حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و نماز

دعای حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ در نماز:
ابن بابویه به سَنَد معتبر از حضرت امام حسن ـ علیه السّلام ـ روایت کرده است که آن حضرت فرمود: که در شب جمعه مادرم فاطمه ـ علیها السّلام ـ در محراب خود ایستاده و مشغول بندگی حق تعالی گردید، و پیوسته در رکوع و سجود و قیام و دعا بود، و تا صبح طالع شد.

شنیدم که پیوسته دعا می کرد، از برای مؤمنین و مؤمنات، و ایشان را نام می برد و دعا برای ایشان بسیار می کرد، و از برای خود دعایی نمی کرد.

پس گفتم ای مادر چرا از برای خود دعا نکردی، چنان که از برای دیگران کردی، فرمود:«یا بنیّ الجار ثم الدّار»، یعنی: ای پسر جان من، اوّل همسایه را باید رسید، و آخر خود را[3].

اسرار  نماز از منظر حضرت زهرا(س)
نماز اما از دیدگاه صدیقه طاهره (س) اسراری دارد که ایشان در یکی از بیاناتشان به گوشه ای از آن می پردازند،.

در اعیان الشیعه و بحارالانوار از حضرت زهرا (س) در مورد یکی از اسرار نماز آمده است که :" فَرَضَ اللّه الصَّلاةَ تَنزِیها مِن الکِبرِ [4]. خداوند نماز را جهت دوری شما از کبر و خود پسندی مقرر فرمود.

حضرت زهرا (س) نماز را سدی در برابر نفوذ خودپسندی در جان انسانهای مؤمن می داند که با ادای آن، تمرین خضوع می کنند و چه آرامشی در زندگی انسانهای خاضع جاری است،

هر چند اسرار نماز بی پایان است و نمازگزاران نصیبهای بی حدی از آن برای زندگی دنیوی و اخروی خود می برند.

قالَتْ علیها السلام :جَعَلَ اللّهُ الاْیمانَ تَطْهیرا لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلاةَ تَنْزیها لَکُمْ مِنَ الْکِبْرِ، وَالزَّکاةَ تَزْکِیَةً لِلنَّفْسِ، وَ نِماءً فِی الرِّزقِ، وَالصِّیامَ تَثْبیتا لِلاْ خْلاصِ، وَالْحَّجَ تَشْییدا لِلدّینِ.

حضرت فاطمه زهرا (س): خداوند سبحان، ایمان و اعتقاد را برای طهارت از شرک و نجات از گمراهی ها و شقاوت ها قرار داد. و نماز را برای خضوع و فروتنی و پاکی از هر نوع تکّبر، مقرّر نمود. [5]

ناقضان عهد الهی حق نماز بر حضرت زهرا (س) نداشتند.
قالَتْ علیها السلام :لاتُصَلّی عَلَیَّ اُمَّةٌ نَقَضَتْ عَهْدَاللّهِ وَ عَهْدَ ابی رَسُولِ اللّهِ فی امیرالْمُؤ منینَ عَلیّ، وَ ظَلَمُوا لی حَقیّ، وَاءخَذُوا إ رْثی ، وَخَرقُوا صَحیفَتی اللّتی کَتَبها لی ابی بِمُلْکِ فَدَک[6].

حضرت زهرا سلام‌الله علیها در هشدار نسبت به این دست افراد در وصیت خویش فرمود: افرادى که عهد خدا و پیامبر خدا را درباره امیرالمؤمنین على علیه السلام شکستند و در حق من ظلم کرده و ارثیّه‌ام را گرفتند و نامه پدرم را نسبت به فدک پاره کردند، نباید بر جنازه من نماز بگذارند؛

این فرمایش اول بانوی عالم نه از روی عصبیت و غضبی که از سوی افراد عادی سر می‌زند، بلکه نشأت‌گرفته از حقیقتی قرآنی بود؛ آنجا که خداوند در سه آیه قرآن نسبت به نقض عهد الهی تهدید می‌کند.

1ـ در آیه 27 سوره بقره می‌فرماید:  ناقضین عهد خداوند و قطع‌کنندگان پیوندی که خداوند به آن دستور داده،‌ جزو فاسقان و نیز زیانکاران محسوب می‌شوند.

2ـدر آیه56 سوره انفال می‌فرماید: ناقضان عهد، و قطع‌کنندگان پیوندی که خداوند به آن دستور داده جزو بدترین جنبدگان محسوب می‌شوند.

3ـ در آیه25 سوره رعد می‌فرماید:ناقضان عهد الهی جزو لعنت‌ شدگانی‌‌اند که خداوند برای آنها عاقبت بدی در نظر گرفته است

با این نگرش قرآنی، علت واکنش فاطمه زهرا سلام‌الله علیها نسبت به ناقضان عهد خدا و عهد رسول‌الله را در عبارت «لا تُصَلّى عَلَیَّ اُمَّةٌ نَقَضَتْ عَهْدَاللّهِ وَ عَهْدَ ابى رَسُولِ اللّهِ فى امیرالْمُؤمنینَ عَلیّ وَ ظَلَمُوا لى حَقىّ» را بیشتر متوجه می‌شویم.

چگونگی حالت حضرت زهرا(س) در نماز 
درر بحار الانوار و در بیان چگونگی نماز حضرت فاطمه (س) آمده است که: " در این امّت، عبادت کسی بیش از عبادت فاطمه زهرا علیهاالسلام نبود. او چندان به عبادت می ایستاد که پاهایش ورم کرده بود."

با توجه به این مطلب می توان به عمق توجه حضرت به نماز پی برد، نمازی که نفس را به شماره اندازد، نمازی سراسر توجه و حضور قلب است که انسان را به اسرار نماز نزدیک می سازد تا از دریچه این نزدیکی بتوان از فیوضات نماز بهره برد.

چگونگی ادای نماز حضرت زهرا(س)
شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، دربارهٔ نماز حضرت فاطمه(س) این‌گونه آورده است که حضرت زهرا(س) یک نماز دو رکعتی می‌خواند که در رکعت اول بعد از سوره حمد، صد مرتبه سوره قدر و در رکعت دوم بعد از سوره حمد، صد مرتبه سوره توحید را می‌خواند و پس از سلام نماز، دعای زیر را قرائت می‌کرد.[7]

[ سُبْحَانَ ذِی الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِیفِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلَالِ الْبَاذِخِ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْک الْفَاخِرِ الْقَدِیمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْبَهْجَةَ وَ الْجَمَالَ سُبْحَانَ مَنْ تَرَدَّی بِالنُّورِ وَ الْوَقَارِ سُبْحَانَ مَنْ یرَی أَثَرَ النَّمْلِ فِی الصَّفَا سُبْحَانَ مَنْ یرَی وَقْعَ الطَّیرِ فِی الْهَوَاءِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکذَا لَا هَکذَا غَیرُهُ]

به‌گفته سید بن طاووس در کتاب جمال الاسبوع، بهتر است پس از نماز، تسبیحات حضرت زهرا(س) و پس از آن، صد مرتبه صلوات فرستاده شود.[8]

شیخ طوسی هم در مصباح المتهجد می‌گوید سزاوار است بعد از نماز، زانوها و آرنج‌ها را برهنه نماید، همه مواضع سجود خود را بدون هیچ حائلی به زمین بچسباند، حاجت بخواهد و دعا کند آنچه می‌خواهد و در حالت سجده ذکر زیر را  بگوید.[9]

[ یا مَنْ لَیسَ غَیرَهُ رَبٌّ یدْعَی یا مَنْ لَیسَ فَوْقَهُ إِلَهٌ یخْشَی یا مَنْ لَیسَ دُونَهُ مَلِک یتَّقَی یا مَنْ لَیسَ لَهُ وَزِیرٌ یؤْتَی یا مَنْ لَیسَ لَهُ حَاجِبٌ یرْشَی یا مَنْ لَیسَ لَهُ بَوَّابٌ یغْشَی یا مَنْ لَا یزْدَادُ عَلَی کثْرَةِ السُّؤَالِ إِلَّا کرَماً وَ جُوداً وَ عَلَی کثْرَةِ الذُّنُوبِ إِلَّا عَفْواً وَ صَفْحاً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بی‌کذَا وَ کذَا و بجای این کلمه حاجات خود را از خدا بخواهد.]

نمازهای دیگر
در منابع روایی از نمازهای دیگری نیز با عنوان نماز حضرت فاطمه(س) یاد شده است؛ از جمله:

شیخ طوسی و سید بن طاووس نقل می‌کنند که محمد بن علی حلبی در روز جمعه از امام صادق(ع) سؤال کرد که می‌خواهم عملی به من تعلیم دهی که بهترین اعمال در این روز باشد.

امام صادق (ع) فرمود: من کسی را نمی‌شناسم که نزد رسول خدا(ص) بزرگ‌تر از حضرت فاطمه(س) باشد و چیزی را بهتر از آنچه پیامبر (ص) به دخترش تعلیم کرد، نمی‌دانم.

سپس فرمود: در روز جمعه غسل کند و چهار رکعت نماز با دو سلام به‌جای آورَد. در رکعت اول بعد از سوره حمد، سوره توحید را پنجاه مرتبه و در رکعت دوم بعد از سوره حمد، سوره العادیات را پنجاه مرتبه .

و در رکعت سوم بعد از سوره حمد، سوره زلزال را پنجاه مرتبه و در رکعت چهارم بعد از سوره حمد، سوره فتح را پنجاه مرتبه و هنگامی که از نماز فارغ شد، دعای زیر را بخواند.[10]

 إِلَهِی وَ سَیدِی مَنْ تَهَیأَ أَوْ تَعَبَّی أَوْ أَعَدَّ أَوِ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَةِ مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ فَوَائِدِهِ وَ نَائِلِهِ وَ فَوَاضِلِهِ وَ جَوَائِزِهِ فَإِلَیک یا إِلَهِی کانَتْ تَهْیئَتِی وَ تَعْبِئَتِی وَ إِعْدَادِی وَ اسْتِعْدَادِی رَجَاءَ فَوَائِدِک وَ مَعْرُوفِک وَ نَائِلِک وَ جَوَائِزِک فَلَا تُخَیبْنِی مِنْ ذَلِک یا مَنْ لَا تَخِیبُ عَلَیهِ مَسْأَلَةُ السَّائِلِ وَ لَا تَنْقُصُهُ عَطِیةُ نَائِلٍ فَإِنِّی لَمْ آتِک بِعَمَلٍ صَالِحٍ قَدَّمْتُهُ وَ لَا شَفَاعَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ أَتَقَرَّبُ إِلَیک بِشَفَاعَتِهِ إِلَّا مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَیتِهِ صَلَوَاتُک عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ أَتَیتُک أَرْجُو عَظِیمَ عَفْوِک الَّذِی عُدْتَ بِهِ عَلَی الْخَطَّائِینَ عِنْدَ عُکوفِهِمْ عَلَی الْمَحَارِمِ فَلَمْ یمْنَعْک طُولُ عُکوفِهِمْ عَلَی الْمَحَارِمِ أَنْ جُدْتَ عَلَیهِمْ بِالْمَغْفِرَةِ وَ أَنْتَ سَیدِی الْعَوَّادُ بِالنَّعْمَاءِ وَ أَنَا الْعَوَّادُ بِالْخَطَاءِ أَسْأَلُک بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ أَنْ تَغْفِرَ لِی ذَنْبِی الْعَظِیمَ فَإِنَّهُ لَا یغْفِرُ الْعَظِیمَ إِلَّا الْعَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیم.



بر پایه روایتی که شیخ صدوق از امام صادق(ع) نقل کرده، نماز حضرت فاطمه که نماز اوّابین نامیده می‌شود، چهار رکعت است.

و در هر رکعتِ آن پس از سوره حمد، پنجاه مرتبه سوره توحید خوانده می‌شود.[11] شیخ صدوق در ادامه می‌گوید که چون اهل کوفه، آن را به نام نماز حضرت فاطمه می‌شناخته‌اند، در کتابش آورده و ثوابش را ذکر کرده است.[12]

مقام و منزلت حقیقی حضرت زهرا (س) در کلام امام خمینی
تمام ابعادی که برای زن متصور است و برای یک انسان متصور است در فاطمه زهرا سلام الله علیها - جلوه کرده و بوده است. یک زن معمولی نبوده است؛.

یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان، تمام نسخه انسانیت، تمام حقیقت زن، تمام حقیقت انسان. او زن معمولی نیست؛ او موجود ملکوتی است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است؛ بلکه موجود الهی جبروتی در صورت یک زن ظاهر شده است.

تمام هویتهای کمالی که در انسان متصور است و در زن تصور دارد - تمام - در این زن است. و فردا همچو زنی متولد می‌شود؛ زنی که تمام خاصه‌های انبیا در اوست. زنی که اگر مرد بود، نبی بود؛ زنی که اگر مرد بود، به جای رسول الله بود.

 تمام حیثیت زن و تمام شخصیت زن فردا موجود شد. معنویات، جلوه‌های ملکوتی، جلوه‌های الهی، جلوه‌های جبروتی، جلوه‌های مُلکی و ناسوتی - همه - در این موجود مجتمع است.

انسانی است به تمام معنا انسان؛ زنی است به تمام معنا زن. از برای زن ابعاد مختلفه است؛ چنانچه برای مرد، و برای انسان. این صورت طبیعی نازلترین مرتبه انسان است و نازلترین مرتبه زن است و نازلترین مرتبه مرد[13]

نتیجه:
در این مجال نگاهی به چند آموزه از شخصیت عبادی و دیدگاههای حضرت راجع به نماز داشتیم تا از ساحت عبادی سبک زندگیمان را با ایشان اصلاح نماییم.ا

 با تامل در کلام ارزشمند امام راحل  در مورد شخصیت حضرت زهرا (س) در می یابیم که تمامی ابعاد شخصیتی حضرت زهرا(س) کامل بوده است و ما باید ضمن توجه به هر یک ، نکات و آموزه های آن را درک نماییم .

لذا اهتمام به نماز که سرآمد همه ی عبادات است نکته ای است که همیشه باید در زندگی از ان غافل نشویم.زیرا  عبادتی است که در هیچ شرایطی از عهده شخص مسلمان برداشته نمی شود.
 

پی نوشت:

1. بحارالانوار/ ج 70/ 400، المحجّة البیضاء/ ج 1/351.
2] . بحارالانوار/ ج 43/ 172، میزان الحکمة/ ج 5/382.
3. منتهی الآمال/ ج 1/ باب دوم/ فصل دوم/ 97.