مقدمه:

امام محمد باقر علیه السّلام در عبادت و فرمانبرداری خداوند متعال نهایت اخلاص را به کار برده است. از جلوه های عبادت آن حضرت در مورد نماز و عبادت و دعا در اخادیث و روایات مطالبی را در این مقاله راسخون اشاره خوایم کرد.

آنچه باید درباره امام باقر (ع) در مواجه با نماز بدانیم، حالات و موقعیت ها و شرایط روحی امام، اهمیت به نماز جمعه و جماعت، سفارشات و توصیه ها امام در مورد نماز ...می باشد که به آنها می پردازیم.

آنچه باید درباره امام باقر (ع) در مواجه با نماز بدانیم

حالت امام محمد باقر علیه‌السلام در کعبه

ابن طاووس گفت: به اسناد خودم از ابی ایّوب روایت می کنم، که ایشان فرمود:«کان ابو جعفر و ابو عبدالله ـ علیه السّلام ـ اذا قاما الی الصّلاة تغیّرت الوانهما حمرة و مرّة صفرة کأنّما یناجیان شیئاً یریانه»،

یعنی: هنگامی که امام پنجم ـ علیه السّلام ـ و امام ششم ـ علیه السّلام ـ به نماز می ایستادند، رنگ چهره شان گاه قرمز و گاه زرد می شد، گویا با کسی مناجات می نمایند که او را را می بینند[1].

نماز امام محمد باقر علیه‌السلام در کعبه
کلینی از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است که فرمود پدرم همواره ذکر خدا می‌گفت و افراد خانواده خود را هم به این کار سفارش می‌کرد. [2]

در سفر حجّ او را دیدند که غسل کرد و با پای برهنه وارد منطقه حرم شد، چون به مسجد الحرام رسید، به کعبه نگریست و با صدای بلند گریه کرد.

آن‌گاه طواف کرد و بعد از نماز سر به سجده نهاد، هنگامی که سر از زمین برداشت محلّ سجده از بسیاریِ اشک مرطوب شده بود. [3]

خاکسپاری امام محمد باقر علیه‌السلام با لباس نماز
محمد بن احمد ذهبی نقل کرده است که امام باقر علیه‌السلام در شبانه روز صد و پنجاه رکعت نماز می‌گزارد، و از امام صادق علیه‌السلام روایت شده است که پدرش را بنا بر وصیّتِ خود او، در جامه‌ای که هنگام نماز بر تن می‌کرد به خاک سپردند. [4]

نماز جمعه از منظر از امام محمد باقر علیه‌السلام
امام محمد باقر علیه‌السلام: سه چیز موجب رفعت درجات آست: وضوی کامل در هوای سرد، انتظار نماز بعد از نماز و رفتن در روز و شب به سوی نماز جماعت و جمعه.[5]

امام محمد باقر علیه‌السلام:نماز جمعه، واجب بوده و اجتماع برای آن به امامت معصوم، واجب است. هرگاه مردی بدون عذر، سه جمعه را ترک گوید، امر واجب را ترک کرده و کسی سه امر واجب را بدون دلیل ترک نمی کند، مگر آن که منافق باشد.[6]

پرسش و پاسخ
آیا در زمان غیبت ترک بدون عذر 3 نماز جمعه متوالی نشانه نفاق است؟

نماز جمعه یک عبادت بزرگ و با اهمیت است که دارای آثار فردی و اجتماعی سیاسی بسیار است. شکوه و عظمت نماز جمعه نماد وحدت در جامعه اسلامی است و موجب اتحاد نیرو ها می شود. بالعکس تضعیف و ترک این عبادت بزرگ باعث پراکنده شدن نیرو های در جامعه اسلامی می شود.

بر این اساس در احادیث اسلامى تأکیدهاى فراوانى در تشویق و ترغیب به هرچه با شکوه برگزار کردن نماز جمعه وارد شده است.

البته باید توجه داشت که مذمت هاى شدیدى که در مورد ترک نماز جمعه آمده در صورتى است که نماز جمعه واجب عینى باشد.

اما در زمان غیبت بنابر این که واجب مخیر باشد ( تخییر میان نماز جمعه و نماز ظهر ) و از روى استخفاف و انکار انجام نگیرد، مشمول این مذمت ها نخواهد شد، هر چند عظمت نماز جمعه و اهمیت فوق العاده آن در این حال نیز محفوظ است.

امام محمد باقر علیه‌السلام:هر گاه تعداد نمازگزاران به هفت تن برسد، نماز جمعه واجب می شود[7].

امام باقر(ع): نماز جمعه سنتی است از پیامبر اسلام ، بشارتی است برای مؤمنان و توبیخی است برای منافقان[8].

امام باقر(ع) می فرمایند: به خدا سوگند، به من خبر رسیده است که اصحاب پیامبر(ص)، از روز پنجشنبه برای نماز جمعه آماده می شدند، چون روز جمعه برای مسلمانان کوتاه است[9].

مناجات امام محمد باقر علیه‌السلام در سجده
امام صادق(ع) می‌فرماید: من همواره شب‌ها هنگام خواب، بستر پدرم امام باقر(ع) را می‌گستردم، یک شب در انتظارش بودم، دیدم نیامد.

برخاستم به مسجد رفتم و به جستجو پرداختم، دیدم آن حضرت تنها در مسجد در حال سجده است، آرام جلو رفتم شنیدم در حال گریه و ناله، به خدا چنین عرض می‌کند:

«سُبْحَانَکَ اَللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّی حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ ... تَعَبُّداً وَ رِقّاً اَللَّهُمَّ إِنَّ عَمَلِی ضَعِیفٌ فَضَاعِفْهُ لِی اَللَّهُمَّ قِنِی عَذَابَکَ یوْمَ تَبْعَثُ عِبَادَکَ وَ تُبْ عَلَی إِنَّکَ أَنْتَ اَلتَّوَّابُ اَلرَّحِیمُ»:

«خدایا تو پاک و منزّه هستی و به ‌حقّ پروردگار من می‌باشی، پروردگارا تنها برای تو از روی بندگی و کوچکی سجده می‌کنم، خدایا عملم ناچیز است آن را بسیار گردان.

خدایا مرا در روزی که بندگانت را محشور می‌کنی، از عذابت نگهداری و توبه‌ام را بپذیر که تو بسیار توبه پذیر و مهربان هستی».[10]

دعا و مناجات امام محمد باقر علیه‌السلام
امام صادق(ع) فرمود: «هنگامی ‌که چیزی پدرم را غمگین می‌نمود، امر می‌کرد تا زنان و کودکانش، جمع شوند، سپس دعا می‌کرد و آن‌ها آمین می‌گفتند».

نیز فرمود: «پدرم بسیار ذکر خدا می‌گفت، گاهی همراه او می‌رفتم، آن حضرت، ذکر خدا می‌گفت و وقتی‌که با مردم گفتگو می‌کرد، از ذکر خدا غافل نمی‌گشت و همواره می‌دیدم که زبانش به ذکر «لَا اِلَهَ اِلَا الله» حرکت می‌کند.

آن حضرت سحرگاهان ما را جمع می‌کرد و به ذکر الهی امر می‌نمود، تا خورشید طلوع کند و هرکدام از ما که تلاوت آیات قرآن را می‌توانست، او را امر به آن می‌کرد و هرکدام که نمی‌توانست امر به ذکر می‌کرد».[١١]

اَفلح غلام آزاد شده امام باقر(ع) می‌گوید: امام باقر(ع) را در کنار کعبه دیدم زارزار و های‌های گریه می‌کرد، به آن حضرت عرض کردم:«پدر و مادرم به فدایت، مردم به تو نگاه می‌کنند، مناسب است که آرام گریه کنی».

در پاسخ فرمود:«وَیحَکَ یا أَفْلَحُ وَ لِمَ لاَ أَبْکِی لَعَلَّ اَللَّهَ أَنْ ینْظُرَ إِلَی مِنْهُ بِرَحْمَةٍ فَأَفُوزَ بِهَا عِنْدَهُ غَداً»:«وای بر تو ای افلح! چرا بلند گریه نکنم؟ شاید خداوند متعال با نظر رحمتش به من بنگرد، تا در پرتو رحمتش در فردای قیامت، در پیشگاهش رستگار شوم».

نیز می‌فرمود: «هیچ‌ چیزی در پیشگاه خدا محبوب‌تر از سؤال و تقاضا از درگاه خدا نیست، دعا به ‌قدری اثربخش است که قضای الهی را هیچ‌چیز جز دعا دفع نمی‌کند».[١٢]

موسی بن اکیل می‌گوید، با همراهان به در خانه امام باقر(ع) آمدیم، تا اجازه ورود بگیریم و به محضرش برسیم، صدای اندوه‌بار و راز و نیاز سوزناکی را شنیدیم که به زبان عبرانی بود.

هنگامی ‌که به محضر امام باقر(ع) رسیدیم، پرسیدیم: «چه کسی بود که در خانه شما با صوت حزین، مناجات می‌کرد و می‌گریست؟».فرمود: «من بودم، به‌ یاد مناجات ایلیا (یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل) افتادم و همان مرا به گریه انداخت».

سماعه می‌گوید: «امام باقر(ع) به زبان سریانی به‌ قدری سوزناک با خدا مناجات می‌کرد و می‌گریست که از گریه او بعضی از ما گریه می‌کردیم.»[١٣]

نماز، ریشه درخت اسلام از منظر محمد باقر علیه‌السلام
امام باقر علیه السلام با ناراحتی به آن جماعت می نگریست. هنگام نماز بود و امام، خود را برای رفتن به مسجد آماده می کرد، ولی از آنچه در راه می دید، افسرده می شد.

گروه هایی از مسلمانان بی توجه به صدای اذان که از مسجد شنیده می شد، به کار خود مشغول بودند. گویا صدای اذان را نمی شنیدند. امام باقر علیه السلام گاهی می ایستاد و به بعضی از این افراد نگاه می کرد و با خود می گفت:

«گویا اینان هنوز از اهمیت نماز بی خبرند که این چنین در برابر فریاد حی علی الصلاة بی تفاوتند.» گاهی امام با عده ای از آنان سخن می گفت و اهمیت نماز را به آنان گوشزد می کرد.

روزی از روزها، امام در راه رفتن به مسجد یکی از شاگردان خود را دید. آن مرد سخنان بسیاری از امام شنیده بود. او راوی و نویسنده سخنان امام بود. با دیدن امام بسیار شاد شد و خود را به امام باقر علیه السلام رساند، ولی او را افسرده و غمگین دید.

خواست سبب افسردگی امام را بداند. امام باقر علیه السلام بدون اینکه برای شاگرد خود توضیحی بدهد، گفت: «می خواهم جمله ای بگویم تا آن را بنویسی و برای دیگران نقل کنی تا در تاریخ بماند و همگان از اهمیت آن باخبر شوند».

مرد منتظر بود تا امام سخنش را بگوید. او به دهان امام چشم دوخته بود. امام با خود می اندیشید که جمله ای درباره اهمیت نماز بگوید، ولی می خواست در کنار بیان اهمیت نماز، به زکات و جهاد نیز اشاره کند.

برای همین از شاگرد خود پرسید: «آیا می خواهی ریشه و شاخه بلندترین قله اسلام را به تو معرفی کنم؟» شاگرد امام گفت: «می شنوم، بگویید ای فرزند رسول خدا!»

او همچنان درانتظار شنیدن سخنی از امام لحظه شماری می کرد. تا اینکه امام فرمود: «ریشه اش نماز است و شاخه اش زکات و قله مرتفع آن جهاد». شاگرد امام از شنیدن این جمله کوتاه و پرمعنا بسیار شادمان شد و این کلام را در دل خویش جای داد تا این سخن را به دیگران برساند.[14]

محافظت از نماز اول وقت
امام باقر (ع) فرمودند:ایما مؤمن حافظ علی الصلوات المفروضة فصلاها لوقتها فلیس هذا من الغافلین.هر مؤمنی محافظت برنمازش نماید و در وقتش به جا آورد، از انسانهای غافل شمرده نمی شود.[15]

نما ز ستون دین و استواری اسلام و اخلاص
الإمامُ الباقرُ علیه السلام :بُنِیَ الإسلامُ على خَمْسٍ : عَلى الصَّلاةِ ، و الزَّکاةِ ، و الصَّومِ ، و الحَجِّ ، و الوَلایةِ ، و لَمْ یُنادَ بِشَیْءٍ کَما نُودِیَ بالوَلایةِ[16].

امام باقر علیه السلام :اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت؛ و بر هیچ چیز به اندازه ولایت تأکید نشده است.امام باقر علیه السلام:الصَّلاةُ تَثبیتٌ لِلإخلاصِ تَنزیهٌ عَنِ الِکبرِ[2].نماز موجب استوارى اخلاص و دورى از کبر است.[17]

«الصلاة عمود الدین ، مثلها کمثل عمود الفسطاط اذا ثبت العمود ثبتت الاوتاد الاطناب و اذا مال العمود و انکسر لم یثبت وتد و لاطنب»[18]

یعنی نماز ستون دین است، مثل نماز همانند عمود و ستون خیمه است که هرگاه ستون ثابت باشد طناب ها و میخ ها و پرده آن ثابت است، هنگامى که ستون آن کج و شکسته شود هیچ کدام از آنها استوار نمى ماند .

ترک نماز جماعت از منظر امام محمد باقر(ع)
امام محمد باقر(ع) فرمودند:من ترک الجماعة رغبة عنها و عن جماعة المسلمین من غیر علة فلا صلاة له.[19].کسی که از روی بی میلی، بدون عذر و علت نمازجماعت را که اجتماع مسلمانان است ترک کند، نمازی برای او نیست.

نحوه خواندن نماز امام باقر علیه السلام
نماز امام باقر علیه السلام دو رکعت است در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه،
و «سُبْحانَ اللّهِ وَ اَلْحَمْدُلِلّهِ» (صد مرتبه)
منزه است خدا و ستایش خاص خدا است
و «لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَ اَللّهُ اَکْبَرُ (صد مرتبه)
و معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگتر است. [20]

دعای بعد از نماز امام باقر علیه السلام
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ یا حَلیمُ ذُو اَناةٍ غَفُورٌ وَدُودٌ
خدایا از تو مى خواهم اى بردبارى که (با بندگان) مدارا کنى و آمرزنده و مهربانى
اَنْ تَتَجاوَزَ عَنْ سَیِّئاتى وَ ما عِنْدى بِحُسْنِ ما عِنْدَکَ
(مى خواهم) که از گناهانم و بدی هایى که در نزد من است بدان خوبی ها که نزد تو است درگذرى
وَ اَنْ تُعْطِیَنى مِنْ عَطاَّئِکَ ما یَسَعُنى
و از عطاى خود به اندازه که فرایم گیرد (یا آن چه در خور طاقت من است) به من عطا کنى
وَ تُلْهِمَنى فیما اَعْطَیْتَنِى الْعَمَلَ فیهِ بِطاعَتِکَ وَ طاعَةِ رَسُولِکَ
و الهام کنى مرا که در آن چه به من عطا کردى در راه اطاعت تو و اطاعت رسولت بکار برم
وَ اَنْ تُعْطِیَنى مِنْ عَفْوِکَ ما اَسْتَوْجِبُ بِهِ کَرامَتَکَ
و بدان اندازه مرا مشمول گذشت خود قرار دهى که بوسیله آن مستوجب کرامت و بزرگواریت گردم
اَللّهُمَّ اَعْطِنى ما اَنْتَ اَهْلُهُ وَ لاتَفْعَلْ بى ما اَنَا اَهْلُهُ
خدایا به من بده آن چه را تو شایسته آنى و مکن با من آن چه من سزاوار آنم
فَاِنَّما اَنَا بِکَ وَ لَمْ اُصِبْ خَیْراً قَطُّ اِلاّ مِنْکَ
زیرا که تنها من به تو توسل جسته و هرگز خیرى به من نرسیده جز از ناحیه تو
یا اَبْصَرَ الاَبْصَرینَ وَ یا اَسْمَعَ السّامِعِینَ وَ یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ
اى بیناترین بینایان و اى شنواترین شنوایان و اى عادل ترین داوران
وَ یا جارَ الْمُسْتَجیرینَ وَ یا مُجیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرّینَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
و اى پناه پناه جویان و اى پاسخ دهنده دعاى درماندگان درود فرست بر محمد و آلش.[21]

پی نوشت:
[1]. بحارالانوار/ ج 84/ 248، فلاح السائل/161.
[2]. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۹۹، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.
[3].علی بن عیسی اربلی، کشف الغمّه فی معرفة الائمة، ج۲، ص۳۲۹، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[4].بن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، ج۵، ص۳۲۳.
[5].بحارالانوار، ج 88 ص 10
[6]. وسایل الشیعه، ج 5 ص 4
[7].وسایل الشیعه، ج 5 ص 8.
[8]..وسایل الشیعه، ج 6 روایت 7602.
[9].من لایحتضره تافقیه، ج 1ص 416.
[10] . فروع کافی، ج ۳، ص ۳۲۳.
[١١]. انوار البهیه محدث قمی، ص ۲۱۴ و ۲۱۵ - کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۱۹ - بحار، ج ۴۶، ص ۲۹۷ و ۲۹۸.
[١٢]. کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۱۹ و ۳۲۰ - مطابق بعضی از روایات، فرمود: «به ‌یاد مناجات حضرت الیاس افتادم و همان مرا به گریه انداخت» (الخرائج و الجرایح، ص ۲۵۴).
[١٣].بحار، ج ۴۶، ص ۲۹۴.
[14]. اصول کافى، ج 2، ص 20.
[15] وسائل الشیعه ، ج 3، ص 79
[16]. الکافی : 2 / 18 / 3.
[17]. الأمالى، طوسى، ص ۲۹۶
[18]بحارالانوار، ج 82، ص 218.میزان الحکمه ، ج 5، ص 369.
[19].امالی شیخ صدوق،ص290.
[20].شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، مهر ثامن الائمه، چاپ سوم، اصفهان 82، ص 93.
[21]. جمال الاسبوع، صفحه 275 و بحارالانوار، جلد 88، صفحه 188.

نتیجه:
از مطلب آنچه باید درباره امام باقر (ع)در مواجه با نماز بدانید آموختیم که:
الف:به نماز جمعه و جماعت اهمیت بدهیم ولو اینکه وجوب در ذات ایندو اشاره نشده است ولی جایگاه و ارزش ثوابی آنها قابل مقایسه با عبادت های فردی نیست.
ب:نماز هم استواری اسلام و اخلاص را در پی دارد و هم عمود دین است.مواظب رکن عبادات باشیم درست است حق الله است ولی مقدم بر حق الناس است در پذیرش اعمال.

منبع:

سایت اندیشه قم.
https://www.jahannews.com/news/694748
https://makarem.ir/compilation/Reader.aspx?pid=61829&lid=0&mid=12232&catid=0
http://pajuhesh.irc.ir/product/book/show.text/id/935/indexId/118841?
(امام محمد باقر(ع))https://fa.wikifeqh.ir/
https://wiki.ahlolbait.com/
http://snamaz.blogfa.com/post/9/
https://hedayatgar.ir/fa/news/3111/
https://nexsc.ir/post
https://www.hadithlib.com/hadithtxts/view/18000845
https://www.namaz.ir/1398/05/17
http://shabestan.ir/detail/News/408910
* این مقاله در تاریخ 1401/9/24 بروز رسانی شده است