بورس کالا (Mercantile Exchange)چیست؟

امروزه همه می دانیم که در بازارهای سنتی اشکالاتی از جمله شفاف نبودن، نوسانات غیرواقعی و عدم وجود یک تضمین قوی برای معامله گران، وجود دارد. همه ی این فقدان ها را می توان دلایلی برای راه اندازی بورس های کالایی در سر تا سر جهان دانست. در نتیجه وجود این بورس، در تمام کشورهای دنیا یک نظام منظم داد و ستد و توزیع کالا به وجود آمده است تا راه ورود به بازار های جهانی برای همگان تسهیل شود. در واقع از قرن 19 به بعد در عرصه اقتصادی کشورهای دنیا، بازار بورس کالا برای رفع نیازمندی های اقتصادی و از بین بردن برخی محدودیت ها به وجود آمده است. حال این بازار را چگونه تعریف می کنیم؟

بازاری نظام یافته و منسجم که در آن تعداد زیادی عرضه کننده کالاهای خود را عرضه کرده و این کالا توسط کارشناسان بررسی و قیمت گذاری شده و پس از آن به خریدار عرضه می شود. این بازار را بازار بورس کالا می گویند. در این بستر کالاهایی از جمله فلزات، پنبه، گندم و برنج که کالاهایی خام و فرآوری نشده هستند، مور معامله قرار می گیرند. در این بازار معامله کالاهای ذکر شده به طور منظم انجام می شود. در کشور ما ایران، در راستای تحقق اهداف برنامه ی توسعه سوم و چهارم، شورای عالی بورس می بایست بورس های کالایی را راه اندازی کرده و گسترش دهد.

بر همین اساس، بورس فلزات به عنوان نخستین بورس کالا در شهریور 1382 و بورس کشاورزی در شهریور 1383، شروع به فعالیت کردند. به طور کلی شرکت بورس کالای ایران در یکم آذر 1385 با در هم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی، بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، تشکیل شده است. این بازار از مهر ماه سال 1386 کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرده است. از آن زمان تا کنون تعداد زیادی عرضه کننده و خریدار در این بازار از طریق کارگزاران اقدام به معامله می کنند.

در جهان نیز از گذشته تا کنون صدها بازار بورس کالا دایر شده است. قدیمی‌ترین آن ها عبارت‌اند از: بورس معروف و تجاری شیکاگو (CME) با ۱۷۰ سال سابقه، بورس فلزات لندن (LME) با ۱۳۰ سال سابقه، بورس کالای نیویورک (NYMEX)، بورس کالای توکیو (TOCOM)، بورس کالای شانگهای (SHFE) و بورس کالای هند (MCX) . ما در اینجا شما را با جزئیات بیش تر و کاربرد های این بازار آشنا می کنیم. پس در ادامه با ما باشید. (1) و (2)

شرکت کنندگان در بورس کالا چه کسانی هستند؟

به طور کلی شرکت کنندگان در بورس کالا به دو دسته تولیدکنندگان و مصرف کنندگان، تقسیم بندی می شوند. ابزارهایی برای معامله و داد و ستد در بورس کالا وجود دارد که تولید کنندگان را در برابر تغییرات قیمت ایمن می کند. این تضمین باعث می شود تجار و بازرگانان نیز صادرات و واردات خود را با خیالی آسوده تر انجام داده و تصمیم های لازم را اتخاذ کنند.

گروه دوم که مصرف کنندگان نامی ده می شوند نیز از این بازار نفع می برند. این بستر برای آن ها مکانی امن برای خرید مواد اولیه، دریافت اطلاعاتی معتبر و موثق در مورد قیمت ها و در نتیجه آن تضمین سود شرکت ها می باشد. هر دو گروه تولید کننده و مصرف کننده با مراجعه به بازار بورس کالا می خواهند از ریسک نوسان کاذب قیمت ها در امان باشند.

گروهی دیگر نیز از مراجعه کنندگان به این بازار هستند. این گروه در واقع از نوسانات قیمت ها به نفع خود استفاده کرده و سود خود را از همین طریق به حداکثر می رسانند. در بورس کالا این گروه را سوداگران (speculator) می نامند. (3)

قراردادهای قابل معامله در بورس کالا

انواع معامله ها در بورس کالا در قالب قراردادهایی استاندارد صورت می گیرد. قراردادهای زیر برای داد و ستد هر کالا وجود دارند:

1-قرارداد نقدی

در این نوع کل مبلغ قرارداد و کارمزد کارگزار به صورت نقدی از طرف خریدار پرداخت می شود. در این قرارداد تحویل کالا در زمان معامله انجام می شود.

2-قرارداد سلف

بر اساس این قرارداد فروشنده کالا را در زمانی معین و مشخص به خریدار تحویل می دهد؛ اما کل مبلغ در زمان معامله توسط خریدار پرداخت می شود.

3-قرارداد نسیه

در این نوع خریدار کالا را تحویل گرفته اما هزینه ی آن را در تاریخی مشخص شده پرداخت می کند.

4-قرارداد آتی

در این قرارداد فروشنده باید در تاریخی معین، مقدار مشخصی از کالا را در تاریخی که الآن تعیین می کنند بفروشد و در مقابل آن طرف دیگر قرارداد متعهد می شود که آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند. در اینجا برای جلوگیری از امتناع هر دو طرف از انجام قرارداد، شرطی وجود دارد که طبق آن طرفین متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند.

این اتاق از جانب هر دو طرف وکالت دارد تا بر اساس تغییراتی که پیش می آید، مبلغی از وجه تضمین را به هر کدام از طرفین پرداخت کند. در انتها در سررسید مشخص شده، بهای کالا تسویه می شود.

5-قرارداد سلف استاندارد

در این قرارداد مشخصاتی وجود دارد که مطابق با آن ها عرضه کننده مقدار معینی از دارایی پایه را در برابر بهای نقد به فروش می رساند و در دوره تحویل به خریدار عرضه می کند. قرارداد دیگری به نام قرارداد سلف موازی استاندارد وجود دارد که طی آن خریدار می تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را به فروش رساند.

6-قرارداد اختیار معامله

این قرارداد خود به دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می شود. در هر دو نوع یک طرف اختیار یا حق خرید و فروش کالایی را از طرف دیگر خریداری می کند. در هر دو نوع دو طرف خریدار و فروشنده با هم دیگر وارد معامله می شوند.

7-صندوق های کالایی

این صندوق ها در واقع خدمتی نوین هستند که به سرمایه گذاران این امکان را می دهند تا به جای خرید و نگهداری کالا، اوراق این صندوق ها را خریداری کنند و از این طریق از هزینه های ناشی از حمل و نقل، انبارداری و خسارت های احتمالی در امان باشند. در این حالت سرمایه گذار مالک کالا است اما مسئولیت نگهداری از آن را ندارد.

8-گواهی سپرده کالایی

این ها اوراق بهاداری هستند که مؤید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است و پشتوانه آن ها، قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تائید بورس صادر می گردد.

حال که با انواع قراردادها در بازار بورس کالا ایران آشنا شده اید، نوبت آن رسیده است که شرایط این معاملات و قراردادها را بررسی کنیم.(2) و (4)

قراردادهای قابل معامله در بورس کالا چه شرایطی دارند؟

در عقد هر کدام از قراردادهای گفته شده در بالا باید شرایط زیر لحاظ شود.

مشخصات کالا ثبت شده و نوع قرارداد مورد معامله ذکر شود.

مقدار کالای مورد معامله مشخص شود.

واحد اندازه گیری کالای مورد معامله تعیین شده باشد.

زمان معامله (روز و ساعت) لحاظ شود.

استاندارد و ابعاد کالا مشخص باشد.

تاریخ تحویل ذکر شود.

استاندارد تحویل و نوع بسته بندی تعیین شود.

انبار یا محل تحویل مشخص شده و ثبت شود.

واحد پول تعین شده باشد.(2)

بررسی اهداف و زمینه های بازار بورس کالا

بازار بورس کالا به عنوان بستری که در آن می توان با عرضه کالای مختلف رقابت و همچنین شفافیت در قیمت ها را ایجاد کرد، اهداف و زمینه‌هایی دارد که در این قسمت به بررسی آن ها می پردازیم:

اهداف

-به وجود آوردن بازاری منسجم و نظام‌مند برای آسانترکردن داد و ستد نقدی و آتی کالا

-نظم و ترتیب دادن به بازار کالاهای خاص نظیر محصولات فلزی کشاورزی، انرژی و پتروشیمی

-کشف قیمت کالاها به شکل رقابتی

-از بین بردن واسطه گری در معاملات و خریدوفروش مستقیم بین فروشنده و خریدار.

-کاهش نوسانات بازار و امکان انتقال ریسک.

زمینه ها

-محصولات صنعتی و معدنی (کانی های فلزی) که به گروه هایی مثل گروه فولاد، گروه مس، گروه آلومینیوم و. تقسیم بندی می شوند.

-محصولات شیمیایی و پتروشیمی که به دو گروه فرآورده های نفتی و پتروشیمی دسته بندی می شوند.

-محصولات کشاورزی

-معاملات مشتق‌ها که در آن ها معاملات زعفران، سکه بهار آزادی، زیره سبز و پسته انجام شده. همچنین معامله اوراق سلف موازی استاندارد شرکت های مختلف نیز در این بخش صورت می گیرند.

-کالاهای بازار فرعی که شامل شاخه هایی از جمله کشاورزی، صنعتی، فلزی، شیمیایی و. هستند.(2) و (5)

مراحل ورود به بورس کالا

ابتدا شما باید کد بورس کالا را دریافت کنید. از طریق کارگزار خود می توانید این کد را که با کد بورسی تفاوت دارد، دریافت کنید. حال به سراغ مراحل خرید می رویم:

-فرم درخواست خرید را تکمیل کنید. شما در این فرم مشخصات کامل کالا، نام تولید کننده، حداکثر قیمت و. را تعیین می کنید.

-بررسی امکان خرید که از طریق کارگزار انجام می شود.

-واریز پیش پرداخت که باید به مقدار 10 درصد از ارزش تقریبی کالا باشد و به حساب کارگزار واریز شود.

-خرید کالا که توسط کارگزار انجام می شود.

-ارسال اطلاعیه خرید که توسط کارگزار تنظیم شده و برای خریدار ارسال می شود. در این اطلاعیه جزئیات خرید و قیمت به همراه حق‌الزحمه کارگزاری، عوارض بورس و عوارض قانونی درج می شود.

-واریز مابقی وجه توسط خریدار

-تسویه حساب با پایاپای

-مشخص کردن پیمانکار حمل بار توسط خریدار

-پیگیری دریافت ثبت سفارش از فروشنده که توسط کارگزار خریدار انجام شده و تأییدیه سفارش را کارگزار فروشنده تحویل می دهد.

-دریافت حواله که آن را تولید کننده صادر و خریدار از طریق کارگزاری دریافت می کند.

-پیگیری خریدار برای حمل کالا (2)

مزایا و معایب معامله در بورس کالا

معامله در بورس دارای مزایایی از جمله:

1-اطمینان بین دو طرف

از آن جا که پرداخت وجه منظم است و معامله در بورس کالا تحت نظارت می باشد، ریسکی هم وجود نخواهد داشت و اطمینان بین طرفین ایجاد می شود.

2-عدالت در نرخ

یکی دیگر از مزایای بورس کالا کشف نرخ است. این کشف عادلانه است زیرا بر اساس عرضه و تقاضا می باشد.

3-شفافیت معامله

معاملات غیر حقیقی در این بازار انجام نمی شود و همه ی معاملات توسط دولت و سهامداران نظارت می شود.

4-جبران خسارت

اگر هر کدام از طرفین به تعهدات خود عمل نکنند، باید جبران خسارات کنند. این جبران در تحویل کالا یا در تسویه کالا از محل تضامین عرضه کننده یا خریدار یا کارگزاران و از طریق اتاق پایاپای انجام می شود.

و همچنین معایب زیر می تواند در معاملات بورس کالا وجود داشته باشد:

1-محدودیت در حجم خرید.

2- عرض شدن برخی از کالاها به صورت سبد کالا و در نتیجه محدودیت در حق انتخاب خریدار.

3- این بازار برای افرادی که به دنبال فرار مالیاتی هستند مناسب نیست.

4- عرضه ها به صورت دائم انجام می شود و در صورت وقفه، عرضه کننده از بورس کالا اخراج می شود.(2)

جمع بندی

آن چه در اینجا به آن پرداختیم تعریفی از بازار بورس کالا، اهداف، مزایا و معایب، انواع قراردادهایی که در این بازار بسته می شود و نحوه ورود به آن بود. بورس کالا چندین سال است که در ایران اجرا شده و خریداران و فروشندگان بسیاری در آن به معامله و داد و ستد می پردازند. امید است که با اطلاعاتی که در اینجا در اختیار شما گذاشتیم بتوانید به این بازار ورود پیدا کرده و در آن سرمایه گذاری و معامله انجام دهید.

پی نوشتها