مقدمه:
تحصیل علم از نظر اسلام یک ضرورت مطلق است و هیچ قید و شرطی ندارد. «نه قید زمانی نه قید مکانی وفردی ونه هیچ قید و محدودیت دیگری.
از حدیث معروف «اطلبوا العلم و لو بالصین؛علم را طلب کنید؛ اگر در چین باشد»،درمی یابیم که از نظر اسلام، طلب علم فریضه ای است که جا و مکان خاصی نمی شناسد و محدودیت مکانی ندارد.
این حدیث را گویا شخصیتی مثل ابن سینا عملی کرده است زیرا در زندگی علمی او جهت تحصیل علم مسافرت های زیادی انجام داده است.
در این مبحث ابتدا موضوعاتی نظیر: دانشمند کیست، زندگی این سینا، ولادت بو على سینا، تحصیلات بوعلى سینا، رابطه تولید و تحصیل از منظر بو على سینا، ابن سینا شیعه بود یا سنی؟، نماز از منظر شیخ بو على سینا، اشاره خواهد شد.
و در ادامه به موضوعاتی در مورد نماز مانند: نماز و کسب علم از منظر امیر الممنین(ع)، کمک گرفتن از نماز از منظر امام صادق(ع)، تحصیل علم یا تهجّد و نماز شب، و نماز بهره مندی از رحمت الهی خواهیم پرداخت.
شناخت مختصری از شخصیت ابن سینا
دانشمند کیست:
لقب کسی است که در تمامی علوم زمان خود مهارت داشته و در بیشتر آنها صاحب‌نظر به حساب آید و دیده شده که بعضی از این دانشمندان توانسته‌اند چندین شاخه از علوم زمان خود را به شکل قابل اعتنایی ارتقاء داده و در آنها تاثیر شگرفی بگذارند.
بی تردید ابوعلی سینا نامدارترین دانشمند مسلمان و ایرانی است که توانسته است در بیشتر علوم زمانه خود تحول ایجاد کرده و نام خود را در تاریخچه بسیاری از علوم به ثبت برساند.
شهرت او محدود به ایران یا حتی عالم اسلام یا محدود به علوم خاصی مانند فلسفه و منطق نیست بلکه شاید بتوان گفت عظمت شخصیت علمی ابوعلی سینا در علم طب بیش از مقام علمی او در فلسفه و منطق است.
زندگی این سینا
ما درباره زندگی و سرگذشت ابن سینا آگاهی بس بیشتری داریم تا درباره هر فیلسوف مسلمان دیگر. این نیز به برکت زندگی نامه‌ای است که ابوعُبید جوزجانی (د ۴۳۸ق/۱۰۴۶م) شاگرد وفادار وی به نوشته آورده است .
و بخش نخست آن تقریر ابن سینا و بخش دوم آن گزارش و نوشته خود جوزجانی است. این نوشته‌ها بعدها به «سرگذشت» یا «سیره» مشهور شده است.
ولادت بو على سینا
ابوعلی سینا که نام کامل او حسین بن عبدالله بن علی بن سینا و ملقب به شیخ الرئیس است، در حدود ۳۷۰ ق/۹۸۰م در بخارا زاده شد. پدرش از اهالی بلخ بود و در دوران فرمانروایی نوح بن منصور سامانی (۳۶۶-۳۸۷ق/۹۷۷-۹۹۷م) به بخارا رفت.
و در آنجا در یکی از مهم‌ترین قریه‌ها به نام خَرمَیثَن در دستگاه اداری به کار پرداخت. او از قریه‌ای در نزدیکی آنجا، به نام اَفشَنَه، زنی به نام ستاره را به همسری گرفت و در آنجا اقامت گزید. ابن سینا در آنجا به جهان چشم گشود.
تحصیلات بو على سینا
ابن سینا نخست به آموختن قرآن و ادبیات پرداخت و ده ساله بود که همه قرآن و بسیاری از مباحث ادبی را فرا گرفته و سبب شگفتی دیگران شده بود.(1) وی تا پیش از آنکه نزد استاد معتبری شاگردی کند، بسیاری از علوم دیگر مانند هندسه و فقه را نیز به طور مختصر یاد گرفته بود.
در قرآن ۹۸ بار به نماز پرداخته شده است(2)در بسیاری از آیات به عنوان مهم‌ترین و اولین عمل فردی و اجتماعی مؤمنان در کنار ایمان ذکر شده است
تحصیل علم از نظر اسلام یک ضرورت مطلق است و هیچ قید و شرطی ندارد. «نه قید زمانی نه قید مکانی وفردی ونه هیچ قید و محدودیت دیگری.
از حدیث معروف «اطلبوا العلم و لو بالصین؛علم را طلب کنید؛ اگر در چین باشد»،درمی یابیم که از نظر اسلام، طلب علم فریضه ای است که جا و مکان خاصی نمی شناسد و محدودیت مکانی ندارد.
این حدیث را گویا شخصیتی مثل ابن سینا عملی کرده است زیرا در زندگی علمی او جهت تحصیل علم مسافرت های زیادی انجام داده است.
در این مبحث ابتدا موضوعاتی نظیر: دانشمند کیست، زندگی این سینا، ولادت بو على سینا، تحصیلات بوعلى سینا، رابطه تولید و تحصیل از منظر بو على سینا، ابن سینا شیعه بود یا سنی؟، نماز از منظر شیخ بو على سینا، اشاره خواهد شد.
و در ادامه به موضوعاتی در مورد نماز مانند: نماز و کسب علم از منظر امیر الممنین(ع)، کمک گرفتن از نماز از منظر امام صادق(ع)، تحصیل علم یا تهجّد و نماز شب، و نماز بهره مندی از رحمت الهی خواهیم پرداخت.
شناخت مختصری از شخصیت ابن سینا
دانشمند کیست:
لقب کسی است که در تمامی علوم زمان خود مهارت داشته و در بیشتر آنها صاحب‌نظر به حساب آید و دیده شده که بعضی از این دانشمندان توانسته‌اند چندین شاخه از علوم زمان خود را به شکل قابل اعتنایی ارتقاء داده و در آنها تاثیر شگرفی بگذارند.
بی تردید ابوعلی سینا نامدارترین دانشمند مسلمان و ایرانی است که توانسته است در بیشتر علوم زمانه خود تحول ایجاد کرده و نام خود را در تاریخچه بسیاری از علوم به ثبت برساند.
شهرت او محدود به ایران یا حتی عالم اسلام یا محدود به علوم خاصی مانند فلسفه و منطق نیست بلکه شاید بتوان گفت عظمت شخصیت علمی ابوعلی سینا در علم طب بیش از مقام علمی او در فلسفه و منطق است.
زندگی این سینا
ما درباره زندگی و سرگذشت ابن سینا آگاهی بس بیشتری داریم تا درباره هر فیلسوف مسلمان دیگر. این نیز به برکت زندگی نامه‌ای است که ابوعُبید جوزجانی (د ۴۳۸ق/۱۰۴۶م) شاگرد وفادار وی به نوشته آورده است .
و بخش نخست آن تقریر ابن سینا و بخش دوم آن گزارش و نوشته خود جوزجانی است. این نوشته‌ها بعدها به «سرگذشت» یا «سیره» مشهور شده است.
ولادت بو على سینا
ابوعلی سینا که نام کامل او حسین بن عبدالله بن علی بن سینا و ملقب به شیخ الرئیس است، در حدود ۳۷۰ ق/۹۸۰م در بخارا زاده شد. پدرش از اهالی بلخ بود و در دوران فرمانروایی نوح بن منصور سامانی (۳۶۶-۳۸۷ق/۹۷۷-۹۹۷م) به بخارا رفت.
و در آنجا در یکی از مهم‌ترین قریه‌ها به نام خَرمَیثَن در دستگاه اداری به کار پرداخت. او از قریه‌ای در نزدیکی آنجا، به نام اَفشَنَه، زنی به نام ستاره را به همسری گرفت و در آنجا اقامت گزید. ابن سینا در آنجا به جهان چشم گشود.
تحصیلات بو على سینا
ابن سینا نخست به آموختن قرآن و ادبیات پرداخت و ده ساله بود که همه قرآن و بسیاری از مباحث ادبی را فرا گرفته و سبب شگفتی دیگران شده بود.(1) وی تا پیش از آنکه نزد استاد معتبری شاگردی کند، بسیاری از علوم دیگر مانند هندسه و فقه را نیز به طور مختصر یاد گرفته بود.
در قرآن ۹۸ بار به نماز پرداخته شده است(2)در بسیاری از آیات به عنوان مهم‌ترین و اولین عمل فردی و اجتماعی مؤمنان در کنار ایمان ذکر شده است
رابطه تولید و تحصیل از منظر بو على سینا
ابن سینا معتقد است که اطفال به سن معینی که رسیدند، باید خواندن و نوشتن را بیاموزند و پس از این مرحله، معلم باید استعداد و ذوق شاگردان را بیازماید و علاقه آنها را تشخیص دهد و مطابق آن، به آنها صنعت بیاموزد. ن
باید دانشجو سالیان سال وقت خود را صرف آموختن نماید، بلکه باید همواره حین آموختن به کار عملی نیز اقدام کند، به‌گونه‌ای که آموخته‌هایش در هر مرحله به‌کار گرفته شود و مورد آزمایش قرار گیرد و علم وی در عمل تکامل یابد. (3)
به‌نظر او بین رشته تحصیلی و تولید، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. استعداد دانشجو را باید تشخیص داد و آن‌را در مورد یک کار تولیدی مفید شکوفا نمود. از نظر فیزیکی نیز دقت نمود که آلات و ابزار کار با مشخصات دانشجو سازگار باشد.
به‌عنوان مثال نباید به کسی که بینایی ندارد، رانندگی آموخت و یا کسی که نمی‌تواند به‌خوبی سخن بگوید را آموزش تدریس داد.
به‌عقیده وی اگر کارآموزی و آموزش، در کنار همدیگر قرار گیرند و علم و عمل با هم رشد یابند، اولا دانشجو ثمره آموختن را به‌طور ملموس می‌یابد و می‌کوشد تا آن‌را تکمیل نماید؛ ثانیا تجربه دانشجو در به‌کار بستن دانسته‌هایش زیاد می‌شود و امکان موفقیت شغلی وی پس از اتمام آموزش زیادتر می‌شود. (4)
ابن سینا شیعه بود یا سنی؟
ابن سینا سنّی مذهب نبود و می توان «شیعه» بودن او را تأیید کرد. هر چند اختلاف در این است که آیا وی شیعه اسماعیلی بود یا امامی و یا زیدی؟
او شیعه امامی نمی تواند باشد؛ چرا که عمر را «اعقل» از علی (علیه السلام ) می داند.(5) احترام به شیخین در میان شیعیان از خصوصیات شیعیان زیدیّه است و زیدیّه در آن عصر نفوذ زیادی در ایران و حکومت های محلی، مثل حکومتهای برخاسته از «دیلم» داشته است.
از طرفی برخلاف زیدیّه که هر «قائم بالسیف» را امام می دانند، ابن سینا در صورتی که امام از نزد شارع منصوب نباشد، آن را «بإجماع من أهل السابقة»(6) می پذیرد. «أهل السابقة» را می توان «شورای حل و عقد» یا «مجلس خبرگان» مسلمین معنی کرد.
«بحثهای اعتقادی» پدر و برادر اسماعیلی شیخ نیز بر دلش نمی نشسته است؛ معلوم نیست آیا «عقاید» آنها را می پسندید یا نه؟ با این اوصاف قضاوت درباره اسماعیلی و یا زیدی بودن او سخت است.
نماز از منظر شیخ بو على سینا
ابن سینا دانشمند پرتلاش و متوکلی است که موفقیت های خود را در سایه تلاش بی وقفه، پشتکار کم نظیر، پایداری خستگی ناپذیر، شکیبایی عاشقانه و توکل به ذات اقدس الهی کسب کرده و موجب افتخار و مباهات جهان علم و دانش و بخصوص ایران بزرگ قرن چهارم (که چندین برابر ایران امروزین وسعت داشته است) را فراهم نموده است.
در شرح زندگی این دانشمند افتخار آفرین در کتاب حجت الحق ابوعلی سینا (انتشارات توس) آمده است که شیخ بوعلی سینا می نویسد:
من بخواندن دروس مشغول بودم و اقسام فلسفه را مجدداً مطالعه مى کردم در تمام این اوقات شبى را تا صبح نخوابیدم در روز هم جز به تحصیل علم به چیزى توجه نداشتم .
ابن سینا معتقد است که اطفال به سن معینی که رسیدند، باید خواندن و نوشتن را بیاموزند و پس از این مرحله، معلم باید استعداد و ذوق شاگردان را بیازماید و علاقه آنها را تشخیص دهد و مطابق آن، به آنها صنعت بیاموزد. ن
باید دانشجو سالیان سال وقت خود را صرف آموختن نماید، بلکه باید همواره حین آموختن به کار عملی نیز اقدام کند، به‌گونه‌ای که آموخته‌هایش در هر مرحله به‌کار گرفته شود و مورد آزمایش قرار گیرد و علم وی در عمل تکامل یابد. (3)
به‌نظر او بین رشته تحصیلی و تولید، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. استعداد دانشجو را باید تشخیص داد و آن‌را در مورد یک کار تولیدی مفید شکوفا نمود. از نظر فیزیکی نیز دقت نمود که آلات و ابزار کار با مشخصات دانشجو سازگار باشد.
به‌عنوان مثال نباید به کسی که بینایی ندارد، رانندگی آموخت و یا کسی که نمی‌تواند به‌خوبی سخن بگوید را آموزش تدریس داد.
به‌عقیده وی اگر کارآموزی و آموزش، در کنار همدیگر قرار گیرند و علم و عمل با هم رشد یابند، اولا دانشجو ثمره آموختن را به‌طور ملموس می‌یابد و می‌کوشد تا آن‌را تکمیل نماید؛ ثانیا تجربه دانشجو در به‌کار بستن دانسته‌هایش زیاد می‌شود و امکان موفقیت شغلی وی پس از اتمام آموزش زیادتر می‌شود. (4)
ابن سینا شیعه بود یا سنی؟
ابن سینا سنّی مذهب نبود و می توان «شیعه» بودن او را تأیید کرد. هر چند اختلاف در این است که آیا وی شیعه اسماعیلی بود یا امامی و یا زیدی؟
او شیعه امامی نمی تواند باشد؛ چرا که عمر را «اعقل» از علی (علیه السلام ) می داند.(5) احترام به شیخین در میان شیعیان از خصوصیات شیعیان زیدیّه است و زیدیّه در آن عصر نفوذ زیادی در ایران و حکومت های محلی، مثل حکومتهای برخاسته از «دیلم» داشته است.
از طرفی برخلاف زیدیّه که هر «قائم بالسیف» را امام می دانند، ابن سینا در صورتی که امام از نزد شارع منصوب نباشد، آن را «بإجماع من أهل السابقة»(6) می پذیرد. «أهل السابقة» را می توان «شورای حل و عقد» یا «مجلس خبرگان» مسلمین معنی کرد.
«بحثهای اعتقادی» پدر و برادر اسماعیلی شیخ نیز بر دلش نمی نشسته است؛ معلوم نیست آیا «عقاید» آنها را می پسندید یا نه؟ با این اوصاف قضاوت درباره اسماعیلی و یا زیدی بودن او سخت است.
نماز از منظر شیخ بو على سینا
ابن سینا دانشمند پرتلاش و متوکلی است که موفقیت های خود را در سایه تلاش بی وقفه، پشتکار کم نظیر، پایداری خستگی ناپذیر، شکیبایی عاشقانه و توکل به ذات اقدس الهی کسب کرده و موجب افتخار و مباهات جهان علم و دانش و بخصوص ایران بزرگ قرن چهارم (که چندین برابر ایران امروزین وسعت داشته است) را فراهم نموده است.
در شرح زندگی این دانشمند افتخار آفرین در کتاب حجت الحق ابوعلی سینا (انتشارات توس) آمده است که شیخ بوعلی سینا می نویسد:
من بخواندن دروس مشغول بودم و اقسام فلسفه را مجدداً مطالعه مى کردم در تمام این اوقات شبى را تا صبح نخوابیدم در روز هم جز به تحصیل علم به چیزى توجه نداشتم .
و به همین طریق پیش مى رفتم تا حقیقت هر مسئله براى من مسلم مى شد و هرگاه من در مسئله اى حیران بودم و یا نمى توانستم قضیه را بفهمم.
به مسجد پناه مى بردم و نماز مى گذاردم و خالق کل را ستایش مى کردم و معمّاى من حل و مشکل برطرف مى شد. با این شکوه باز در سروده اى گوید:(7)
دل گر چه در این بادیه بسیار شتافت
یک موى ندانست ولى موى شکافت
اندر دل من هزار خورشید بتافت
آخر به کمال ذره اى راه نیافت
نماز و کسب علم از منظر امیر الممنین(ع)
مرحوم آیت‌الله حق‌شناس (ره): «امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: وقتی‌که مردم در یادگرفتن احکام دینشان کوتاهى کردند خداى متعال، غم و غصه را بر قلبشان مستقر می‌کند.»
اگر در پى کسب علوم غیر حوزوى هم باشید، نماز را در اول وقت بخوانید. آنوقت خواهید دید که چگونه سلول‌هاى مغز شما پذیراى علم می‌گردد. زمانى که خطورات ذهن شما در یک نقطه متمرکز شد، آنوقت است که تمام علوم در ذهن شما نقش می‌بندد.(8)
کمک گرفتن از نماز از منظر امام صادق(ع)
از حضرت امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: چه مانعى دارد وقتى که با غمى از غمهاى دنیا رو به رو مىشوید وضو گرفته به مسجد بروید، دو رکعت نماز بخوانید و در نماز دعا کنید.
زیرا خداوند امر فرموده است: «واستعینوا بالصبر والصلوة.» و بىتردید استوارترین پشتوانه در زندگى همین است و بس، دیگر پشتوانه ها سست است و غیر قابل اعتماد:
« مثل الذین اتخذوا من دون الله اولیاء کمثل العنکبوت اتخذت بیتا و ان اوهن البیوت لبیت العنکبوت لو کانوا یعلمون (9).
مثل کسانی که خدا را فراموش کرده، غیر از خدا را اولیا خود برگزیدند، حکایت خانه ای است که عنکبوت بنیاد کند و سست ترین خانهها خانه عنکبوت است؛ اگر مىدانستند!»
یک موى ندانست ولى موى شکافت
اندر دل من هزار خورشید بتافت
آخر به کمال ذره اى راه نیافت
نماز و کسب علم از منظر امیر الممنین(ع)
مرحوم آیت‌الله حق‌شناس (ره): «امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: وقتی‌که مردم در یادگرفتن احکام دینشان کوتاهى کردند خداى متعال، غم و غصه را بر قلبشان مستقر می‌کند.»
اگر در پى کسب علوم غیر حوزوى هم باشید، نماز را در اول وقت بخوانید. آنوقت خواهید دید که چگونه سلول‌هاى مغز شما پذیراى علم می‌گردد. زمانى که خطورات ذهن شما در یک نقطه متمرکز شد، آنوقت است که تمام علوم در ذهن شما نقش می‌بندد.(8)
کمک گرفتن از نماز از منظر امام صادق(ع)
از حضرت امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: چه مانعى دارد وقتى که با غمى از غمهاى دنیا رو به رو مىشوید وضو گرفته به مسجد بروید، دو رکعت نماز بخوانید و در نماز دعا کنید.
زیرا خداوند امر فرموده است: «واستعینوا بالصبر والصلوة.» و بىتردید استوارترین پشتوانه در زندگى همین است و بس، دیگر پشتوانه ها سست است و غیر قابل اعتماد:
« مثل الذین اتخذوا من دون الله اولیاء کمثل العنکبوت اتخذت بیتا و ان اوهن البیوت لبیت العنکبوت لو کانوا یعلمون (9).
مثل کسانی که خدا را فراموش کرده، غیر از خدا را اولیا خود برگزیدند، حکایت خانه ای است که عنکبوت بنیاد کند و سست ترین خانهها خانه عنکبوت است؛ اگر مىدانستند!»
تحصیل علم یا تهجّد و نماز شب؟
[ای عزیز!] شیخ ما مرحوم علامه انصاری(10).، در جواب کسی که از او این سؤال را نموده بود که آیا نماز شب افضل است یا مطالعه و تحصیل علم؟! چه نیکو جواب گفته است، که خطاب به او فرموده بود: آیا تو قلیان می‌کشی؟!
او در پاسخ گفته بود: بلی. شیخ فرموده بود: به جای دو بار قلیان کشیدن، نماز شب را بخوان. و این جوابی متین و محکم است که در آن به فساد این خیال هم اشاره شده و گویا شیخ چنین گفته است:
که اگر تو تا این اندازه مراقب احوال و اخلاص در اعمالت هستی به گونه ای که برایت تشخیص این مطلب مشکل شده که نماز شب افضل است یا مطالعه و تحصیل علم، چگونه اوقاتت را به کشیدن قلیان که در این باب، اقوال مختلف است که یا حرام است و یا مکروه است و یا مباح است می گذرانی؟!
و چطور می شود که بین دو عمل که هر دو مستحب است، به بهانه کمی وقت، یکی را می خواهی انتخاب کنی، در حالی که در جای دیگر، وقتت را به کاری که یا حرام است و یا مکروه و یا لااقل مباح است، صرف می‌کنی؟!
که باید از این مصیبت عظمی و فضاحت آشکار، به خدا پناه برد که شیطان پلید این گونه، علما را فریب دهد که اشتغال به مطالعه این علوم رسمی را که برای اغلب آن ها نمی توان قصد شرعی که به وجهی از وجوه، صحیح باشد یافت، از استغفار در سحرگاهان و خلوت با خداوند عزیز غفار، افضل بدانند و چگونه می‌شود که چنین باشد؟!
در حالی که آن علمی که انسان را بر تجهد و شب زنده داری بر نمی انگیزاند، علمی است که نور و بهره و خیری در آن نیست .
و علم واقعی، آن علمی است که به فرموده امام صادق (علیه السلام) ملازم با خشیت باشد (11) و صاحب خشیت، نمی تواند ترک شب زنده داری کند و همان بیم و ترس، او را به انجام این عمل وا می‌دارد.(12)
نماز بهره مندی از رحمت الهی
یکی از اصحاب امام باقر علیه السلام از آن بزگوار نقل می کند که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم فرمودند:
اذا قام العبد المؤمن فی صلاته نظر الله عزوجل الیه ، أو قال : أقبل الله علیه حتی ینصرف ، و أظلته الرحمه من فوق رأسه الی أفق السماء و الملائکه تحفه من حوله الی أفق السماء ، و وکل الله به ملکا قائما علی رأسه یقول له : أیها المصلی ؛ لو تعلم من ینظر الیک ، و من تناجی ما التفت و لا زلت من موضعک أبدا ؛ (13)
هرگاه بنده ی مؤمن به نماز قیام کند ، خداوند به او نظر و توجه ( خاص ) می کند [ یا فرمود ] خداوند به او روی می کند تا این که از نماز فارغ شود و رحمت ( خاص ) از بالای سرش تا افق آسمان سایه می افکند.
و فرشتگان اطراف او را تا آسمان می پوشانند و خداوند فرشته ای را بر او موکل می کند که به او بگوید: ای نمازگزار! اگر بدانی چه کسی به تو نظر می کند و با چه کسی مناجات می کنی به چیز دیگری توجه نخواهی کرد و هرگز از جایگاه خود کنار نخواهی رفت .
نتیجه:
پیامبر اکرم (ص) پیروانش را به فراگیری علم و دانش تشویق می کرد. کودکان اصحابش را وادار کرد که سواد بیاموزند، برخی از یارانش را فرمان داد زبان سریانی بیاموزند.
این تأکید و تشویق ها در باره علم سبب شد که مسلمانان و اندیشمندان و دانشمندان با همت و سرعت بی نظیری به جست و جوی علم در همه جهان پرداختند.از جمله ی آنها ابن سینا است.
آثار علمی را هر کجا یافتند به دست آوردند و ترجمه کردند و خود به تحقیق پرداخته و از این راه علاوه بر این که حلقه ارتباطی شدند میان تمدن های قدیم یونانی و رومی و ایرانی و مصری و هندی و غیره.
و تمدن جدید اروپایی، خود یکی از شکوهمندترین تمدن ها و فرهنگ های تاریخ بشریت را آفریدند که به نام تمدن و فرهنگ اسلامی شناخته شده و می شود.
در کنار تحصیل علم و دانش توجه به امور مذهبی هم در سفارش قرآن و روایات آمده است و هم در سنت علما و اندیشمندانی نظیر این سینا از شروط بهرمندی از علم در کنار تقوا نیز اشاره گردیده است.
پی نوشت:
1.نوروزی، مقدمه‌ای بر فلسفه نماز، انتشارات یادآوران، ص۱۱۶.
۲. دیباجی، سید ابراهیم، ابن سینا به روایت اشکوری و اردکانی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۶۴، ص۳۵.
3.نجمی زنجانی، محمد، ابن سینا و تدبیر منزل، ص۴۸-۵۰، تهران، چاپخانه ایران، ۱۳۱۹.
4.توایانان‌فرد، حسن، تاریخ اندیشه‌های اقتصادی در جهان اسلام، ص۱۹۸، بی‌جا، بیتا، ۱۳۶۱.
5 «فیلزم أعلمهما أن یشارک أعقلهما، و یعاضده، و یلزم أعقلهما أن یعتضد به و یرجع إلیه، مثل ما فعل «عمر» و «على»»؛ (بر اعلم از این دو (مدعی خلافت) لازم است که با دیگری که اعقل و خردمندتر است همکاری و یاری کند و بر اعقل نیز لازم است که از کمک اعلم بهره ببرد و عند اللزوم به او [برای مشورت و اخذ کمک] مراجعه نماید، همان گونه که عمر و علی چنین می کردند). کتاب الشّفاء، (الالهیات)، همان، ص 452، فصل الخامس، (فصل فی الخلیفة و الإمام و وجوب طاعتهما، و الإشارة إلى السیاسات و المعاملات و الأخلاق).
6. همان، ص 451.
پدرش رسائل اخوان الصفا را مطالعه می‌کرد و ابن سینا نیز گاه به مطالعه آنها می‌پرداخت. سپس پدرش وی را نزد سبزی فروشی به نام محمود مساحی که از حساب هندی آگاه بود، فرستاد و ابن سینا از وی این فن را آموخت.
7 . زندگى ابوعلى سینا، ص 29 و 28.
8.رهنمای سلوک، ص ۴۴
9.آیه 41 سوره عنکبوت
11 . قال الصادق (علیه السلام): الخشیه میراث العلم. بحارالانوار؛ ج ۲ ص ۵۲
12 . اسرارالصلواه؛ حضرت آیت الله میرزاجوادآقا ملکی تبریزی(رض)؛ ص ۴۶۳-۴۶۴
13. وسائل الشیعه ، ج 3 ، ص 21.
منبع:
سایت اندیشه قم
https://www.unp.ir/article/university/cultural-religious/3904
https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=394638
https://www.unp.ir/article/university/cultural-religious/3904
http://prayer.worldprayer.ir/post/43
http://www.namaz8807.blogfa.com/
https://fa.wikishia.net/view
https://fa.wikifeqh.ir/
aminikhaah
* این مقاله در تاریه 1401/9/17 بروز رسانی شده است.
سایت اندیشه قم
https://www.unp.ir/article/university/cultural-religious/3904
https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=394638
https://www.unp.ir/article/university/cultural-religious/3904
http://prayer.worldprayer.ir/post/43
http://www.namaz8807.blogfa.com/
https://fa.wikishia.net/view
https://fa.wikifeqh.ir/
aminikhaah
* این مقاله در تاریه 1401/9/17 بروز رسانی شده است.
