ديابت ؛ بيماري شيرين

ديابت يك اختلال در سوخت و ساز (متابوليسم) بدن است.

در حالت طبيعي، غذا در معده تبديل به گلوكز يا قند خون مي شود. قند از معده وارد جريان خون مي شود. لوزالمعده (پانكراس) هورمون انسولين را ترشح مي كند و اين هورمون باعث مي شود قند از جريان خون وارد سلول هاي بدن شود. در نتيجه مقدار قند خون در حد نرمال و متعادل باقي مي ماند.
ولي در بيماري ديابت، انسولين به ميزان كافي در بدن وجود ندارد و يا انسولين موجود قادر نيست تا وظايف خود را به درستي انجام دهد، در نتيجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قند خون نمي تواند به طور مؤثري وارد سلول هاي بدن شود و مقدار آن بالا مي رود.
انسولين هورموني است كه توسط سلول هاي «بتا» واقع در پانكراس ترشح مي شود و وظيفه اصلي آن كاهش قند خون است. پانكراس نيز يكي از غدد دستگاه گوارش است كه در پشت معده قرار دارد. بالا بودن قند خون در دراز مدت باعث بروز عوارضي در سيستم قلب و عروق، كليه ها، چشم و سلسله اعصاب مي گردد.

انواع بيماري ديابت

به طور كلي ديابت به چهار گروه ديابت نوع يك، ديابت نوع دو، ديابت حاملگي و ديابت به علل متفرقه تقسيم بندي مي شود.
ديابت نوع يك: در ديابت نوع يك كه 15-10 درصد كل موارد ديابت را تشكيل مي دهد، توليد انسولين از پانكراس به علت از بين رفتن سلول هاي سازنده انسولين، متوقف مي شود. به همين دليل افراد مبتلا به اين نوع ديابت بايد از بدو تشخيص، انسولين مورد نياز بدن را به صورت تزريقات روزانه تأمين كنند. به همين دليل به آن «ديابت وابسته به انسولين» نيز مي گويند.
ديابت نوع 1 اغلب در سنين زير 30 سال به وجود مي آيد، لذا به آن «ديابت جواني» نيز مي گويند.
ديابت نوع دو:ديابت نوع دو بيشتر در بالغين بالاي 30 سال و چاق ديده مي شود كه 90-85 درصد كل موارد ديابت را شامل مي گردد و انسولين توليد شده از پانكراس در اين افراد به خوبي عمل نمي كند. در واقع يا پانكراس به اندازه كافي انسولين ترشح نمي كند و يا اين كه انسولين ترشح شده، به علت وجود مقاومت سلول ها به انسولين مخصوصاً در افراد چاق، فاقد كارآيي لازم است.
به اين نوع ديابت «ديابت غير وابسته به انسولين» يا «ديابت بزرگسالان» نيز مي گويند.
ديابت حاملگي: ديابت حاملگي به ديابتي گفته مي شود كه براي اولين بار در طول حاملگي تشخيص داده شود. اين نوع ديابت معمولاً گذراست و بعد از اتمام حاملگي بهبود مي يابد. خانم هاي مبتلا به ديابت حاملگي بعداً در معرض خطر ابتلا به ديابت نوع 2 هستند.
ديابت با علل متفرقه: از علل متفرقه ديابت مي توان به جراحي، داروها (مثل كورتيكواستروئيدها)، سوء تغذيه و عفونت اشاره كرد.
5 اصل كنترل ديابت عبارتند از: آموزش، كنترل روزانه، تغذيه صحيح، فعاليت جسماني و مصرف منظم داروها (قرص يا تزريق انسولين).

در جستجوي درماني براي ديابت

هنوز درمان قطعي براي ديابت پيدا نشده است. حتي روش هاي جديد مثل پيوند سلول هاي بتا به افراد مبتلا به ديابت نوع 1 نيز، به علت ضرورت مصرف داروي ضد رد پيوند به صورت مادام العمر و عوارض احتمالي ناشي از آنها، براي اكثريت افراد مناسب نمي باشد. با اين وجود رعايت 5 اصل كنترل ديابت كه در ادامه به آنها اشاره خواهد شد باعث مي شود تا افراد ديابتي بتوانند يك زندگي سالم در مقايسه با افراد غير ديابتي داشته باشند و از پيدايش عوارض ديابت جلوگيري كنند.
اين 5 اصل عبارتند از: آموزش، كنترل روزانه، تغذيه صحيح، فعاليت جسماني و مصرف منظم داروها (قرص يا تزريق انسولين). در صورتي كه هر يك از اين پايه ها سست باشد، تعادل و در واقع كنترل ديابت بر هم خواهد خورد.

علائم ديابت

ديابت نوع 1 معمولاً شروع پرسر و صدايي دارد و با علائمي چون تشنگي، پر ادراري، پرنوشي، كاهش وزن، گرسنگي و خستگي شديد تظاهر پيدا مي كند.
ديابت نوع 2 شروع خيلي آهسته تري دارد و شايع ترين علامت اوليه آن در واقع «بي علامتي» است. درصد قابل توجهي از مبتلايان به ديابت نوع 2 (تقريباً 50 درصد آنها) از بيماري خود اطلاعي ندارند و تنها با انجام آزمايش قند خون مي توان بيماري آنها را تشخيص داد. با اين وجود در صورت عدم كنترل مطلوب، ممكن است علائمي مشابه به ديابت نوع 2 نيز بروز كند.
از ديگر علائم ديابت نوع 2 مي توان به عفونت هاي مكرر، مخصوصاً عفونت دستگاه ادراري و پوست، تاري ديد، بهبودي ديررس زخم ها، احساس سوزش و بي حسي در انگشتان پا اشاره كرد.

كساني كه در معرض خطر ابتلا به ديابت هستند

¤ تمامي افراد بالاي 40 سال در معرض خطر ابتلا به ديابت نوع 2 هستند و بايد هر 3 سال يك بار تحت آزمايش قند خون قرار بگيرند.
¤ افرادي كه دچار اضافه وزن مي باشند و حداقل يكي از شرايط زير را دارند، نيز در معرض ابتلا به ديابت نوع 2 هستند و انجام آزمايشات مكرر قند خون در آنها بايد در سنين زير 40 سال يا با فواصل كوتاه تر، يعني هر 2-1 سال يك بار انجام شود.
اين شرايط عبارتند از: وجود سابقه ابتلا به ديابت در بستگان درجه اول، سابقه ابتلاي فرد به ديابت پنهان (مرحله پيش از ديابت)، سابقه ابتلا به ديابت حاملگي، سابقه تولد نوزاد با وزن بيشتر از 4 كيلوگرم يا تولد نوزاد با ناهنجاري هاي مادرزادي، بالا بودن فشار خون (فشار خون ماكزيمم بيشتر از 140 و يا مينيمم بيشتر از 90 ميلي متر جيوه)، وجود اختلالات چربي خون؛ يعني تري گليسريد بالاتر از 250 و يا كلسترول خوب (HDL) كمتر از 35 ميلي گرم در دسي ليتر، سابقه ابتلا به كيست هاي متعدد تخمدان و يا بيماري هاي قلبي- عروقي (تنگي رگ هاي قلب، انفاركتوس قلبي يا سكته مغزي).

آيا ديابت قابل پيشگيري است؟

در مورد ديابت نوع 1 با وجودي كه تحقيقات زيادي در مورد روش هاي مختلف پيشگيري از آن در حال انجام است، ولي هنوز راه حل قطعي براي پيشگيري از آن به دست نيامده است. ولي در مورد ديابت نوع 2 تحقيقات به روشني نشان داده اند كه تغذيه صحيح و كاهش وزن به ميزان 7-5 درصد وزن فعلي و نيز انجام مرتب فعاليت ورزشي (150 دقيقه در طول هفته) در پيشگيري از ابتلا به ديابت، در افراد در معرض خطر بسيار مؤثر است.