نماز جماعت

مقدمه:
 اگر مسجد نماز جماعت نداشته باشد،نقش خود را به طور کامل ایفا نکرده و تاثیر چندانى ‏براى حفظ دین دارى افراد جامعه نخواهد داشت.نماز جماعت یکی از محبوب ترین نمازها در پیشگاه خداوند است.

در این گفتار از راسخون به مطالبی در مورد نماز جماعت و آنچه در مورد نماز جماعت باید بدانیم از جمله:اهمیت نماز جماعت، شرایط نماز جماعت، نماز جماعت چند طبقه‏، اتصال صفوف جماعت، شرکت ‏بانوان در نماز جماعت، امام جماعت و احکام آن ، آداب نماز جماعت  و ثواب نماز جماعت را مورد بحث قرار می دهیم.

آنچه در مورد نماز جماعت باید بدانید.
اهمیت نماز جماعت
بد ن‏سبب در این قسمت ‏برخى از احکام نماز جماعت ‏آورده مى‏شود.
گذشته از آن که در روایات،براى نماز جماعت اجرو پاداش بسیارى وارد شده است،با دقت در برخى ازمسائل فقهى،به اهمیت این عبادت پى مى‏ بریم و دراینجا به برخى از آنها اشاره مى‏ کنیم.

116-مستحب است نمازهاى واجب،به خصوص‏ نمازهاى یومیه را به جماعت بخوانند.
117-شرکت در نماز جماعت‏براى هر کسى‏ مستحب است،به ویژه براى همسایه مسجد.
118-مستحب است انسان صبر کند که نماز را به‏ جماعت ‏بخواند.

119-نماز جماعت هر چند اول وقت‏ خوانده نشود،از نماز فرادى اول وقت‏ بهتر است.
120-نماز جماعتى که مختصر خوانده مى‏ شود،ازنماز فرادایى که طول بدهد بهتر است.

121-سزاوار نیست انسان بدون عذر نماز جماعت ‏را ترک کند.
122-حاضر شدن در نماز جماعت از روى‏ بى‏ اعتنایى به آن،جایز نیست.

123-وقتى که جماعت‏ بر پا مى‏شود،مستحب است ‏کسى که نمازش را فرادا خوانده دوباره به جماعت‏ب خواند.

124-امام یا ماموم مى ‏تواند نمازى را که به جماعت خوانده،دوباره به جماعت ‏بخواند،در صورتى که‏ جماعت دوم و اشخاص آن غیر از اول باشد (1) .

125-س:اگر کسى در نماز جماعت توجه کافى‏ نداشته باشد ولى در منزل و به طور فرادا نمازش ازتوجه بیشترى برخوردار باشد مى‏تواند در منزل نماز بخواند به جاى جماعت؟

ج-مانع ندارد و جماعت‏ بهتر است (2) .
 

شرایط نماز جماعت

126-هنگام برپایى نماز جماعت،شرایط زیر بایدمراعات شود:
ماموم از امام جلوتر نایستد و احتیاط واجب آن‏است که کمى عقب‏تر بایستد.

جایگاه امام جماعت از جایگاه مامومین بالاترنباشد.
فاصله امام و ماموم و فاصله صف‏ها زیاد نباشد.

بین امام و ماموم و همچنین بین صف‏ها چیزى‏مانند دیوار یا پرده مانع نباشد.ولى نصب پرده بین‏صف مردها و زنها اشکال ندارد (3) .

127-س:طبقه دوم مسجد،مامومین زن یا مرداقتدا مى‏نمایند و لبه این طبقه یک دیوار نیم مترى‏وجود دارد،آیا وجود این دیوار ضررى به جماعت آنهامى‏زند یا خیر؟
ج-اشکال ندارد (4) .
 

نماز جماعت چند طبقه‏«اقتدا در طبقات مختلف‏»

128-اگر جاى ماموم بلندتر از امام باشد،در صورتى‏که بلندى آن به مقدار متعارف باشد اشکال ندارد،مثل‏ آنکه امام در صحن مسجد و ماموم در پش بام به‏ نماز بایستد ولى اگر مثل ساختمان هاى چند طبقه این زمان باشد،جماعت اشکال ندارد (5) .

129-س:مسجدى در کراچى[هست که در آن]نمازجماعت ‏بر پا مى‏ شود و داراى چهار طبقه و طبقه ‏همکف است،حالت نمازگزاران در طبقات به شرح زیراست:

الف-بعضى از نمازگزاران طبقه اول،مى‏توانندامام جماعت و بعضى از نمازگزاران طبقه همکف راببینند.
ب-بعضى از نمازگزاران طبقه دوم و طبقه سوم‏ م ى‏توانند بعضى از نمازگزاران طبقه همکف را ببینندولى هیچکدام از آنان نمى‏توانند امام جماعت را که درطبقه همکف است‏ ببینند.

ج-و اما نمازگزاران طبقه چهارم نمى‏ توانندهیچکدام از نمازگزاران طبقه همکف و طبقه اول راببینند آنها فقط مى‏توانند بعضى از نمازگزاران‏طبقه دوم و طبقه سوم را ببینند.

در اینجا اضافه مى‏کنم که در هر طبقه صفهاى نمازگزاران برپاست و هیچ‏طبقه تماما خالى نمى ‏باشد و اتصال مامومین در هرطبقه با طبقه قبل حاصل است،آیا نماز جماعت درطبقات اول،دوم، سوم و چهارم،در مسجد فوق ان‏شاء الله قبول است‏یا خیر؟
ج-در صورتى که طبقات نسبت‏ به‏ یکدیگر علو فاحش( بلند زیاد) نداشته باشد و کسى‏که در صف اول هر طبقه مى‏ایستد از صف‏ قبل از خودش در طبقه قبل و لو یک نفر راببینند نماز صحیح است (6) .
 

اتصال صفوف جماعت

130-مامومین باید با امام جماعت مرتبط باشند وارتباط آنها یا بدون واسطه است که بین امام و ماموم‏نباید بیش از یک گام فاصله باشد.

یعنى از محل‏ سجده ماموم تا محل ایستاده امام.یا با واسطه سایر مامومین که از جلو یا سمت راست ‏یا چپ باید این‏ ارتباط برقرار باشد و بین نمازگزار و صف جلو یا کسى‏ که طرف راست ‏یا چپ او قرار دارد بیش از یک گام‏ فاصله نباشد (7) .
 

مانع بین صفوف

131-اگر نمازگزار در صف اول ایستاده، نباید مقابل‏ او مانعى باشد که نتواند امام جماعت را ببیند،پس اگرامام جماعت در محراب باشد،کسانى که دو طرف‏م حراب پشت دیوار مى ‏ایستند.


و امام جماعت رانمى ‏بینند نمى‏ توانند اقتدا کنند،ولى اگر مانعى در کار نباشد و به جهت طولانى بودن صف،امام جماعت رانبیند،اشکال ندارد.

و اگر در صفوف بعدى مى‏ایستد،نباید مانعى ازدین صف جلو وجود داشته باشد،پس اگر صفوف‏ جماعت تا در شبستان برسد.

کسى که بیرون شبستان، مقابل در ایستادن که صف جلو را مى ‏بیند و کسانى که‏ پشت ‏سر او ایستاده‏ اند نمازشان صحیح است ولى ‏کسانى که دو طرف پشت دیوار ایستاده ‏اند و از صف‏ جلو،کسى(حتى یک نفر)را نمى‏ بینند،نمازشان باطل‏ است (8) .

132-س:از قدیم در مساجد،حائلى مثل پرده بین ‏زنان و مردان بوده و اکنون عده‏اى مى‏ گویند،پرده ودیوار بین زنان و مردان در حال نماز خواندن و موعظه ‏کردن لزومى ندارد، نظر امام در این مورد چیست؟

ج-در صورتى که مفسده‏اى نیست پرده‏ لزوم ندارد،بلى در نماز،احتیاط مستحب ‏آن است که زن عقب ‏تر از مرد باشد،مگر درصورتى که بین آنها حائلى مثل پرده باشد (9) .

133-س:در وسط مسجد حوضى است که صفهاى‏جماعت طویل مى‏ شوند و عده‏اى در جائى مى‏ایستند که از طرف راست ‏یا چپ متصل هستند ولى پیش‏روى آنها حوض آب است، اینگونه اتصال کافى است؟
ج-کافى است (10) .
 

شرکت ‏بانوان در نماز جماعت

134-س:آیا شرکت‏بانوان در نمازهاى جماعت‏یومیه و نماز جمعه کراهت دارد یا خیر؟
ج-کراهت ندارد،بلکه در بعض مواردمطلوب است (11) .

135-س:زنانى که عادت ماهانه خود را مى‏گذرانندو از خواندن نماز معذورند،آیا مى‏ توانند در نماز جمعه‏ یا جماعات در غیر مسجد شرکت کنند؟
ج-مى ‏توانند در اجتماع براى نماز شرکت‏کنند و صورتا متابعت نمایند ولى نبایدنماز بخوانند (12) .

136-س:دختر جوانى هستم که همسایه مسجد مى ‏باشم،با توجه به مساله 894 رساله و با توجه به‏ رهنمودهایى که در مورد حفظ مساجد فرموده ‏اید،خواهشمند است ‏بفرمائید که تا چه حد رفتن یک دختربه مسجد جایز است؟
ج-حدى ندارد و با رضایت ولى خودعمل کنید (13) .
 

شرایط امام جماعت

امام جماعت ‏باید این شرایط را داشته باشد:
بلوغ و عقل
عدالت
رجولیت(مرد بودن)
نماز را به طور صحیح بخواند.
مسلوس (کسى است که کنترل ادار ندارد)و مبطون( کسى است که مدفوع را نمى‏ تواند کنترل کند) نباشد
به واسطه عذرى با لباس نجس نماز نخواند
بیمارى خوره یا پیسى نداشته باشد (14) .

137-س:آیا مامومى که قرائتش فصیح تر از امام‏ جماعت است،مى ‏تواند براى نماز جماعت‏ به این امام ‏اقتدا کند؟
ج-اقتدا صحیح است (15) .

138-س:شخصى مسجدى،وقف کرده که ‏امام جماعت مسجد،هاشمى باشد،آیا این شرط لازم الرعایه است؟
ج-لزوم رعایت این شرط معلوم نیست (16) .آیت‏الله اراکى قدس‏ سره
 

حفظ احترام امام جماعت

139-س:شخصى در یک مسجد که نماز جماعت ‏برگزار شده و امام جماعت نیز عادل و مورد تاییدمى ‏باشد،نماز فرادى مى‏خواند به قصد این که به دیگران بفهماند که امام،عادل نیست و یا این که ‏قصدش این نیست ولى عملش طورى است که مردم‏اینطور فکر مى‏کنند،آیا نماز این شخص باطل است؟

ج-اگر عمل او به قصد هتک جماعت وامام باشد و آیا آنکه موجب هتک جماعت‏یا امام گردد حرام است (17) .
 

امام راتب

140-س:خواندن نماز جماعت در مسجدى که امام‏ جماعت دارد چه حکمى دارد؟
ج-با رعایت‏شرایط و عدم هتک امام ‏راتب،مانع ندارد (18) .

141-س:آیا کسى مى‏ تواند بدون اجازه امام راتب‏ مسجدى در آن مسجد اقامه جماعت نماید و اگرنمى‏ تواند تکلیف مردم نسبت‏ به اقتداى به این امام‏چیست؟
ج-اجازه معتبر نیست ولى مزاحمت نکند (19) .
 

امام جماعت دو مسجد

142-امام جماعت مى‏ تواند نمازى را که به جماعت‏ خوانده،در صورتى که جماعت دوم و اشخاص آن غیراول باشد دوباره به جماعت‏ بخواند (20) .
143-س:امام جماعت در محلى اقامه جماعت ‏مى‏ نماید،پس از اتمام به محل و مسجد دیگر م ى‏رودو براى عده دیگر همان نماز را که خوانده اعاده‏م ى‏نماید تا آنها هم به فیض جماعت ‏برسند،آیا اقامه‏ جماعت در دو محل براى امام جایز یا مستحب است؟
ج-مانع ندارد (21)
.
144-س:صلوة معاده( نمازى که دوباره خوانده مى‏شود.)را مى‏شود بیش از دو مرتبه‏ امام بخواند؟
ج-بیشتر از دو مرتبه نخوانند (22) .
 

امامت غیر روحانى

145-س:نظر به اینکه امام،اخیرا فتوایى صادرکرده‏ اند و فرموده ‏اند که امام جماعت ‏باید از اهل علم ‏باشد،با در نظر گرفتن فتواى صادره،شخصى است‏ تمام شرایطى که در توضیح المسائل ذکر شده داراست،فقط از اهل علم نیست،یادآورى مى‏ شود از اهل علم‏ در محله حضور ندارد آیا شخص مذکور مى‏تواند نمازجماعت‏ بخواند یا خیر؟

ج-اگر دسترسى به روحانى نباشد،غیرروحانى با وجود سایر شرایط مى‏تواندامامت نماید (23) .

146-س:طبق فتواى امام در صورتى که دسترسى‏ به روحانى نباشد مى‏ توان به افراد غیر روحانى اقتدا کرد(و این کار در بعضى از ادارات و نهادها و جبهه ‏هاانجام مى‏گیرد)آیا این حکم شامل مساجد هم مى ‏شود؟

چون مشاهده شده است که در مساجد اگر یک شب‏امام جماعت نتواند به مسجد بیاید یا دیر برسد،افرادى‏ جوان از غیبت امام استفاده کرده و در محراب قرارگرفته و نماز مى‏خوانند و در این موقع اگر امام برسد، مى‏ بیند که دیگرى در محراب است، آیا چنین عملى‏ صحیح است؟

ج-در فرض مرقوم امامت غیر روحانى درمساجد درست نیست (24) .

147-س:بعضى از برادران اهل علم با اینکه ازمعلومات بالایى برخوردار هستند ولى معمم نشده‏ اندآیا امامت جماعت ‏براى آنها جایز است؟

ج-چنانچه معمم وجود نداشته باشد،امامت غیر معمم اشکال ندارد ولى با وجودمعمم خالى از اشکال نیست،مخصوصا در مساجد و اگر امامت غیر معمم موجب‏ هتک باشد،حرام و جایز نیست (25) .آیت ‏الله فاضل‏ لنکرانى دامت‏ برکاته
 

آداب نماز جماعت

148-مستحب است،امام در وسط صف بایستد واهل علم و کمال تقوا در صف اول بایستند.

149-مستحب است،صفهاى جماعت منظم باشد وبین کسانى که در یک صف ایستاده ‏اند فاصله نباشد

150-مستحب است،بعد از گفتن‏«قد قامت الصلوة‏» مامومین برخیزند.

151-مستحب است،امام جماعت‏ حال مامومى راکه از دیگران ضعیف‏تر است رعایت کند و عجله نکندتا افراد ضعیف برسند و قنوت و رکوع و سجود را طول‏ ندهد،مگر آن که بداند همه کسانى که به او اقتداکرده ‏اند به طولانى شدن نماز مایلند.

152-اگر در صفهاى جماعت جا باشد،مکروه است انسان تنها بایستد.
153-مکروه است ماموم ذکرهاى نماز را طورى ‏بگوید که امام بشنود (26) .

ثواب نماز جماعت
بنا بر روایات‌ متعدد از شیعه ‌و اهل‌ سنّت‌، فضیلت‌ نماز جماعت‌ چند برابر نماز فُرادی‌ است‌. محدّثان ‌اهل ‌سنّت‌ و شیعه ‌از پیامبر اکرم‌ نقل ‌کرده‌اند که‌ هر رکعت ‌نماز جماعت‌، بیست‌ و پنج ‌برابر نماز فرادی‌' پاداش ‌دارد.[27]

در برخی ‌احادیثِ اهل ‌سنّت ‌این ‌فضیلت ‌بیست‌ و هفت ‌برابر و در برخی ‌دیگر ثوابهای دیگری نقل‌ شده ‌است‌.[28]

درباره چگونگی ‌سازگار بودن ‌این ‌احادیث ‌با یکدیگر[29]برخی ‌احادیث‌، حضور نیافتن‌ در نماز جماعت ‌را، جز در موارد خاص‌، مکروه ‌دانسته‌اند،[30]

و شماری ‌دیگر بر حضور در نماز جماعت‌ صبح ‌و عشاء تأکید بیشتری کرده‌اند.[31]
  
در روایتی وارد شده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند هر رکعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد، و اگر دو نفر اقتدا کنند، هر رکعتی ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بیشتر شوند ثواب نمازشان بیشتر می‌شود .

تا به ده نفر برسند و عده آنان که از ده گذشت، اگر تمام آسمان‌ها کاغذ و دریا‌ها مرکب و درخت‌ها قلم و جن و انس و ملائکه نویسنده شوند، نمی‌توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند».[۳2]

و در حدیث آمده: «هر که نماز جماعت را دوست بدارد، خداوند و فرشتگان او را دوست می‌دارند».[33]

در زمان پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) هر‌گاه افراد نماز جماعت کم می‌شدند آن حضرت به جستجوی افراد می‌پرداخت و می‌فرمود: «شرکت در نماز صبح و عشاء بر منافقان از هر چیز سنگین‌تر است».
[۳4]

امام‌ خمینی نماز جماعت را مناسب‌ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین می‌داند.[۳5]

از نگاه ایشان، نماز بالاترین فریضه و ذکر خداست که مردم باید آن را در مسجد و به جماعت به‌جای آورند و از فرادا خواندن آن خودداری کنند.

امام‌ خمینی با اشاره به کسانی که مردم را به فرادا خواندن نماز در خانه دعوت می‌کنند، هشدار داده این افراد درصدد شکستن اصل نمازند تا پس‌ از درهم شکستن این سنگر و دژ استوار به مسلمانان هجوم‌آورند.[۳6]

ایشان، نماز جماعت شکسته اول وقت را با جماعت از نماز کامل بدون جماعت بهتر می‌داند. به اعتقاد امام‌ خمینی ازآنجا که اهمیت و جایگاه نماز جماعت زیاد است، لذا امامت جماعت باید از فضل و مرتبه زیادتری برخوردار باشد چرا که شیطان در صدد رخنه در این عبادت به‌ویژه امام ‌جماعت آن است.[۳7]

به اعتقاد امام‌ خمینی امام‌ جماعت باید متدین و عامل به گفتار خود باشد تا پند و موعظه او در مردم اثر کند و اگر امام‌ جماعت منحرف باشد، می‌تواند جمعی بزرگ یا طایفه‌ای را منحرف کند.[۳8]

امام‌ خمینی نماز جماعت را در پیشبرد انقلاب اسلامی بسیار مؤثر می‌دانست، ازاین‌رو از آغاز انقلاب اسلامی به مردم سفارش می‌کرد افزون بر مسجدسازی و تبلیغات مذهبی، نمازها را به جماعت و آشکارا برپا کنند و وحدت مذهبی خود را حفظ کنند.[۳9]

ایشان، با اشاره به سیره پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یادآور شده اصل تشریع نمازهای شبانه‌روز به جماعت بوده‌ است.

از این ‌روی حاضر نشدن در نماز جماعت از روی بی‌اعتنایی جایز نمی‌باشد. امام‌ خمینی نماز جماعت به‌ویژه نمازهای واجب پنج‌گانه به‌ویژه نماز صبح و مغرب و عشا را مستحب مؤکد می‌داند.[40]

نتیجه:
نکته ای که در مورد نماز جماعت باید به آن اشاره کنیم این است که با استناد به‌ آیات ‌قرآن‌ کریم، احادیث ‌متواتر و سنت ‌عملی ‌پیامبر اکرم ‌و صحابه ‌و اهل ‌بیت ‌علیهم‌ السلام‌، مشروعیت ‌نماز جماعت‌ در نمازهای ‌واجب ‌روزانه ‌اثبات ‌شده ‌است ‌و حتی ‌برخی ‌مشروعیت ‌آن ‌را از ضروریات دین ‌دانسته‌اند.
 

پى‏ نوشتها:

1-توضیح المسائل،م 1399،تا 1404.
2-استفتاآت،ج 1،ص 277،س 476.
3-العروة الوثقى،ج 1،ص 777 و 778،توضیح المسائل،م 1415،1432 و 1433.
4-استفتاآت،ج 1،ص 283،س 498.
5-توضیح المسائل،م 1416.
6-استفتاآت،ج 1،ص 283،س 497.
7-توضیح المسائل،م 1435 و 1436.
8-توضیح المسائل،م 1411 و 1412.
9-استفتاآت،ج 1،ص 150،س 78.
10-استفتاآت،ج 1،ص 281،س 492.
11-استفتاآت،ج 1،ص 272،س 456.
12-همان،س 455.
13-همان،ص 275،س 470.
14-توضیح المسائل،م 1453،1455 تا 1459.
15-استفتاآت،ج 1،ص 280،س 489.
16-استفتاآت،ص 150،س 28.
17-استفتاآت،ج 1،ص 277،س 475.
18-همان،ص 297،س 546.
19-همان،س 547.
20-توضیح المسائل،م 1404.
21-استفتاآت،ج 1،ص 294،س 538.
22-استفتاآت،ج 1،ص 280،س 687.
23-استفتاآت،ج 1،ص 286،س 509.
24-همان،ص 294،س 536.
25-جامع المسائل،ج 2،س 325.
26-توضیح المسائل،م 198-198.
27.صحیح ‌البخاری‌، ج‌۱، ص‌۱۵۸.
28.الموطّأ، ج‌۱، ص‌۱۲۹.
29. المجموع‌، ج‌۴، ص‌۱۸۳.
30. وسائل الشیعة، ج‌۸، ص‌۲۹۱.    
31.صحیح ‌البخاری‌، ج‌۱، ص‌۱۶۰.
۳2. موسوی خمینی، روح‌الله، توضیح المسائل، ص۱۸۹، م ۱۴۰۰.    
۳3. نوری، حسین بن محمد، مستدرک الوسائل، ج۱، ص۴۸۷.
۳4.متقی هند، علی بن حسام، کنز العمال، کنز العمال، ج۸، ص۲۵۶.    
۳5. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۳6. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۱۲، ص۳۹۳-۳۹۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۳7. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۴۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۳8. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۲، ص۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۳9.  خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۱، ص۲۶۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
40. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱۰، ص۱۰۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.

منبع:
https://fa.wikifeqh.ir
* این مقاله در تاریخ 1401/8/12 بروز رسانی شده است.