سهل انگاری درنماز

مقدمه:
سهل انگاری در نماز و حرمت ترک نماز از انجام بسیاری از اعمال حرام سنگین تر است. چون انسان در ارتکاب بعضی از اعمال حرام، قصد بی حرمتی به خدای متعال و دین را ندارد.

بلکه جنبه حیوانی انسان بر او غلبه کرده و چه بسا بعد از مبتلا شدن به فعل حرام، به شدت از خدای متعال می ترسد و توبه می کند.

در حالی که رها کردن نماز، موثر از غلبه شهوات بر انسان نیست. بلکه ناشی از ضعف ایمان و بی توجهی به دستور الهی است.

در این مقاله راسخون به موضوع سهل انگاری در نماز از دیدگاه و منظر روایات و احادیث معصومین علیهم السلام و مباحث تفسیر روایی در ذیل آیات ساهون در نماز می پردازیم .با ما همراه شوید.

توصیف سهل انگاری در قرآن
«فویل للمصلین الّذین هم عن صلاتهم ساهون(1) پس وای بر نمازگزاران آنهایی که در نمازشان سهل انگارند.»

در این سوره نخست پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را مخاطب قرار داده و اثرات شوم انکار روز جزا را در اعمال منکران بازگو می‌کند.

در سومین وصف این گروه، می‌فرماید: (فویل للمصلین؛ وای بر نمازگزاران.) همان نمازگزارانی که نماز خود را به دست فراموشی می‌سپرند:

۱: نه ارزشی برای آن قائلند.
۲: و نه به اوقاتش اهمیتی می‌دهند.
۳: و نه ارکان و شرایط و آدابش را رعایت می‌کنند.

ترک عمدی نماز
ترک عمدی نماز از گناهان کبیره بوده و سبب خروج شخص از ذمه‌ی خداوند و رسول او می‌شود. امام کاظم(ع) فرمود: عمرو بن عبید از امام صادق‌(ع) در مورد گناهان کبیره پرسید.

امام(ع) نیز برخی از گناهان را برشمرد و فرمود: «ترک نماز از روی عمد یا ترک یکی از آن مواردی که خداوند واجب کرده است جزو گناهان کبیره است؛

زیرا که رسول خدا(ص) فرمود: «مَنْ تَرَک‏ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّةِ اللَّهِ وَ ذِمَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص‏»؛(2) هر کس نماز را عمدا ترک کند از ذمّه خدا و رسول و امانشان بیزاری جسته است.

گناه زناکار نسبت به تارک الصلاة
بر اساس برخی از روایات معتبر گناه کسی که نماز را عمدا ترک کند، می‌تواند از زنا هم بالاتر باشد:

مسعده بن صدقه گوید: شنیدم شخصى از امام صادق علیه السّلام پرسید: چرا شما زناکار را کافر نمى نامید ولى ترک کننده نماز را کافر مى نامید؟

فرمود: زیرا انسان زناکار و امثال او به دلیل شهوتی که بر آنها غالب شده، مبادرت به این گناه می‌کنند، ولی ترک کننده نماز فقط به جهت خوار شمردن این عبادت الهی‏ آن‌را ترک کرده است.(3)

آرى زناکار به خاطر لذّت و کامیابى به سوى زن اجنبى مى رود، ولى کسى که نماز را ترک مى کند، در این کار لذّتى را نمى جوید بلکه مسبب ترک آن، سبک شمردن فعل است و وقتى که استحقاف و سبک شمردن محقق شد، کفر به سراغ او خواهد آمد.

البته گناه زنکار و جرم زنا کار و حکم سنگینی که خدا برای این مجرم در نظر دارد .اگر چه کافر هم نباشد. کمتر از جرم کافر نحواهد بود.

سهل‌انگاری از دیدگاه روایات
تارک نماز سهل انگار ی است
در تفسیر قمی در ذیل آیه شریفه‌ (ارایت الذی یکذّب بالدّین) آمده، که این آیه درباره‌ ابی‌جهل و کفّار قریش نازل شده و در ذیل آیه شریفه‌: (الذین عن صلاتهم ساهون) آمده که منظور از این جمله کسانی است که به کلّی نماز را ترک کنند.

زیرا اگر صرف سهو آدمی را مستوجب ویل سازد، باید همه مستوجب باشند، چون هر انسانی و مسلمانی در نمازش سهو می‌کند، امام صادق (علیه‌السّلام) در ذیل این آیه فرموده: منظور تاخیر نماز از اوّل وقت و بدون عذر است.

غفلت از اول وقت سهل انگاری است.
و در کتاب خصال از علی (علیه‌السّلام) آمده که در ضمن حدیث چهارصد فرمود: هیچ عملی نزد خدا محبوب‌تر از نماز نیست، پس زنهار هیچ کاری از کارهای دنیا شما را از نماز در اوّل وقتش باز ندارد، برای این که خدای عزّوجلّ اقوامی را به همین جرم مذّمت نموده فرمود:

(الذین هم عن صلاتهم ساهون) یعنی کسانی که از در غفلت نسبت به امر نماز و اوقات آن سهل‌انگاری می‌کنند.

عیاشی به استادش از یونس به عمّار از حضرت ابی عبدالله (علیه‌السّلام) روایت نموده، گوید:

از آن حضرت پرسیدم از قول خدا (الذین هم عن صلوتهم ساهون) آیا آن وسوسه شیطان است؟ فرمود: نه هر کس این حالت را پیدا می‌کند.و لیکن ساهون فرادی هستند که غفلت از آن می‌کنند و آن را در اوّل وقت انجام نمی‌دهند.

ریاء در نماز سهل انگاری است
در کافی به سند خود از محمّدبن فضیل روایت کرده که گفت: از سخن خداوند عزّوجلّ پرسیدم، که می‌فرماید (الذین هم عن صلاتهم ساهون) فرمود: کسی است که حقّ نماز را ضایع کند.

و این مضامین در روایاتی دیگر نیز آمده. و در درّ منثور است که ابن جریز، و ابن ابی حاتم، و بیهقی در کتاب سنن خود، از علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) روایت کرده‌اند که در تفسیر (الّذین هم یراؤون) فرمود: یعنی با نماز خود ریاء می‌کنند.(4)

نماز منافق سهل انگاری است
علی (علیه‌السّلام) و ابن عباس می‌گویند: مراد از این آیه منافقین هستند، آنهایی که امید ثواب ندارند اگر نماز خواندند و اگر هم نخواندند ترس عقاب ندارند.

پس ایشانند که از نماز غافلند تا وقت آن بگذرد، آنها هرگاه با مؤمنین باشند از روی ریا و تظاهر می‌خوانند و اگر تنها و با غیرمؤمنین باشند نمی‌خوانند و این قول خدا است .«الذین هم یراؤن.»

شرک در نماز سهل انگاری است
و از ابن اسامه زید شحام روایت کرده که گفت از حضرت ابی عبدالله (علیه‌السّلام) از قول خدا (الذین هم عن صلوتهم ساهون) پرسیدم؟ فرمود: آن شرک نماز و سستی و تکاهل در نماز است.(5)

علاّمه مجلسی در بحار از جامع الاخبار از حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین روایت می‌کند که فرمود: نماز عمود دین است کسی که عمداً نماز را ترک کند دینش را خراب نموده و کسی که نماز را در وقت خود بجا نیاورد داخل می‌گردد در ویل و ویل یک وادی است در جهنّم .

چنانچه فرمود (ویل للمصلین الذینهم عن صلوتهم ساهون) و روز قیامت اوّل چیزی که از بنده سؤال می‌شود نماز است اگر نماز تمام آورده باشد که هیچ و گرنه می‌اندازند وی را در جهنّم.(6)

رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: آن کس که نماز را سبک شمارد در کنار حوض کوثر، روز قیامت (به خدا قسم) با من ملاقات نخواهد کرد.

سهل انگاری در نماز از منظر روایات

تحقیر نماز و محروم از شفاعت

قال الصادق - علیه السلام ـ : لاینال شفاعتنا من استخف بالصلاة(7) ؛رکس نماز را سبک بشمارد، به شفاعت ما دست نخواهد یافت .

سه مرتبه غفلت از نماز

قال الصادق - علیه السلام ـ : اذا قام العبد الى الصلاة اقبل الله - عز و جل - علیه بوجهه فلا یزال مقبلا علیه حتى یلتفت ثلاث مرات فاذا التفت ثلاث مرات اعرض عنه (8)
وقتى بنده به نماز ایستاد، خداوند متعال به وى توجه مى کند و توجه اش را از او قطع نمى کند تا موقعى که سه مرتبه از یاد خدا غافل گردد، در این هنگام خداوند سبحان نیز از او اعراض خواهد کرد.

دزدترین مردم

قال على - علیه السلام ـ : ان اسرق الناس من سرق من صلاته(9) ؛دزدترین مردم کسى است که از نمازش کم بگذارد.

با عجله خواندن نماز

قال النبى - صلى الله علیه وآله ـ : اسرق الناس فاالذى یسرق من صلاته فصلاته تلف کما یلف الثوب الخلق فیضرب بها وجهه (10)؛

دزدترین مردم کسى است که به خاطر سرعت و شتابزدگى از نماز خود کم کند، نماز چنین انسانى ، همچون جامه مندرسى در هم پیچیده شده ، به صورت او پرتاب مى گردد.

نماز ناتمام

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله ـ : مثل الذى لایتم صلاته کمثل حبلى حملت حتى اذا دنا نفاسها اسقطت فلا هى ذات حمل ولا ذات ولد (11)؛

مثل آن کسى که نمازش را کامل به جا نمى آورد، مثل زن حامله اى است که (نه ماه ) حملش را نگهدارى کرده تا نزدیک زایمان بچه را سقط کرده است .پس این چنین زن را نه زن حامله مى گویند و نه زن صاحب فرزند.

شتابزدگى درنماز

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله ـ : ...لاصلوة لمن لایتم رکوعها و سجودها (12)؛کسى که رکوع و سجودش را ناتمام و شتابزده به جا مى آورد، نمازش پذیرفته نیست .

پرهیز از سبک شمردن نماز

قال الصادق - علیه السلام ـ : ایاکم ان یستخف احدکم بصلاته (13)؛بپرهیزید از این که یکى از شما نماز را سبک بشمارید.

کاهلى در نماز

قال الباقر - علیه السلام ـ : لا تقم الى الصلوة متکاسلا و لامتناعسا و لامتثاقلا فانها من خلل النفاق (14)؛با حال مستى و خواب آلوده و کاهلانه نماز را به جا نیاور، که اینها از روزنه هاى نفاق است .

سبک شمردن نماز

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله ـ : لیس منى من استخف بصلاته لایرد على الحوض لاوالله (15)؛کسى که نماز را سبک شمارد از من نیست ، به خدا سوگند که بر حوض (کوثر در قیامت ) مرا ملاقات نخواهد کرد.

نماز با عجله

قال الصادق - علیه السلام ـ : ان العبد اذا عجل فقام لحاجته یقول الله تبارک و تعالى : «اما یعلم عبدى انى انا اقضى الحوائج »(16)؛زمانى که بنده براى رفع حاجت خود نمازش را با عجله بخواند، خداوند مى فرماید: «آیا بنده من نمیداند که حاجت او را من برآورده مى کنم ».

پانزده عقوبت در سهل انگاری نماز
در مورد سهل انگاری در نماز روایت عجیبی از رسول اکرم رسیده که سخت مایه عبرت است. فاطمه زهرا (علیها سلام) از رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) پرسیدند که:

«پدرجان! مردان یا زنانی که در امر نماز سهل انگاری می کنند و آن را سبک می شمارند چه عقوبتی دارند؟ رسول خدا فرمود: هرکس از مردان یا زنان به نماز اهمیت ندهد خداوند او را به پانزده چیز مبتلا می گرداند.

در دنیا به شش امر:
1-برکت را از عمرش می برد.
2- برکت را از روزی اش بر می دارد.
3- سیمای صالحین را از او می گیرد.
4- به هیچ عملی از او اجر نمی دهد.
5- دعایش به آسمان نمی رود.
6- از دعای نیکوکاران بهره ای نمی برد.

در وقت مردن به سه امر:
7- با حال ذلت جان می سپارد.
8- گرسنه می میرد.
9- تشنه جان می دهد به طوری که اگر از نهرهای دنیا به او بدهند تشنگی اش از بین نمی رود.

در عقاب قبر به سه امر:
10- خداوند ملکی را برای عذاب بر او می گمارد.
11- قبرش تنگ می گردد.
12-قبرش در ظلمت و تاریکی فرو می رود.

در روز قیامت به سه امر:
13- خداوند فرشته ای را مامور می کند تا او را جلوی مردم با صورت روی زمین بکشاند.
14-از او حساب شدیدی می کشند.
15-و بالاخره خداوند به او نظر رحمت نمی کند و او را پاک نمی گرداند و برای اوست عذابی دردناک.»(17)

با توجه به این حدیث شریف و عبرت انگیز جا دارد از خدای بزرگ بخواهیم تا نه تنها از گناهان ما بلکه از نمازهای ما در گذرد و ما را به این پانزده بلای سنگین که شقاوت و بدبختی دائمی را در پی دارد مبتلا نگرداند و آنچه نقص و کاستی در نمازهای ما می بیند به لطف و کرمش جبران فرماید.

نتیجه:
با توجه به روایات سهل انگاری در نماز چند سهل انگاران چند گروه کلی هستند.

1.آنهایی که از نمازشان به طور کلی و دائمی غافل هستند واهتمامی به امر نماز ندارند و از فوت شدنش به طور کلی و دائمی نگران نیستند

2.آنهایی که از نمازشان به طور کلی و دائمی غافل نیستند و بعضی از اوقات فوت می گردد و از فوت شدن بعضی اوقات نگران نیستند.

3.آنهایی که از نمازشان به طور کلی و دائمی غافل نیستند فقط وقت فضیلتش از دست می رود و نگران قوت این وقت فضلیت نیستند.

4.آنهایی که از نمازشان به طور کلی و دائمی غافل نیستند فقط ارکان و شرایطش و احکام و مسایلش را ندانسته ولی نمازی می خوانند .

پی نوشت:
1. ماعون/سوره۱۰۷، آیه۴-۵.
2. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 287، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
3. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 339، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش. ، ج‏2، ص: 339
4.علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیرالمیزان، ج۲۰، ص۸۴۷.
5.طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۴۵۶.
6.امین، نصرت، مخزن‌ العرفان، ج۱۵، ص۳۰۳
7.(فروع کافى ، ج 3، ص 270، حدیث 15)
8.(بحارالانوار، ج 84، ص 241)
9.(بحارالانوار، ج 82، ص 222)
10.(میزان الحکمه ، ج 5، ص 406)
11.(مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 173)
12.(بحارالانوار، ج 84، ص 253)
13.(بحارالانوار، ج 84، ص 236)
14.(میزان الحکمه ، ج 5، ص 398.بحارالانوار، ج 84، ص 231)
15.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 15.من لایحضره الفقیه ، ج 1، باب 29، حدیث 18)
16.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 24)
17- سفینة البحار، ج۲، ص۴۴٫

منبع:
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سهل انگاری و ترک نماز»
https://www.islamquest.net/fa/archive/fa68924
https://www.hawzahnews.com/news/456020
http://oojetamana.blogfa.com/tag
https://aghigh.ir/fa/news/24526
https://fa.wikifeqh.ir/
* این مقاله در تاریخ 1401/9/28 بروز رسانی شده است.