خُر خُر و وقفه تنفسي حين خواب

خرخر(snoring):
خرخر كردن به صداي ناخوشايند حين تنفس در خواب اطلاق ميگردد. خرخر كردن ميتواند هر فرد و در هر گروه سني را درگير كند. اما خرخر در مردان و افراد چاق بيشتر بروز ميكند. خرخر كردن با افزايش سن تشديد ميشود. 45 درصد بزرگسالان گاهي اوقات، و 25 درصد بزرگسالان بطور مزمن و هميشگي خرخر ميكنند.
علت ايجاد خرخر:
خرخر زماني روي ميدهد كه جريان هواي عبور كننده از مجاري دهان و بيني بطور فيزيكي با مقاومت روبرو مي گردد. خرخر هنگام عمل دم و زماني كه مجاري فوقاني تنفس با فشار منفي مواجه ميگردند رخ ميدهد. ارتعاش زبان كوچك، كام نرم و انتهاي زبان عمدتا ايجاد كننده صداي خرخر ميباشند. هنگام بيداري عضلات دهان (كام نرم و زبان) و حلق بطور طبيعي راه هوايي فوقاني را باز نگه ميدارند. اما اين عضلات هنگام خواب اندكي شل شده و راه هوايي باريك ميگردد.حال هر چه راه هوايي باريك تر و عضلات شل تر باشند جريان هوا قوي تر و به تبع آن ارتعاش بافتها و صداي خرخر افزايش خواهد يافت. همچنين خشكي بافتهاي دهان و گلو در افزايش صداي خرخر موثر ميباشد. جريان هوا ميتواند به علل فاكتورهاي زير كاهش و يا مسدود گردد:
1-راه هوايي مسدود شده بيني:آلرژي ها (حساسيت ها)، عفونت سينوس ها، انحراف تيغه بيني، بزرگ بودن شاخك هاي بيني و يا پوليپ بيني ميتواند باعث خرخر گردد.
2- عضلات ضعيف گلو و دهان:شل بودن عضلات دهان و گلو باعث فروافتادن اين عضلات و انسداد مجاري هوا ميگردند. افزايش سن، مصرف قرصهاي خواب آور و يا آرام بخش، مصرف الكل، خواب عميق و ازدياد بافت چربي در گلو ميتوانند باعث شل شدن بيش از حد عضلات گلو و دهان گردند.
3- بزرگي بافتهاي گلو:لوزه ها و آدنوئيد بزرگ، اضافه وزن و توده هاي سرطاني (نادر) ميتواند ايجاد خرخركنند.
4- زبان كوچك و كام نرم بزرگ تر و بلند تر از حد معمول:كام نرم و زبان كوچك بلند باعث كوچك و باريك شدن دهانه بيني و گلو ميگردد. وقتي اين ساختارها مرتعش شده و با يكديگر برخورد ميكنند راه هوايي مسدود و خرخر پديد مي آيد.
وقفه تنفسي حين خواب(sleep apnea):
آپنه به قطع تنفس عادي اطلاق گرديده كه شخص با احساس خفگي به دفعات مكرر از خواب ميپرد. اين وقفه ممكن است 100 ها بار در طي خواب تكرار شده و هر كدام از آنها نيز تا 2 دقيقه بطول انجامد. هنگامي كه سطح اكسيژن خون به علت انسداد راه هوايي كاهش مي يابد، سطح دي اكسيد كربن خون افزايش مي يابد. همين امر باعث ميگردد تا مغز شما را از خواب بيدار كند تا با برقراري مجدد تنفس از خفگي شما جلوگيري گردد. دو نوع وقفه تنفسي وجود دارد:
1- وقفه تنفسي انسدادي(obstructive sleep apnea)(osa): شايعترين نوع وقفه تنفسي است كه علت آن انسداد راه هوايي توسط بافتهاي نرم و شل گلو ميباشد.
2- وقفه تنفسي مركزي(central sleep apnea): در اين حالت راه هاي هوايي مسدود نيست، اما مغز در ارسال پيام عصبي به عضلات تنفسي براي آغاز عمل تنفس ناتوان است. علت اين امر آسيب به مغز، سكته مغزي و يا مصرف زياد مواد مخدر نظير هروئين و مورفين ميباشند.
فاكتورهاي ريسك خرخر و وقفه تنفسي در خواب:
1-مردها.
2-اضافه وزن و چاقي.(افراد چاق عضلات گلوي شل تري دارند)
3-سن بيش از 40 سال.
4-سايز گردن 17 اينچ يا بيشتر در مردان و 16 اينچ و يا بيشتر در زنان.
5-افراد چاق با گردن كوتاه و قطور.
6-داشتن لوزه ها و آدنوئيد (لوزه سوم) بزرگ.
7-زياد بودن بافت عقب گلو.
8-فك كوچك و پس رفته.
علايم وقفه تنفسي حين خواب:
1-از خواب پريدن هاي مكرر با احساس خفگي. (خود فرد معمولا از آنها مطلع نميگردد)
2-خشكي دهان و گلو هنگام برخاستن از خواب. (افرادي كه خرخر ميكنند نيز داراي اين علامت ميباشند)
3-خستگي و خواب آلودگي در طي روز.
4-سردرد هنگام برخاستن از خواب.
5- تغيير در خلق، كاهش ميل جنسي، اشكال در تمركز و يادگيري، تحريك پذيري، كاهش توان يادگيري، تغيير شخصيت، احساس خستگي و افسردگي در طي روز.
6-خرخر با صداي بلند.
7-خواب شبانه باعث تجديد قوا نميگردد.
8-سوزش سر دل، تعريق شديد هنگام خواب، تكرار ادرار در شب، افزايش سريع وزن و بي خوابي از ديگر علايم آن ميباشد.
نكته:خرخر ميتواند به وقفه تنفسي منجر گردد.
عواقب خطرناك عدم درمان خرخرهاي شديد و وقفه تنفسي در خواب:
1-پر فشاري خون.
2-سكته مغزي.
3-نارسايي و حمله قلبي.
4-آريتمي ضربان قلب.
5-ناتواني جنسي.
6-كاهش كارايي و بازدهي فرد در امور تحصيلي و شغلي.
7-افزايش ريسك ابتلا به ديابت تيپ 2.
8-افزايش بروز اختلال بيش فعالي-كم توجهي در كودكان.
9-كاهش كيفيت خواب فرد و احساس خستگي و خواب آلودگي شديد در طي روز.(افزايش بروز تصادفات رانندگي)
10-كاهش سطح اكسيژن خون كه منجر به فعاليت بيشتر قلب و افزايش فشار خون و همچنين بزرگ شدن قلب ميگردد. بزرگ شدن قلب خود ميتواند ريسك حملات قلبي و سكته را افزايش دهد.
نكته:وقفه تنفسي حين خواب يك حالت تهديد كننده حيات بوده و بايستي فورا درمان گردد.
نكته: خرخر كردن غير از عوارض ذكر شده داراي پيامدهاي منفي اجتماعي نيز ميباشد. كيفيت خواب اطرافيان شخص خرخر كننده كاهش يافته و صداي خرخر موجب آزار آنها ميگردد. خود شخص خرخر كننده نيز دچار شرمساري و خجالتزدگي ميگردد.
نحوه تشخيص:
1- پلي سومنوگرام(polysomnogram) (psg): اين دستگاه فعاليت الكتريكي مغز، حركات چشمها، فعاليت و كشش طبيعي عضلات، سرعت ضربان قلب، تلاش تنفسي،جريان هوا و سطح اكسيژن خون در حين خواب را بطور مرتب اندازه گيري و ثبت ميكند.
2- تست تاخيرخواب(multiple sleep latency test)(mslt): در اين تست سرعت به خواب رفتن فرد در چندين نوبت در روزاندازه گيري ميشود. افراد عادي 10-20 دقيقه طول ميكشد تا به خواب روند. هنگامي كه اين زمان به كمتر از 5 دقيقه كاهش يابد بايستي فرد تحت درمان قرار گيرد.
راهكارهاي درماني خرخر و وقفه تنفسي حين خواب:
1-تغيير در شيوه زندگي:
* كاهش وزن و بهبود عادات غذايي.
* عدم مصرف آرام بخش ها،قرصهاي خواب آور وآنتي هيستامين ها قبل از خواب.
* از مصرف مشروبات الكلي و غذاهاي سنگين حداقل از 4 ساعت قبل از خواب خودداري ورزيد.
* الگوي خواب خود را نظم دهيد. هر روز سر يك ساعت خاص به خواب رفته و يا از خواب برخيزيد.
* به پهلو بخوابيد و نه بروي پشت خود. هنگامي كه به پشت ميخوابيد زبان به عقب افتاده و راه هوايي را مسدود ميكند.
* سر تختخواب خود را به ميزان 10 سانتي متر بالا آوريد.
* بدون بالش بخوابيد.بالش باعث خم شدن گردن ميگردد.
* ورزش كنيد.ورزش و فعاليت بدني باعث كاهش بافت چربي در گردن و گلو و افزايش كشيدگي طبيعي عضلات ميگردد.
* در منزل از دستگاه هاي مرطوب كننده و تصفيه كننده هوا (كاهنده عوامل آلرژي) استفاده كنيد.
* برخي غذاها ترشح مخاط دهان و گلو را افزايش داده و خرخر را تشديد ميكنند، مانند شير، كره، پنير و خامه. بنابراين حداقل از 2 ساعت قبل از خواب از مصرف اينگونه مواد غذايي اجتناب ورزيد.
* از مصرف سيگار اجتناب ورزيد.دود سيگار باعث تورم راه هاي هوايي ميگردد.
* هنگام خواب سعي كنيد بدن شما در يك راستا قرار گيرد.
* با دهان تنفس نكنيد. تنفس دهاني باعث خشك شدن مخاط دهان و گلو شده و خرخر را تشديد ميكند. 85 درصد كساني كه خرخر ميكنند شب ها با دهان باز ميخوابند.
نكته: الكل، قرصهاي آرام بخش و خواب آور باعث شل شدن بيشتر عضلات گلو و دهان ميگردند.
2-درمان دارويي:
* برخي داروهاي ضد افسردگي همچون ميرتازاپين(mirtazapine) باعث كاهش دفعات وقفه تنفسي ميگردد.
* داروي شبهه كافئين متيل گزاانتين تئوفيلين(methylxanthine theophyline) در كودكان باعث كاهش دفعات وقفه تنفسي ميگردد.
* برخي محرك ها براي درمان خواب آلودگي در طي روز تجويز ميگردد. مانند مدفينيل(modfinil).
3-پروتزهاي دنداني(dental devices): اين دستگاه ها واسپلينتها با: 1-جلو آوردن فك 2-بالا بردن كام نرم 3-نگه داشتن زبان و جلوگيري از به عقب افتادن آن و انسداد راه هوايي از خرخر كردن فرد جلوگيري ميكنند. عوارض اين دستگاه ها شامل: 1-خشك شدن دهان و گلو 2-تغيير مكان احتمالي دندانها 3-افزايش ترشح بزاق ميباشد. اثر بخشي آنها نيز 80 درصد ميباشد.
4-اسپري هاي بيني(nasal spray): اين اسپري ها حاوي روغن روان كننده طبيعي بوده و باعث نرم شدن و مرطوب ماندن گلو، زبان كوچك و كام نرم ميگردد.
5-بالش ها و تشكهاي ويژه اي كه با اصلاح وضعيت خوابيدن و قرار گيري اندامها خرخر را كاهش ميدهند.
6- نوارهاي بيني و گشاد كننده ها(nasal strips): براي افرادي كه خرخرشان به علت احتقان بيني و آلرژي ميباشد موثر است. از يك يا چند نوار پلاستيكي چسبناك تشكيل شده اند. وقتي بطور صحيح روي بيني قرار داده ميشود نوارها سعي ميكنند مجددا به حالت مستقيم و راست در آيند. همين امر باعث بالا آمدن طرفين بيني، گشاد شدن حفرات بيني و كاهش مقاومت جريان هوا ميگردد.
7-ايمپلنت هاي كامي(palatal inserts)(pillar system): با تعبيه كردن 3 ايمپلنت از جنس پلي استر بسيار كوچك در كام نرم صورت ميگيرد. ايمپلنتها به عنوان يك تكيه گاه عمل كرده و باعث سفت شدن و كاهش ارتعاش بافت كام نرم ميگردند. اين عمل با بي حسي موضعي انجام ميگيرد.
8-فشار مثبت پيوسته(continius positive airway pressure)(cpap) :شامل يك كمپرسورهوا و يك ماسك بيني ميباشند.هوا با فشار به درون راه هاي هوايي فوقاني وارد ميشود كه از روي هم افتادن بافتهاي راه هاي هوايي فوقاني جلوگيري ميكند.در واقع اين دستگاه به عنوان يك وسيله كمك تنفسي عمل ميكند.
9- فشار مثبت دو مرحله اي(bi-level machine)(bi- pap): مشابه دستگاه فوق بوده اما در اين نوع خاص هوا با دو فشار متفاوت به درون ريه ها رانده ميشود. هنگام عمل دم هوا با فشار بيشتر و هنگام عمل بازدم هوا با فشار كمتري وارد ميگردد، تا تنفس طبيعي تر و راحت تر انجام گيرد.
رفع خرخر و وقفه تنفسي با جراحي:
1-uvulopalatopharyn goplastyuppp:ر اين جراحي بخشي اعظم كام نرم، زبان كوچك و لوزه ها برداشته ميگردد. جراحي تحت بيهوشي عمومي صورت ميگيرد. اثر بخشي آن 80 درصد است.
2-laser-assisted uvulapalatoplastylaup: در اين جراحي به كمك پرتوي ليزربافت زبان كوچك و كام نرم كوچكتر ميگردند. عمل تحت بيحسي موضعي انجام ميگريد. اثر بخشي آن 80 درصد است.
3- سومنوپلاستي(somnoplasty) : در اين عمل توسط انرژي امواج راديويي بافت اضافي كام نرم، زبان كوچك و زبان چروكيده و كوچك ميگردد. در اين روش زبان كوچك و كام نرم بوسيله يك سوزن كوچك، كه به يك مولد فركانش راديويي متصل است، سوراخ ميگردند.بافت داخلي تا 108-176 درجه حرارت داده ميشوند. بنابراين بافت داخلي دچار افت حجم گرديده اما بافت خارجي بدون تغيير باقي ميماند. عمل تحت بيحسي موضعي و در مدت 30 دقيقه انجام ميگيرد.
4-injection snoreplasty:در اين روش كه بسيار موثر و كم هزينه است يك ماده سفت كننده(sclerosing agent) در كام نرم تزريق گرديده كه باعث ايجاد اسكار (زخم) و سفت شدن كام نرم ميگردد. 5-(cautery-assisted ovulopalatoplasty) (caup):در اين روش بجاي ليزر توسط يك الكترود داغ بخش و يا تمامي زبان كوچك سوزانده ميشود.
6-genioglossus advancement:در اين روش عضله اصلي زبان كه به فك تحتاني متصل است در حدود يك سانتي متر جلو آورده ميشود.عمل در حدود نيم ساعت بطول مي انجامد.
7-hyoid advancement:استخوان لامي استخوان u شكلي واقع در گردن است كه برخي عضلات زبان به آن متصل است.در اين عمل اين استخوان جلو آورده ميشود. عمل در حدود يك ساعت بطول مي انجامد.
8-maxillomandibular advancemnet:در اين روش كه در حدود 5 ساعت بطول مي انجامد فك تحتاني وفوقاني هردو جلو آورده ميشوند.
9- عمل كوچك كردن شاخك هاي بيني و اصلاح انحراف بيني. (به مقاله جراحي بيني رجوع كنيد)
10-عمل جراحي برداشت لوزه ها. (به مقاله عمل لوزه ها رجوع كنيد) .