دیدگاه فقهی حضرت امام خمینی(ره) در رابطه با موسیقی(3)

گزیده استفتائات حضرت امام (قدس ره) دربارة موسیقی

1- حضرت امام (قدس سره) در پاسخ به این سؤال که در زورخانه ها مرسوم است موقع ورزش افراد، ضرب (طبل یا تنبک) می زنند آیا این کار جایز است یا خیر؟ فرمودند: ج: «اگر به نحو مناسب با مجالس لهو لعب باشد جایز نیست(1).» توضیح این که: در واقع همان حرف کارشناس موسیقی است که سه عنصر: انگیزه، شیوه و گونة اجرا و به کار بردن شگردها و تروکاژهای خاص در فواصل نتهاست که باعث می شود آن موسیقی مناسب با مجالس رقص شده و به حالت مطرب بودن درآید. و متخصصان این هنر، به خوبی از این شگردها و ترفندهای مبتذل آگاه و انحراف از صدای زیباو آهنگ دلنشین را جایز نمی دانند.
2- س: آیا آهنگ هایی که از رادیو و تلویزیون پخش می شود از نظر شرعی اشکال ندارد؟ ج: موسیقی مطرب حرام است و صداهای مشکوک مانع ندارد (2).»
3- س: قبلاً فرمودید: «موسیقی مطرب حرام است و صداهای مشکوک اشکالی ندارد» تشخیص این امر به عهده کیست؟ ج: عرفی است(3).
4- س: آیا در اجرای یک قطعه موسیقی مجاز، استفاده از انواع آلات موسیقی با اشکال و صداهای گوناگون، دارای محدودیتی است؟ ج: چنانچه آلات مختص به لهو باشد، باید از آنها اجتناب شود استعمال آنها جایز نیست و استعمال آلات مشترکه درمورد جواز اشکال ندارد(4).
5- س: چنانچه در اجرای یک قطعه موسیقی نیاز به صدای زنان به طور دسته جمعی (گروه همخوان یا کر) باشد، می توان از وجود آنها استفاده نمود؟ ج: اگر فساد داشته باشد باید اجتناب شود(5).
6- در پی دو سؤال جداگانه که آقای هاشمی مدیرعامل صدا و سیما و حجة الاسلام فردوسی پور، عضو شورای سرپرستی صدا و سیما، درمورد فیلمهای خارجی یا تولید داخلی و سریالهایی مانند پاییز صحرا، آئینه، نفوذ و برنامه های ورزشی مثل کشتی و شنا و نیز آهنگهایی که پخش می شود، از حضرت امام (قدس سره) نمودند، ایشان در پاسخ فرمودند: «نظر نمودن به این گونه فیلمها و نمایشنامه ها، هیچ یک اشکال شرعی ندارد و بسیاری از آنها آموزنده است و پخش آنها نیز اشکالی ندارد و همین طور فیلمهای ورزشی و همین طور آهنگها، اکثراً بی اشکال است، گاهی خلاف به طور نادر دیده می شود که باید بیشتر مواظبت کرد، لیکن دو نکته باید مراعات شود: اول آن که، کسانی که گریم می کنند باید محرم باشند و اجنبی حرام است چنین کاری انجام دهد، دوم آن که بینندگان از روی شهوت نگاه نکنند(6).
7- س: از آنجا که آلات لهو و لعب استفاده های مشروع از قبیل نواختن سرودها را دارد، آیا خرید و فروش آن بی اشکال است؟ ج: خرید و فروش آلات مشترکه به قصد منافع محلله آن اشکال ندارد(7). توضیح این که: آلات مشترکه یعنی وسایلی که می-شود با آنها کار حرام و گناه انجام داد و می شود کارهای حلال و مجاز، بدون شک خرید و فروش و هرگونه مبادله و معامله ای براین گونه لوازم جایز است. در بسیاری از لوازم و ابزاری که در زندگی روزمره به کار می رود می توان کار حرام و یا حلال انجام داد. مثلاً چاقو را می توان برای قتل انسان و یا ذبح حیوان به کار برد و اگر آن را در راه حرام به کار گیرند، مرتکب حرام شده-اند. لذا اگر از آلات موسیقی نیز استفاده محلل یعنی به قصد امور سازنده و مشروع به کار رود حلال می شود و اگر در مجالس پایکوبی و رقص و لهو و لعب استفاده شود حرام می گردد. یعنی برای این منظور هم که خرید و فروش گردد دستمزد گرفتن بابت آن حرام است. چنان که آهنگهایی که در رثای شهید مطهری بهشتی و دیگران در حضور امام نواخته شد، هیچ مخالفتی با آنها نشد. همچنین حجة-الاسلام و مسلمین حاج احمدآقا خمینی در جمع کارکنان و هنرمندان صدا و سیما در مورد سؤالی که از حضرت امام (قدس سره) دربارة آهنگهای رادیو و تلویزیون شده بود که بعضی از آهنگهایی که پخش می شود خارجی است و یا از زمان طاغوت است و پخش می شود، حضرت امام در پاسخ فرموده بودند: همین آهنگهایی که الان پخش می شود اگر از رادیو حجاز پخش شود، آن را حرام می دانم و یا همین آهنگها اگر در زمان طاغوت پخس می شد، حرام بود.» طبق فرمایش حضرت امام راحل، موسیقی غیرمطرب بنابر حکم ثانوی حرام می شد نه این که غناء در زمان طاغوت حرام و پس از انقلاب حلال شده، بلکه همان موسیقی حلال اگر در زمان شاه پخش می-شد حرام بود به خاطر این که موسیقی به هر نحوی در عصر طاغوت در راستای تقویت نظام قرار می گرفت تا آنجا که فرزند بزرگوار حضرت امام از قول امام نقل می کردند که امام فرمودند: «حتی من در زمان طاغوت اصل رادیو و تلویزیون را هم تحریم کرده بودم.» بنابراین موسیقی حلال تحت عنوان ثانوی اگر در راه ترویج ظلم و فساد و تقویت نظام ستمشاهی به کار رود، حرام است نه این که حرام بوده و در زمان انقلاب اسلامی حلال شده است، چنان که برخی نادان بر ایشان بهتان روا می دارند. اصل غناء به هر صورت که باشد و در هر زمان چه قبل و چه بعد از انقلاب، حرام است. همان طور که نظر مبارک حضرت امام در بحث اجتهادی خود در مکاسب گذشته ایشان قائل بودند که غناء یعنی صدای نازک مطرب امام مطابق فتاوی جدید، ایشان قید تناسب با مجالس لهو و لعب و رقص را افزودند، حتی حضور مشترک خوانندگان زن و مرد را به طور کر (جمع خوانی) مشروط بر داشتن «مفسده» حرام دانستند، چنان که خرید و فروش آلات موسیقی را در مکاسب، حرام ذکر فرموده اند ولی پس از انقلاب این آلات تبدیل در امور حلال خریداری شود، اشکال ندارد. در واقع نظر مبارک ایشان به نظر شیخ اعظم انصاری نزدیک شد که ایشان غناء را عبارت از صوت لهوی می دانند یعنی آوازی که در مجالس رقص و عیاشی خوانده شود که قطعاً مطرب است…
8- س: درمورد سرودهایی که از صدا و سیما پخش می شود. ج: فرمودند: سرودهایی که دارای فایده بوده و مهیج برای انقلاب و جنگ است مانند سرودی که اخیراً برای آقای مطهری (ره) درست کرده اند، اشکال ندارد.
9- مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای –حفظه الله- در جلسه پاسخ به سؤالات طلاب حوزه علمیه قم به سؤالی درمورد دیدگاه حضرت امام دربارة سرودها و موسیقی-هایی که از صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش می شود و بعضاً شباهت به موسیقی گذشته دارد، چنین جواب دادند: «مسأله غناء امروز محل بحث فقهی بین علماست، اما در پاسخ یک سؤال حضرت امام مرقوم داشته بودند، بسیاری از اینها اشکالی ندارد، پس وقتی بسیاری اشکال ندارد و درموردی شک کردید، به نظر می رسد که اصل بر برائت است و من تصور می کنم که در بسیاری از موارد شبهه ای ندارد و آیا این که مثل قبل از انقلاب است؟ نه این گونه نیست، در قبل از انقلاب رادیو، تلویزیون ترانه پخش می نمود و اندکی موسیقی کلاسیک (و) سنتی ایران، لحن و مضمون و شعر و آهنگ آن ترانه ها و هم چنین خواننده ای که تلویزیون نشان می-داد، انسان را به فساد می کشاند، این به کلی قابل مقایسه با آن شعر عرفانی حافظ و مولوی که خواننده ای می خواند، نیست. حضرت امام نظرشان این است که زمان و مکان در استنباط اثر می گذارد، یعنی موضوع را عوض می کند، گرچه انسان فکر می کند که موضوع ظاهراً همان است، ولی موضوع تغییر یافته و در نتیجه حکمش تغییر می یابد، پس آنچه آن روز غناء بوده و حرام بود، امروز غناء و حرام نیست(8).» باید توجه داشت که حساسیت فوق العاده رهبر راحل –قدس سره- و مقام معظم رهبری درباره اجرای موبه موی احکام اسلام از یاد نرود و باید بدانیم اگر رهبری در مقابل بعضی مسائل سکوت می کنند به این دلیل است که یا آن امر، حرام نیست که ما نباید این مطلب را یاد ایشان بدهیم و یا این که مصلحت اهمی اقتضای سکوت داشته است.

پی نوشت:

1. موسیقی در تاریخ و قرآن، علی اسماعیل پور، انتشارات ناس
2. همان منبع
3. کیهان 15/4/1367
4. همان
5. همان
6. اطلاعات 1/10/66
7. اطلاعات 19 شهریور 1367 ش
8. رسالت، 13/12/1367