نام هاي ترکمني

آيين نام گذاري فرزندان: در جامعه ايل نشين پس از تولد فرزند، از ريش سفيد و يا روحاني محل دعوت مي شود تا اسم خوبي متناسب با اوضاع براي او بگذارد. در بين ترکمن ها مانند بسياري از مناطق کشورمان رسم است چنانچه کسي از خانواده، قبلاً فوت کرده باشد، اسم متوفي را با توجه به مرد و يا زن بودنش روي نوزاد مي گذارند. در اين صورت اگر نوزاد دختر باشد و مادربزرگ مرده باشد، در اين صورت نام مادر بزرگ بر نوزاد نهاده مي شود و اگر پسر باشد و از طرفي پدر بزرگ يا پدرش مرده باشد در آن صورت نام متوفي را بر او مي گذارند، لذا نام افراد در بين ترکمن ها هميشه زنده است و اين نام به ترتيب از نوزادي به نوزاد ديگر منتقل مي شود. از طرفي مادر خانواده به کسي که بر نوزادش اسم گذاشته هديه مي دهد و سپس براي نوزاد دعا گرفته و به گردن او مي اندازند تا چشم نخورد ( جرجاني، 1382، 46- 47 ).
ترکمن ها با توجه به ويژگي هاي قومي و محلي و شرايط زيست خود، اسامي زيبايي بر فرزندان خود مي نهند. البته اين اسامي را از طبيعت و محيط اطرافشان و شرايط اجتماعي اقتصادي الهام مي گيرند (همان: 48 ). علاوه بر اين، به دليل ريشه قومي مذهبي، در نهادن اسامي مبارک حضرت محمد (صلي الله عليه و آله و سلم)، حضرت علي (عليه السلام) و اهل بيت بر فرزندان خود با اخلاص عمل مي کنند. در فرهنگ نام گذاري کودکان، اسامي اهل بيت جايگاهي خاص دارد. نام گذاري فرزندان در بين ترکمن ها با آداب و رسوم خاصي همراه است. نام حضرت علي (عليه السلام) در اولويت قرار دارد و علاوه بر آن اسامي حسن، حسين، فاطمه، زهرا، صديقه، مهدي، تقي، رضا و ... در نام گذاري فرزندان رواج دارد، به طوري که در حال حاضر نام چند تن از روحانيون سرشناس ترکمن علي است و نام فرزندان بعضي از آنان، فاطمه، حسن و حسين و... است و مي توان گفت نام علي (عليه السلام) و نام هاي ديگر خلفاي راشدين در قلب مردم اين ديار جاي دارد. در بين ترکمن ها مرسوم است که اگر کودکان دو قلو پسر به دنيا بيايند، نام آنان را حسن و حسين، يوسف و احمد، رحمان و رحيم و ... مي گذارند ( همان، ص 25- 26 ).
مشاهير ترکمن نيز مانند اقوام ديگر به دو دسته قومي و ملي تقسيم مي شوند. مشاهير ملي افرادي اند که به گذشته تعلق دارند و کساني که معاصر و در زمان کنوني هستند.
بسياري از مشاهير ايراني و ترکمني در سرزمين پهناور ايران پرورش يافته و زندگي کرده اند. لذا براي ترکمن ها و هم براي ساير اقوام ايران به عنوان مشاهير بزرگ ايران زمين مطرحند. شعراي بزرگي چون مختومقلي فراغي، اميرعليشير نوائي، استاد ملانفس، دولت محمد آزادي، سيدنظر سيدي، آرتيق محمد سيدي، نور محمد عندليب و صدها شاعر ديگر و همچنين عارفان بزرگي چون محمد بهاء الدين نقشبندي، نجم الدين کبري « شيخ شهيد »، صوفي الله يار، ابوسعيد ابوالخير « مهنه بابا » خواجه احمد يسوي، خواجه يوسف همداني و مفسرين و عالمان ديني مشهوري همچون نسايي « صاحب سنن نسايي يکي از صحاح سته »، جارالله زمخشري، علامه ترمذي و بخاري نمونه هايي از جمع کثيري مي باشند که از مناطق ايران بزرگ برخاسته اند و مورد احترام و تکريم همه اقوام ايراني از جمله ترکمن ها هستند.
غير از مشاهير قديمي ياد شده در بالا، بزرگاني از علم و ادب ترکمن در دوران جديدتر هستند که شهرت و شوکتي در نزد ترکمن ها دارند. « برخوردار ترکمن » از جمله آن هاست. وي از شاعران قرن دوازده هجري است و در نواحي افغانستان، مرو، اصفهان و قوچان روزگار گذرانده. از او آثاري چون، « محفل آرا » و « محبوب القلوب » ( با نام شمسي و قهقهه در کتابخانه مجلس موجود است ) به يادگار مانده، هنگامي که او « محفل آرا » را به پايان رسانيد جنگي در محل زندگي او اتفاق افتاد که باعث نابودي اثر وي شد. بعد از آن واقعه، وي اثر ديگر خود، « محبوب القلوب » را تأليف کرد، که باقي مانده است. علاوه بر آن، اثر ديگري به نام « رعنا و زيبا » از او به جا مانده. برخوردار ترکمن، آثار خود را به زبان فارسي نگاشته است. در دوران وي جنگ هاي بين قبيله اي از يک سو و يورش هاي وحشيانه خان هاي بخارا و خيوه از سوي ديگر، بر سرزمين ترکمن پنجه افکنده بود.
خوجه نفس يکي ديگر از مشاهير ترکمن است. وي تاجر ترکمني است که در اواخر قرن 17 و اوايل قرن 18 م. در مانقيشلاق زندگي مي کرد. اما نام خوجه نفس در تاريخ، نه از بابت اين است که وي تاجر نامداري بوده، بلکه او از جهت کوشش براي توسعه تجاري، اقتصادي و سياسي روس و ترکمن شهرت يافته و تلاش وي براي گشايش راه تجارت روس به مغرب زمين از طريق جريان دادن آب آمودريا، از مسير اوز بويون به درياي خزر و آبياري اراضي کشاورزي ترکمن و بسط روابط تجاري از آبراه مذکور، موجب شهرت وي شده است ( دايرة المعارف روس- ترکمن، جلد 9، 441 ).
ملانفس نيز در ميان ترکمن ها از شهرت زيادي برخوردار است. وي که در اوايل قرن 19 م. در ميان ترکمن هاي تکه از طايفه وکيل و تيره بازي در حوالي شهر سرخس به دنيا آمد، در ادبيات ترکمن به عنوان « سلطان سرزمين عشق » شهرت يافته است. تحصيل در شهر بخارا وي را با ادبيات فارسي و به ويژه سروده هاي امير خسرو دهلوي، مولوي و حافظ آشنا ساخته بود.
مسکين قليچ از طايفه آتاي، عارف وارسته قرن 19 ترکمن از ديگر مشاهيري است که شهرتي در ادبيات عرفاني ملل مسلمان دارد. قليچ در سرودن شعر استاد برجسته اي بود و تخلص خود را مسکين قليچ برگزيده و به همين نام هم شهرت پيدا کرده بود. مسکين قليچ به زبان هاي فارسي و عربي تسلط داشته و با آثار نويسندگاني همچون مختومقلي، خرمالي، ملانفس و سيدي آشنايي داشته و گاهي نيز با نام ساري بخشي خوانندگي ( بخشي ليق ) مي کرده است.
در دوران جديد نيز منطقه ترکمن ايران، مشاهير و بزرگان علمي، مذهبي و ادبي و ... دارد که ضمن فعاليت هاي اجتماعي، سياسي و علمي داراي شهرت و احترام خاصي در ميان ترکمن ها هستند:
عالم گوکلاني استاد « دوست محمد آخوند » از روحانيون برجسته منطقه کلاله گلستان است که در سال هاي گذشته، فعاليت هاي چشمگيري داشته. « اراز محمد شير محمدلي » با اينکه هنوز دهه چهلم عمر خود را مي گذارند با برخورداري از کارنامه هنري 25 ساله يکي ديگر از هنرمندان معروف ترکمني است. وي با بهره گيري از استعداد خارق العاده در خوانندگي و به لطف صداي گرم و خوش خود توانست جايگاه ويژه اي در ميان ياغشي هاي ترکمن کسب کند. اين امر به ويژه زماني نمود پيدا کرد که حاصل فعاليت هاي هنري او در داخل و خارج کشور به صورت لوح هاي تقدير، لوح زرّين و کسب جوايز ويژه و مقام هاي اوّلي در جشنواره هاي مختلف و معتبر داخلي در معرض تماشا قرار گرفت.
در زمينه شعر و موسيقي نيز ترکمن ها مشاهير زيادي دارند. از جمله قزاق پنق خليفه بخشي، سراينده، آهنگ ساز و هنرمند ترکمني است که بعد از پيروزي شکوهمند انقلاب اسلامي در 22 بهمن، به جهت تحولي که در هنر موسيقي ترکمن پيدا شد، علايق خود در زمينه دو تار احياء کرد. استاد قزاق پنق با خواندن سبک هاي يموت، آرقاچ، خيوه و با در هم آميختن آن ها سبکي جديد و منحصر به فرد از خود به جاي مي گذارد. قزاق بخشي 84 ترانه را در راديو ضبط و اجرا کرده که چندين آهنگ را خودش ساخته است از جمله آهنگ « گولر »، صداي او صداي خودش بود و او در طرز خواندن از کسي تقليد نمي کرد. صدايش در عين نازکي کلفت نيز بود. هم صداي زبر و خشني داشت و هم صدايي نرم و لطيف. او با ترکيب اين صداها توانست سبکي جديد از خود به جا بگذارد.
درزمينه صنايع دستي ترکمن ها پرآوازه اند. استاد مرحوم « نياز محمد نيازي » يکي از شخصيت هاي مهم ترکمن ايران در اين عرصه است که به پدر فرش ترکمن ايران معروف است. وي طي سال هاي گذشته براي معرفي فرش ترکمن در بيش از 50 نمايشگاه داخلي و خارجي شرکت نموده و مسئولان استاني و کشوري از او تقدير کرده اند. در همين راستا طي سال هاي اخير به خاطر تلاش بي وقفه وي در معرفي ارزش والاي فرش ترکمن و احياي نقش هاي گذشته، براي قدرداني از اين همه تلاش، مسئولان بلندپايه کشورمان تمبر يادگاري با عکس وي چاپ کردند. ايشان همچنين جزو چهره هاي ماندگار فرهنگي و هنري کشورمان شد ( بداغي، 1371، 5 ).
منبع مقاله :
يوسفي، جعفر، (1391)، قوم ترکمن، تهران: نشر اميرکبير، چاپ اول.