بيگدلي آذر (شاعر) (1)

مدتي واله و نكهت تخلّص مي كرده بعد آذر را انتخاب نمود. اسمش لطفعلي بيك (2) پسر آقاخان. تولدش در اصفهان در سنه ي هزار و صد و سي و چهار هجري آخرين سال سلطنت صفويه.به سبب انقلابات خانواده ي او به قم كوچيدند. در موقع جلوس نادر كه پدر او به حكومت لار و بنادر فارس معين شد به خاك فارس حركت كردند. و پس از دوسال وفات پدر با عمّ خود حاج محمد بيك از مرز عراق به حجاز رفته و مراجعت به عراق نمود و يك سال بعد از آن به مشهد رفته،مقارن مراجعت نادر از فتح هندوستان و عزيمت او به تسخير لگزيه ي آذر [به] همراهي اردوي نادري از راه مازندران به آذربايجان رفت.
از آنجا مراجعت به عراق و ساكن موطن خود اصفهان گرديد.پس از قتل نادرشاه مدتي را در خدمت علي شاه و ابراهيم شاه و شاه اسماعيل و شاه سليمان به خدمات ديواني گذرانيد.
در اثناي تغييرات اين ايام دچار صدمات طاقت فرسايي گرديده كه در نتيجه ي آن نه از خدمت ديواني بلكه از زندگاني دنيايي صرف نظر نموده در كسوت فقر و درويشي داخل شد.و در اين اثنا ملاقات جماعتي از بزرگان برايش دست داد و داراي طبع موزوني چون بود،با مناسبت وضع حال به گفتن شعر مايل گرديد و فنون شعر را از مير سيّد علي مشتاق آموخت.
ديواني داشته مشتمل بر هفت هزار بيت كه در غارت اصفهان به يغما رفته و پس از سوختگي دماغ از اين سبب،خاطر خود را به جمع آتشكده پرداخت و در مدت يك قرن به نام كريم خان وكيل،كتاب آتشكده را تمام ساخت.وفات او در سنه ي هزار و صد و نود و پنج هجري بوده [است].
در ابتداي ملاحظه كتاب آتشكده و انتخاباتي كه آذر از اشعار شعرا نموده در صورتي كه به طور كلي اين اشعار،پايين تر از مقام صاحبان اوست توهم مي شود كه در اين طور انتخابات تعمد داشته و توهين آنها را مي خواسته، ليكن پس از مدتي منتخباتي كه از اشعار خود نموده مخصوصاً دو شعر اوليه ي آن ها كه نوشته :
معلوم مي گردد كه به كلي از سليقه و طبع شعر عاري بوده و اگر كلمات موزوني اين شخص كه ايليّت بر مزاجش غلبه داشته از او سر زده در اثر معاشرت با بزرگان سخن بوده. از اوست:
**حاج لطفعلي بيك فرزند آقاخان بيگدلي: پدرش از اعيان عصر،و حكّام زمان،مورد اعتماد سلاطين صفويه بوده،و نسب او به بيگدل خان بن ايلدگز بن آغورخان،از نجباي ايل شاملو مي رسد.
صاحب عنوان از ادبا و گويندگان و شعرا و نويسندگاني است كه در بازگشت سبك ادبي به شيوه ي متقدمين با دوستان و معاشرين خود (همچون مشتاق و صباحي و هاتف و رفيق و ديگران) تشكيل انجمني داده و در اين راه رنجها برده تا بالاخره در اين راه توفيق حاصل نمود.
صاحب عنوان در اوايل شاعري (واله) و سپس (نكهت) و در آخر تخلّص (آذر) را انتخاب نمود و به همين تخلّص مشهور گرديد.
در دستگاه سلاطين افشاريه و زنديه مصدر اموري بوده است.
در تاريخ 20 ربيع الثاني سال 1134 متولد، و در 1195 در اصفهان وفات يافت.
وي مولف تذكره اي است در احوال قريب 840 نفر از شعرا و گويندگان زبان فارسي به نام (آتشكده). كتاب او از اين نظر كه درباره ي شعرا نظر انتقادي دارد بر ديگر تذكره ها امتياز دارد.
كتب زير از آثار اوست:
1.تذكره ي آذر،يا آتشكده ي آذر 2.دفتر نه آسمان،در شرح حال شعراي معاصر خودش 3.ديوان اشعار 4.مثنوي يوسف و زليخا،بر وزن گلشن راز،محتوي 12 هزار بيت.
از اشعار اوست در وصف اصفهان. (از مثنوي يوسف و زليخا):
چند شعر از يك غزل:
قطعه
محل دفن آذر،در اصفهان،در باغ خود در محله ي عباس آباد،در كنار مادي فرشادي قرار داشته،و تا اين اواخر به نام تكيه ي آذر معروف بود،و محل آن در ملتقاي خيابان آذر فعلي و مادي در سمت شمال غربي قرار داشت. (3)

پي نوشت ها:

1. بيگدلي نام طايفه اي است از اتراك از نژاد بيگدل خان بن ايلدگزخان بن آغوزخان كه در زمان هلاكوخان به امرِ وي از تركستان به شام آمده و بعد از آن،در زمان امير تيمور هم به فرمان وي از آنجا به ايران آمده اند و بدين جهت آنها را بيگدلي شاملو مي خوانند. (مكارم الآثار،ج1،ص41)
2. وي در طول عمر خود داراي تأليفات چندي بوده اول كتاب (آتشكده) شامل: احوال شعراي متقدمين و متاخرين و معاصرين خودش كه آن را در مدت قرني به نص (مجمعالفصحاء) جمع آوري نموده و به نام كريم خان زند تأليف فرموده و در سنه ي 1180 انجام يافته و بر آن مشتمل است بر دو مجمره اول: (در شعراء متقدمين،دويم.كتاب (نه آسمان): در شعراء معاصرين خودش،سيم (ديوان اشعار) زيادبر ده هزار بيت،... چهارم كتاب قصه ي يوسف و زليخا كه آن منظومه ايي بر وزن (گلشن راز) است و در دوازده هزار بيت. (مكارم الآثار، ج1، ص 7- 42 ) براي اطلاع بيشتر ر.ك.الذريعه،ج1،ص5 – 3 و همانجا،ج 8 ،ص226 و همانجا، ج9 ،ص357. ونيز،تحفه العالم،ص 201 – 196.
3. در مقدمه ي ديوان آذر به نقل از اعقاب او مزار وي در شهر مقدس قم و در مقبره ي خانوادگي بيگدلي ذكر شده است.