندگان می توانند انتظار داشته باشند که اوراق آن ها ارزش ثابتی در طول زمان داشته و در سررسید مقرر، سرمایه و سود خود را دریافت کنند.

2.کاربرد دیگر این بازار، ایجاد امکان پس انداز برای سرمایه گذاران است. اوراق قرضه یکی از مطمئن ترین راه ها با زمان بندی مشخص برای پس انداز طولانی مدت هستند.

3.کاربرد بعدی این بازار ایجاد امکان برنامه ریزی طولانی مدت برای سرمایه گذاران است. اوراق قرضه جریان درآمد قابل پیش بینی دارد که می تواند برای تامین هزینه های آینده اشخاص استفاده شود.

اصطلاحات مهم در بازار اوراق قرضه

ارزش اسمی
تمام اوراق قرضه در زمان انتشار یک مقدار اولیه معینی دارند که به عنوان ارزش اسمی شناخته می شود.

وثیقه (ضامن)
اگر صادرکننده اوراق قرضه، شرکتی باشد که به تازگی شروع به فعالیت کرده باشد، باید یک ملک را به عنوان وثیقه مشخص کند. در صورتی که شرکت متقاضی انتشار اوراق معتبر باشد معمولا نیازی به تعیین وثیقه ندارد.

نرخ سود
به درصد سودی که به سرمایه گذار خریدار اوراق تعلق می گیرد، نرخ سود گفته می شود. نرخ سود در ابتدای انتشار اوراق تعیین می شود و معمولا تا زمان سررسید ثابت است. البته اوراق قرضه با نرخ سود متغیر نیز وجود دارد که این نرخ بستگی به میزان درآمد شرکت دارد.

تاریخ سررسید
به تاریخ مشخصی که طبق آن منتشر کننده اوراق متعهد می شود اصل مبلغ اسمی را به سرمایه گذاران پرداخت کند، تاریخ سررسید اوراق قرضه گفته می شود. این تاریخ همراه با نرخ سود در ابتدای انتشار اوراق تعیین می شود.

اولویت

در صورتی که شرکت صادرکننده اوراق ورشکسته شود، سرمایه گذاران اوراق قرضه اولویت بیشتری نسبت به سهامداران شرکت برای دریافت اصل سرمایه خود دارند. در صورتی که این اتفاق رخ دهد، شرکت زمان دریافت نرخ اسمی و سود را مشخص می کند. (3)

مزایا و راهکارهای بهبود توسعه این بازار کدامند؟

توسعه بازار بدهی مزایای زیادی برای اقتصاد یک کشور دارد. به عنوان مثال:

این بازارها باعث افزایش شفافیت مالی بیشتر می شوند.

این بازارها بودجه بخش عمومی را تامین می کنند.

این بازاها از جریان مخرب نقدینگی در بازارهای دیگر جلوگیری می کنند.

این بازارها با جمع آوری نقدینگی به کاهش نرخ تورم کمک می کنند.

امکان استفاده از این بازار برای گذر از اقتصاد مبتنی بر بانک ها به اقتصاد مبتنی بر بازار.

امکان استفاده از این بازار به عنوان جایگزین بانک ها برای تامین مالی شرکت ها.

امکان استفاده از این بازار برای تامین مالی بخش خصوصی.

امکان استفاده از این بازار برای تعیین نرخ سود و بهره.

امکان استفاده از این بازار برای کاهش بدهی دولت ها.

جمع بندی و نتیجه گیری

سرمایه گذاری اوراق قرضه در کشورهایی که اقتصاد باثباتی دارند مانند آمریکا، یکی از امن ترین روش های سرمایه گذاری است. اما در کشورهای در حال توسعه ممکن است خطرات بیشتری داشته باشد. در ایران، بازار بدهی عمق زیادی ندارد و بانک ها نقش مهمتری در تعیین نرخ سود و موارد دیگر دارند. دلیل این موضوع می تواند اعتماد بیشتر به سیستم بانکی در ایران باشد و تاثیر آن به حدی است که انتشار اوراق قرضه در موارد زیادی با ضمانت بانک ها انجام می شود.

علاوه بر این، تامین مالی در بازار بدهی در مقایسه با تامین مالی در بانک ها، به هزینه و زمان بیشتری نیاز دارد. شرکت ها برای انتشار اوراق قرضه باید مراحلی مانند تناسب نیاز و توان مالی، معرفی ضامن و... را پشت سر بگذارند که زمان انتشار و فروش اوراق را افزایش می دهد.

برای بهبود و توسعه بازارهای مالی در ایران باید موانع موجود شناسایی و برطرف شوند. برای جلب اعتماد جامعه و سرمایه گذاران، نیاز به فرهنگ سازی و معرفی بازار بدهی وجود دارد. یکی دیگر از مواردی که ذکر شد زمان بر بودن فرآیند انتشار اوراق است که در صورت کاهش هزینه و زمان، می تواند به گزینه جذابی برای تامین مالی بنگاه های خصوصی تبدیل شود.

پی نوشتها