نماز در وسط مناظره

نماز کامل از منظر امام رضا علیه السلام
شخصی در مورد کیفیت و آداب نماز از حضرت امام رضا علیه السلام سئوال کرد . حضرت فرمودند : نماز کامل نمازی است که قلب و دل انسان هیچ جایی نباشد باید با نماز همیشه وداع کنیم .

امام چهارم علیه السلام همیشه با نماز وداع می کردند . آقا سیّد مهدی نجفی استاد ما بود ایشان می فرمودند : از نماز های خود هم استغفار و توبه کنید .

حاج عباس قمی نوشته است نماز عصر هفتاد مرتبه ” استغفر الله ربی و اتوبه علیه ” عاصیان از گناه توبه کنند و عابدان از عبادت استغفار .

در زمان نماز باید حضور قلب داشته باشیم و با اعضای بدن بازی نکنیم اگر ایستاده ایم باید دست را بر روی زانو بگذاریم و پشت دست رو به قبله باشد درست مثل عبد زلیل .

در زمان قدیم بنده هایی که در مقابل مولای خود می ایستادند این طور بودند . یکی از گناهانی که مرتکب می شویم نمازهایمان است خودتان هرچند دارای مقام و منزلت هستید .

اگر آیت الله هستید ریئس جمهور هستید گرچه خیلی مهم هم هستید نماز شب بخوانید باید در مقابل عظمت و منزلت خداوند خود را زلیل کنید وقتی که نماز می خوانید باید مجسم کنید که بهشت طرف راست تان است و جهنم طرف چپ تان .

الف: بهشت و جهنم را طرف راست و چپ خود بیاورد .
ب: حضور قلب و اعضاو جواره .
ج: خود را در مقابل مقام و منزلت خداوند خار و زلیل و کوچک بکند هرچند خود دارای پست و مقام است مثلا” آیت الله است .

مرحوم آیت الله بروجردی زمانی که در اتاق تنها نماز می خواند حاج احمد پیشکارش می گفت : من گاهی صدای استخوان های بروجردی را می شنوم آقا که دارند نماز می خوانند .

( الحمد الله رب العالمین ) این طور می خواندند، در هنگام نماز بهشت را طرف راست و جهنم را طرف چپ و پل صراط هم در مقابل ش ( بین دوتا دست ).(5)

دو نمازحاجت امام رضا (ع)
نماز اول:حضرت رضا(ع)
نماز آن بزرگوار شش رکعت است که در هر رکعت «یک مرتبه» سوره «حمد» و «ده مرتبه» سوره «هَلْ أَتىٰ عَلَى الْإِنْسٰانِ» [سوره 76 قرآن] خوانده می‌شود.

یَا صَاحِبِى فِى شِدَّتِى، وَیَا وَلِیِّى فِى نِعْمَتِى، وَیَا إِلٰهِى وَ إِلٰهَ إِبْراهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ، یَا رَبَّ کهٰیٰعص وَیس وَالْقُرْآنِ الْحَکِیمِ، أَسْأَلُکَ یَا أَحْسَنَ مَنْ سُئِلَ، وَیَا خَیْرَ مَنْ دُعِىَ، وَیَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَىٰ، وَیَا خَیْرَ مُرْتَجَىٰ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ.

ای یار من در سختی‌ها و ای سرپرست من در نعمت‌ها و ای معبود من و معبود ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب، ای پروردگار «کهیعص» و «یس و القرآن الحکیم».

از تو درخواست می‌کنم ای بهترین کسی که از او درخواست شود و ای نیکوترین کسی که خوانده شود و ای بخشنده‌ترین بخشندگان و ای بهترین مأوای امید بستگان از تو خواستارم که درود فرستی بر محمّد و خاندان محمّد.(6)

 نماز دوم : حضرت رضا(ع)
حضرت امام رضا علیه السلام فرموده ‏اند:
هرگاه دچار امر دشوارى شدى، دو رکعت نماز بخوان؛ در یک رکعت «حمد» و «آیة الکرسى» و در رکعت دیگر «حمد» و «إنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ»، سپس ‏قرآن را بردار و بالاى سر خود قرار بده و بگو:

أَللَّهُمَّ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ إِلى خَلْقِکَ، وَبِحَقِّ کُلِّ ایَةٍ فیهِ، وَبِحَقِّ کُلِّ مَنْ‏ مَدَحْتَهُ فیهِ عَلَیْکَ، وَبِحَقِّکَ عَلَیْهِ، وَلا نَعْرِفُ أَحَداً أَعْرَفَ بِحَقِّکَ مِنْکَ،

خداوندا؛ به حقّ کسى که او را بسوى آفریدگانت فرستادى، و به حقّ هر آیه ‏اى که در آن است، و به حقّ‏ هر کسى که او را در آن مدح و ثناء گفتى و به حقّ تو بر او، و کسى را نمى‏ شناسیم که آشناتر به حقّ تو از خودت باشد.

ده ‏مرتبه: «یا سَیِّدی یا اَللَّهُ»، ده مرتبه: بِحَقِّ مُحَمَّدٍ، ده مرتبه: بِحَقِّ عَلِیٍّ، ده ‏مرتبه: بِحَقِّ فاطِمَةَ، ده مرتبه: بِحَقِّ الْحَسَنِ، ده مرتبه: بِحَقِّ الْحُسَیْنِ، ده‏ مرتبه: بِحَقِّ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ، ده مرتبه: بِحَقِّ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ، ده مرتبه: بِحَقِّ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، ده مرتبه: بِحَقِّ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، ده مرتبه: بِحَقِّ عَلِیّ ‏بْنِ مُوسى، ده مرتبه: بِحَقِّ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ، ده مرتبه: بِحَقِّ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، ده مرتبه: بِحَقِّ حَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ، ده مرتبه: بِحَقِّ الْحُجَّةِ.

اى سرور من؛ اى خدا؛ به حقّ حضرت محمّد صلى الله علیه وآله وسلم، به حقّ حضرت على ‏علیه السلام، به حقّ حضرت فاطمه ‏علیهاالسلام، به حقّ امام حسن‏ علیه السلام، به حقّ امام حسین ‏علیه السلام، به حقّ امام سجّاد علیه السلام، به حقّ امام محمّد باقر علیه السلام، به حقّ امام جعفر صادق‏ علیه السلام، به حقّ ‏امام کاظم علیه السلام، به حقّ امام رضا علیه السلام، به حقّ امام جواد علیه السلام، به حقّ امام هادى ‏علیه السلام، به حقّ امام حسن عسکرى ‏علیه السلام، به حقّ حضرت حجّت ‏علیه السلام.

(و اگر چنین کردى) پیش از آنکه از جایت برخیزى، خداوند حاجتت را برآورده مى‏ سازد.(7)

علت تشریع نماز جماعت
اِنَّما جُعِلَتِ الْجَماعَةُ لِئَلاّ یَکونَ الاِْخْلاصُ وَ التَّوْحیدُ وَ الاِْسْلامُ وَالْعِبادَةُ لِلّه اِلاّ ظاهِرا مَکْشوفا مَشْهورا؛

علت تشریع نماز جماعت آن است که اخلاص، یکتاپرستى، تسلیم حق بودن وبندگى براى خداوند، آشکار و بى پرده و نمایان باشد.(8)

امام رضا(ع) در مورد علل نماز جماعت فرمود: خداوند متعال نماز جماعت را قرار داده است که شعائر اسلامى و معارف الهى همانند اخلاص، توحید، ارزشهاى اسلامى، عبادت و نیایش براى خدا آشکار و ظاهر و مشهور شود .

زیرا در اظهار این اعمال و علنى بودن آن حجت خداوند بر مردم شرق و غرب عالم تمام مى‏شود.همچنین مسلمانان دوچهره و منافق و کسانى که نماز را سبک مى ‏شمارند مشخص شوند و وادار به انجام دستورات الهى باشند.

همچنین گواهى افراد نسبت به عدالت و صلاح همدیگر جائز باشد. افزون بر این نماز جماعت نیکوکارى و ترویج فضیلت‏ها را به همراه دارد و خیلى‏ها را از گناه و فساد باز مى‏دارد.(9) 

نماز اولین عمل در ترازوی سنجش
در قیامت اولین‌های بسیاری است که باید به آن توجه داشت. بی‌گمان اولین و مهمترین پرسشی که از بنده درباره نعمت‌ها می‌شود درباره نعمت ولایت است؛

و در روایات تفسیری درباره آیه 8 سوره تکاثر وارده شده، مهم‌ترین نعمت همان نعمت ولایت است که از آن می‌پرسند.

اما درباره کارهای عبادی نخستین محاسبه‌ای که انجام می‌گیرد درباره نماز است که اوج پرستش و بندگی و نماد برترین و زیباترین عبادت است.

امام رضا(ع) می‌فرماید: أوَّلُ ما یُحاسَبُ الْعَبْدُ عَلَیْهِ، الصَّلاهُ فَإنْ صَحَّتْ لَهُ الصَّلاهُ صَحَّ ماسِواها، وَ إنْ رُدَّتْ رُدَّ ماسِواها؛

اوّلین عملى که از انسان مورد محاسبه و بررسى قرار مى گیرد نماز است، چنانچه صحیح و مقبول واقع شود، بقیه اعمال و عبادات نیز قبول مى گردد وگرنه مردود خواهد شد.(10)

با نگاهی به عظمت نماز می‌توان دریافت که چرا نماز به عنوان اولین عمل عبادی در ترازوی سنجش و محاسبه قرار می‌گیرد، به طوری که پذیرش آن به معنای پذیرش دیگر اعمال و رد آن به به معنای رد همه اعمال عبادی دیگر است؛

زیرا برای انجام درست و صحیح و مقبول نماز باید همه اعمال دیگر شخص درست و صحیح باشد تا نمازی صحیح و مقبول باشد. امام رضا(ع) در بیان شرایط و اجزای نماز می‌فرماید: لِلصَّلاهِ أرْبَعَهُ آلاف باب؛ نماز داراى چهار هزار در (جزء و شرط) مى باشد.(11)

دلیل امام رضا (ع) بر بطلان وضوی مامون
وقت نمازفرا رسیده بود.مأمون دستور داد برایش آب بیاورند تا وضو بگیرد.خدمتکاران ، تشت و تنگ را در کنار مسند شاهانه اش حاضر کردند.

امام رضا(ع) و کسانی که آن جا بودند با کمال شگفتی دیدند که مأمون در وضو گرفتن ، از خدمتکاران یاری می گیرد.آنها می- دانستند که مأمون، خلیفه عباسی، فردی نادان یا ناتوان نیست، بلکه از سر خودخواهی و بی مبالاتی نسبت به احکام دین، چنین می کند.

امام رضا(ع) ، که از غرور و خود پسندی مأمون آگاه بود ، فرصت را غنیمت شمرد و به وضو گرفتنش خرده گرفت. مأمون که می کوشید خود را خونسرد نشان دهد ، به امام(ع) گفت:«آیا دلیلی بر نادرستی وضوی من داری؟ امام(ع) فرمود:آری!آنگاه این آیه را تلاوت کرد:

«فََمَنْ کانَ یَرجُوا لِقاءَ رَبَّهِ فلیَعمَلْ عَمَلاً صالِحاً و لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبَّهِ أَحَداً»«پس هرکس به دیدار پروردگار خویش امید دارد، باید کار نیک و شایسته کند و هیچ کس را در پرستش پروردگارش شریک نسازد»

مأمون دانست که با یاری گرفتن از دیگران برای وضو، درعبادت خداوند آنان را شریک ساخته است.پس دستور داد خدمتکاران کنار روند و خود، دوباره وضویی خالصانه گرفت و بدین سان گفته ی امام را تأیید کرد.(12)
 
لباس نمازی که به دعبل بخشیده شد.
زمانی که علی بن موسی الرضا (ع) امام هشتم شیعیان، ولایتعهدی مأمون عباسی را قبول کرد و از مدینه به خراسان آمد، دعبل به همراه برادرش، ابوالحسن علی٬ دیگر شاعر شیعی مذهب (ابراهیم بن عبّاس صولى (م، ۲۴۳ ه.) راهی خراسان شدند.

هر دو، در «مرو» نزد ایشان رفتند و دعبل قصیده خود را که عهد بسته بود قبل از علی بن موسی الرضا(ع) برای کسی نخواند انشاد کرد.

قصیده دعبل که حماسه تاریخ بنی هاشم و منقبت نامه آل علی بود، بسیار مورد توجه قرار گرفت و علی بن موسی الرضا و اهل بیت او و مأمون، خلیفه عباسی را به گریه انداخت،

تاجاییکه علی بن موسی الرضا دو بیت با همان وزن و قافیه به شعر او اضافه کرد که دربارهٔ مصیبتهای وارد شده به خاندان ایشان تا قیام قیام کننده و زدودن غم و اندوه توسط منتقم
شان سروده شده بود؛(13)

]سپس علی بن موسی الرضا یکصد دینار از سکه‌هایی که به نام خود او ضرب شده بود، به دعبل داد و آنگاه به درخواست دعبل، جبه‌ای از جامه‌های شخصی خود را نیز به او بخشید.(14)مأمون عباسی هم پنجاه هزار درهم به او صله داد.(15)

]بعد از مهاجرت دعبل به سمت قم اهالی شهر قم ٬دعبل را راضی کردند تا جبه اهدایی از جانب علی بن موسی الرضا را به آنها بدهد و در مقابل تکه ای از آستین آن جبه و مبلغ هزار دینار از آنها بگیرد.(16)

این جبه اهدایی امام رضا(ع) به دعبل قبایی بوده که ایشان در آن هزار شب و در هر شب هزار رکعت نماز خوانده بودند و در آن هزار بار قرآن را ختم کرده بودند.

فلسفه نماز عید فطر
امام رضا فرمودند که خداوند، روز فطر را بدین سبب «عید»قرار داد تا مسلمانان، مجمعی داشته باشند که در آنروز، جمع شوند و دربرابر خداوند، بخاطر منت ها و نعمت هایش، به تمجید و تعظیم بپردازند.

امام رضا(ع) می فرماید:
«انما جعل یوم الفطر العید،لیکون للمسلمین مجتمعایجتمعون فیه و یبرزون لله عز و جل فیمجدونه علی ما من علیهم، فیکون یوم عید و یوم اجتماع و یوم زکوة و یوم رغبة و یوم تضرع»(17)

خداوند،روز فطر را بدین سبب «عید»قرار داد تا مسلمانان، مجمعی داشته باشند که در آنروز، جمع شوند و دربرابر خداوند، بخاطر منت ها و نعمت هایش، به تمجید و تعظیم بپردازند، پس آنروز، روز عید و تجمع و زکات ورغبت و نیایش است.

در این حدیث شریف، فلسفه این نماز و عید را در محورهای زیر، بیان کرده است:
۱- اجتماع و گردهمایی
۲- زکات و رسیدگی به فقرا
۳- رغبت و گرایش به خدا
۴- تضرع و نالیدن به درگاه پروردگار

و اینها، هم ناظر به بعد معنوی و عرفانی این نماز و مراسم عبادی است، هم توجه به آثار اجتماعی و فوائدی دارد که به مردم می رسد.

و مردم با پرداخت «زکات فطره »، بینوایان مستمند را به نوایی می رسانند و به یک لحاظ، از نظر تامین معاش محرومان، عید فطر «عید فقرا»محسوب می شود(18)

نماز باران امام رضا(ع)
زمانی که امام رضا (ع) در خراسان بودند، مدتی باران نیامد و خشکسالی شد . منافقان و دشمنان امام گفتند :« مامون، علی ابن موسی الرضا را ولیعهد خود کرده است. به خاطراین باران قطع شده و برکات الهی نازل نمی شود . »

روز جمعه مامون ازامام رضا(ع ) درخواست کرد که برای نزول باران نماز بخوانند.امام گفتند:« جدّم رسول خدا را در خواب زیارت کردم که به من گفتند تا روز دوشنبه صبرکنم . »

روز دوشنبه فرا رسید. مردم از خانه ها بیرون آمدند و به همراه امام رضا(ع) از شهر بیرون رفتند.امام دو رکعت نماز باران خواندند و از خدا خواستند تا رحمت خود را بفرستد. بلافاصله ابرهایی سیاه درآسمان نمایان گشتند. مردم خوشحال شدند، اما امام فرمودند:«این ابر به ناحیه ی دیگری می رود .»

حدود ده ابردر آسمان پدیدارشد و هر بار امام فرمودند این ابر مربوط به منطقه دیگری است. تا این که یازدهمین ابر از راه رسید. امام رضا (ع) فرمودند:«این ابر را خداوند برای شما فرستاده است. خدا را شکر کنید و به خانه هایتان بروید.»

وقتی که مردم به خانه هایشان رسیدند باران شدیدی نازل شد و تمام حوض ها و نهرها را پر کرد. مردم با خوشحالی اطراف امام (ع) جمع شدند و از امام تشکر کرده و خدا را به خاطر نعمت های بیکرانش شکر نمودند .(19)

نتیجه:
نکاتی که از مطالب امام رضا (ع) باید یاد آوری کنیم
الف: نماز اول وقت فراموش نشود ختی در اوج برنامه های  مقرراتی و اداری.
ب: کی و چه زمانی باید به امر الهی و دستور امام معصوم(ع) مبنی بر اینکه اولین سوال در روز قیامت نماز است به باور برسیم.
ج: تازمانی که در لباس مسئولیت اهمیت و جایگاه نماز حقیقی را درک نکنیم نماز ظاهری در فرد و جامعه تاثیر گذار نخواهد کرد.
 

پی نوشت :
1. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 210.
2. بحارالانوار، ج 49، ص 49.
3. صابئین گروهى هستند که خود را پیرو حضرت یحیى مى‏دانند و به دو دسته موحد و مشرک تقسیم شده‏اند گروهى از آنان ستاره پرست هستند. مرکز آنان قبلا شهر حرّان عراق بود ولى امروزه در اهواز و بعضى مناطق دیگر به سر مى‏برند. آنها طبق باورهاى خود در کنار نهرهاى بزرگ زندگى مى‏کنند.
4. توحید صدوق، ص 434؛ حیاة الامام رضا(ع)، ج 1، ص‏110.عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ص154.

5.متن سخنرانی مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی