شرح حدیث
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا أباذَر، حاسِب نَفسَکَ قَبلَ أن تُحاسَبَ فَهُوَ أهوَنُ الحِسابِ غَداً وَزِن نَفسَکَ قَبلَ أن تُوزَنَ وَ تَجَهَّزَ لِلعَرضِ الأکبَرِ یومَ تَعرَضُ لاتَخفی مِنکَ عَلَی اللهِ خَافِیةِ.
ای اباذر، اعمالت را پیش از آنکه دیگران محاسبه کنند خودت محاسبه کن، این برای حسابرسی تو در قیامت بهتر است و خودت را وزن کن و بسنج پیش از آنکه تو را بسنجند و وزن کنند و خودت را برای روز قیامت، روزی که عرضه می‌شوی و هیچ جیزی از تو بر خدا پوشیده نیست آماده کن.
بحارالانوار، ج 77، ص 83
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا أبَاذَر، اِذا أصبَحتَ فَلاتُحَدِّث نَفسَکَ بِالمَساء وَ اِذا أَمسَیتَ فَلاتُحَدِّث نَفسَکَ بِالصَّبَاحِ وَ خُذ مِن صِحَّتِکَ قَبلَ سُقمِکَ وَ مِن حَیاتِکَ قَبلَ مَوتِکَ فإِنَّکَ لاتدری ما اسمُکَ غَداً.
ای اباذر، چون صبح کردی، از شام سخن مران و چون شب کردی وعده‌ی صبحگاه به خود مده، از زمان تندرستی‌ات برای روز بیماری استفاده کن و از زندگانی‌ات پیش از مرگت، چرا که نمی‌دانی فردا نام تو چیست.
بحارالانوار، ج 77، ص 75
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا اَباذَر، مَن اُوتِی مِنَ العِلمِ مَا لایبکِیهِ لَحَقیقٌ اَن یکونَ قَد اُوتِی عِلمَ مَا لاینفَعُهُ لِأَنَّ اللهَ نَعَت العُلَماءُ فَقالَ عَزَّوَجَلَّ: (إِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا العِلمَ مِن قَبلِهِ إذَا یتلَی عَلَیهِم یخِرُّونَ لِلأَذقَانِ سُجَّداً* وَ یقُولُونَ سُبحَانَ رَبِّنَا إن کَانَ وَعدُ رَبِّنَا لَمَفعُولاً* وَ یخِرُّونَ لِلأذقَانِ یبکُونَ وَ یزیدُهُم خُشُوعاً). (1)
ای اباذر، کسی که به او علم داده شود که او را به گریه واندارد، شایسته است که گفته شود علم غیر نافع به او داده شده، زیرا خداوند علما را بدین صفات ذکر کرده و فرموده است: کسانی که پیش از آن به آنها دانش داده شده، هنگامی که این آیات بر آنان خوانده می‌شود، سجده‌کنان به خاک می‌افتند - و می‌گویند: منزّه است پروردگار ما، که وعده‌هایش به یقین انجام شدنی است! - آنها بی اختیار به زمین می‌افتند و گریه می‌کنند و تلاوت این آیات، همواره بر خشوعشان می‌افزاید.
بحارالانوار، ج 77، ص 79
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا أباذر، مَن ماتَ وَ فی قَلبِهِ مِثقالُ ذَرَّةٍ مِن کِبرِ لَم یجِد رَائِحَةَ الجَنَّةِ إلّا أن یتُوبَ قَبلَ ذَلِک. یا اَباذَر، أوَّلُ مَن یدخُلُ النّارَ المُستَکبِرونَ فَقالَ رَجُلٌ: وَ هَل ینجُو مِنَ الکِبرِ أحَدٌ یا رَسُولَ اللهِ؟ قالَ: نَعَم مَن لَبِسَ الصُّوفَ وَ رَکِبَ الحِمارَ وَ جَالَسَ المَساکینِ.
ای اباذر، کسی که بمیرد در حالی که ذرّه‌ای از تکبّر در دلش باشد بوی بهشت به مشامش نمی‌رسد، مگر اینکه پیش از مرگ از آن توبه کند. ای اباذر، بیشتر کسانی که داخل آتش می‌شوند متکبّران هستند. مردی پرسید: ای پیامبر خدا، آیا ممکن است کسی از کبر نجات پیدا کند؟ حضرت فرمود: آری، کسی که لباس ساده بپوشد و مرکبش تکبّرآور نباشد و همنشین با فقرا و مساکین باشد.
بحارالانوار، ج 77، ص 90
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا اَباذَر، یکُونُ فِی آخِرِ الزَّمانِ قَومٌ یلبَسُونَ الصُّوفَ فی صَیفِهِم وَ شِتائِهِم یرَونَ اَنَّ لَهُمُ الفَضلَ بِذَلِکَ عَلی غَیرِهِم اُولَئِکَ تَلعَنَهُم مَلائِکَةُ السَّمَاواتِ وَ الأرضِ.
ای اباذر، در آخرالزّمان گروهی‌اند که لباس پشمی در تابستان و زمستان می‌پوشند و گمان می‌کنند با این کار بر دیگران برتری دارند. اینان کسانی‌اند که ملائکه‌ی آسمان‌ها و زمین لعنت‌شان می‌کنند.
وسایل الشیعه، ج 3، ص 362
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا اَباذَر، یطَّلِعُ قَومٌ مِن اَهلِ الجَنَّةِ عَلی قَومٍ مِن اَهلِ النّارِ فَیقولونَ مَا اَدخَلَکُمُ النّارَ وَ قَد دَخَلنا الجَنَّةَ بِفَضلِ تَأدِیبِکُم وَ تَعلِیمِکُم فَیقُولُونَ إِنّا کُنّا نَأمُرُ بِالخَیرِ وَ لانَفعَلُهُ.
ای اباذر، (روز قیامت) جمعی از اهل بهشت (به جهنّم نگاه می‌کنند) جمعی از اهل علم را می‌بینند و به آنها می‌گویند ما به تعلیم و تربیت شما وارد بهشت شدیم، چرا شما اهل جهنّم شدید؟ می‌گویند: ما شما را امر می‌کردیم به کارهای درست، ولی خودمان عمل نمی‌کردیم.
بحارالانوار، ج 77، ص 76
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
کَیفَ بِکُم إذا فسق نساءُکُم وَ فَسَقَ شُبّانُکُم، وَلَم تَأمُروا بِالمَعروفِ وَ لَم تَنهَوا عَنِ المُنکَرِ؟ قیل له: وَ یکُونُ ذلِکَ یا رَسولَ اللهِ؟ قال: نَعَم وَ شَرٌّ مِن ذَلِکَ، وَ کَیفَ بِکُم إذا أَمَرتُم بِالمُنکَرِ وَ نَهَیتُم عَنِ المَعروفِ؟ قِیلَ: یا رَسولَ اللهِ وَ یکونُ ذلِک؟ قال: نَعَم وَ شَرٌّ مِن ذَلِکَ، وَ کَیفَ بِکُم إذا رَأیتُمُ المَعروفَ مُنکَراً وَ المُنکَرَ مَعروفاً؛
چگونه خواهد بود آن زمانی که زنان و جوان‌های شما فاسد شوند در حالی که شما امر به معروف و نهی از منکر نمی‌کنید؟ اصحاب عرض کردند: یا رسول‌الله آیا چنین زمانی پیش می‌آید؟ حضرت فرمودند: آری بدتر از آن هم می‌شود تا جایی که امر به منکر و نهی از معروف می‌کنید. عرض کردند: یا رسول‌الله آیا کار ما به اینجا می‌رسد؟ حضرت فرمودند: آری و بدتر از آن می‌شود حسّ تشخیص شما وارونه می‌شود؛ معروف در نظر شما منکر و منکر در نظر شما معروف می‌شود».
تحف العقول، حکمت 121
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
خَصلَةٌ مَن لَزِمَها أطاعَتهُ الدُّنیا وَالآخِرَةُ، وَ رَبِحَ الفَوزَ فی الجَنَّةِ قیلَ: وَ ما هی یا رَسُولَ اللهِ؟ قالَ: التَّقوی، مَن أرادَ أن یکونَ اَعزَّالنّاسِ فَلیتَّقِ اللهَ عَزَّوَجَلَّ، ثُمَّ تَلا: «وَمَن یتَّقِ اللَّهَ یجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحْتَسِبُ»؛
صفتی هست که اگر در کسی باشد، دنیا و آخرت مطیع او می‌شوند و از بهشت بهره‌مند می‌شود. عرض کردند این خصلت چیست؟ حضرت فرمودند: تقوا؛ کسی که بخواهد نزد مردم عزّت داشته باشد تقوای الهی پیشه کند،» سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند، و او را از جایی که گمان ندارد، روزی می‌دهد». (سوره طلاق، آیه‌ 2 و 3)
بحارالانوار، ج 77، ص 169، ح 7
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا اَباذَر، اِیاکَ وَ الغِیبَةَ فَإِنَّ الغِیبَةَ اَشَدُّ مِنَ الزِّنَا. قُلتُ: یا رَسولَ اللهِ وَ لِمَ ذَاکَ بِاَبی أنتَ وَ أُمِّی؟ قالَ: لِأَنَّ الرَّجُلَ یزنی وَ یتُوبُ إلَی اللهِ فَیتُوبُ اللهُ عَلَیهِ وَ الغِیبَةُ لاتَغفَرُ حَتَّی یغفُرَها صاحِبُها.
ای اباذر، بپرهیز از غیبت کردن، برای اینکه غیبت شدیدتر از زناست. گفتم: ای رسول خدا، پدر و مادرم به فدایت باد، چگونه غیبت شدیدتر از زناست؟ فرمود: اگر مردی زنا کند و آن‌گاه به سوی خداوند بازگردد خداوند توبه‌اش را می‌پذیرد، ولی اگر غیبت کسی را کرد و آن‌گاه توبه کرد و بازگشت تا زمانی که غیبت شونده او را نبخشاید خداوند توبه‌اش را نمی‌پذیرد.
بحارالانوار، ج 77، ص 89
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا اَباذَر، اِنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالی لاینظُرُ إلی صُوَرِکُم وَ لا إلی أموالِکُم وَ أقوالِکُم وَ لَکِن ینظُرُ إلی قُلُوبِکُم وَ أعمَالِکُم. یا أباذر، التَّقوَی هُنا التَّقوَی هُنَا وَ اَشارَ إِلی صَدرِهِ.
ای اباذر، به درستی که خداوند تبارک و تعالی نگاه نمی‌کند به صورت و اموال و سخنان شما، بلکه به دل‌ها و اعمال شما نظر می‌کند. ای اباذر، تقوا اینجاست تقوا اینجاست و به سینه‌ی مبارکشان اشاره کردند.
بحارالانوار، ج 77، ص 88
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:
یا اَباذَر، لایکونُ الرَّجُلُ مِنَ المُتَّقِینِ حَتَّی یحاسِبَ نَفسَهُ اَشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّریکِ شَریکَهُ فَیعلَمُ مِن أینَ مَطعَمُهُ وَ مِن أینَ مَشرَبُهُ وَ مِن أینَ مَلبَسُهُ أمِن حِلٍّ ذَلِکَ أم مِن حَرامٍ؟
ای اباذر، انسان از پرهیزکاران نمی‌شود تا اینکه نفسش شدیدتر از محاسبه کردن شریک شریکش را محاسبه کند. پس باید بداند خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و پوشیدنی‌هایش از کجاست؟ یعنی از راه حلال و مشروع به دست آمده یا از راه حرام؟
بحارالانوار، ج 77، ص 86