نوري خيره كننده و صدايي مهيب و كوبنده!
به طور معمول، اين تنها شاخصه اي است كه از صاعقه مي شناسيم. اسم هايي كه ساكنان مناطق گوناگون بر روي اين پديده گذاشته اند، نيز بیشتر برگرفته از همين دو محصول صاعقه است؛ شيرازي ها مي گويند «غّره تراق»؛ تهراني ها «رعد و برق»؛ افغاني ها «تانا» و اروپايي ها «تندر».
صاعقه چيست؟
هنگامی که بار الكتريكي انباشته شده در ابرها تخليه می شود و به صورت قوسی الكتريكي به زمين برخورد می كند؛ صاعقه اتفاق مي افتد.
* توضيح: در آسمان و بين ابرها نيز قوس هاي الكتريكي ايجاد مي شود، اما اين نوع از صاعقه بيشتر مورد توجه صنايع و ورزش های هوايي است و در كوهنوردي اهميت خاصي ندارد.
صاعقه چگونه رخ مي دهد؟
هنگام طوفان يا حركت بادهاي پرقدرت و بزرگ، بار الكتريكي زيادي در ابرها ذخيره مي شود و به اصطلاح ابرها باردار مي شوند؛ به این ترتيب، ابر به منبع انرژي بسيار عظيمی تبدیل مي شود كه بر فراز آسمان حرکت می کند. اين ذخيره انرژي آن قدر ادامه پيدا مي كند که ابر از انرژي الكتريكي اشباع می شود و در اولين فرصت ممكن، انرژي خود را تخليه مي كند.
به طور معمول، بهترين محل براي اين تخليه زمين است؛ زيرا زمين به قدری بزرگ است كه هرگز از الكتريسيته اشباع نمي شود؛ بنابر اين، ابر نخست هواي اطراف خود را با «يونيزه» كردن آماده عبور جريان برق می کند و سپس انرژي خود را از ميان آن عبور می دهد و در زمين تخليه مي كند.
حال آنکه مقدار انرژي تخليه شده، سرعت تخليه و اثرات آن چقدر است؟
صاعقه يكي از قدرتمندترين، خطرناكترين و عجيب ترين پديده طبيعي است؛ پديده اي با ميلياردها «وات» انرژي و اثراتي متعدد و باورنكردني مانند توليد هزاران درجه حرارت، توليد گازهاي مسموم، ايجاد امواج نيرومند و ...
صاعقه چه مشخصاتي دارد؟
«صاعقه» مشخصات خاصی دارد كه آنها را در هيچ رخداد طبيعي ديگري نمي توان يافت. به طور عمده از الكتريسيته خاص صاعقه ناشی می شود. مهمترين مشخصات آن عبارت اند از: ولتاژ صاعقه، جريان صاعقه، قدرت صاعقه، سرعت صاعقه و تعداد دفعات آن
ولتاژ صاعقه
به طور معمول، «ولتاژ صاعقه» بين 10 تا 20 ميليون ولت در نوسان است و گاهی تا 100.000.000 ولت هم افزايش می یابد. بزرگي اين رقم را هنگامی بهتر درك مي كنيم كه آن را با برق شهر (220 ولت) مقايسه كنيم.
به عبارت ديگر، ولتاژ صاعقه آن قدر زياد است كه ممکن است بر مقاوت بسيار زياد «هوا» در برابر عبور جريان برق غلبه كند و از آن بگذرد!
جريان صاعقه
اين جريان در حدود 10.000 آمپر شدت دارد. اما اين مقدار هميشگي نيست و گاهی تا 200 هزار آمپر هم مي رسد (كنتور منزل شما حداكثر 25 آمپر را از خود عبور مي دهد).
قدرت صاعقه
با توجه به این مطالب نتيجه می گیریم كه: صاعقه به طور معمول حدود 100 ميليارد وات (!) انرژي توليد مي كند و اين مقدار را تا 16000 ميليارد وات (!) نيز بالا می برد؛ نيرويي كه در هيچ كجاي ديگر نمی توان يافت.
سرعت صاعقه
صاعقه با همه نيروي عظيمی که دارد، تنها در يك لحظه آن را از ابرهاي آسماني به زمين مي رساند؛ اما زمان دقيق اين لحظه چقدر است؟
مشاهدات و محاسبات دقيق سازمان فضايي امريكا (ناسا) نشان مي دهد كه تخليه الكتريكي ابرها در زماني كمتر از چند صدم تا چند هزارم ثانيه رخ مي دهد.
گاهی صاعقه تا 40 هزار كيلومتر در ثانيه سرعت می گيرد!؛ يعني در هر ثانيه 20 بار مسير رفت و برگشت تهران - مشهد را طي می كند.
تعداد دفعات صاعقه در هر محدوده
هنگامی که در منطقه اي صاعقه روي مي دهد، اين احتمال هست كه صاعقه چند بار ديگر نيز به آن حوالي برخورد كند، اما نمي توان تعداد دقيق آن را تعيين كرد.
با اين حال مي توان گفت: در مناطق كويري و كوهستان هاي مرتفع، احتمال برخورد پي در پي صاعقه بيش از ديگر مناطق است. همچنين، برخي از مناطق كره زمين، صاعقه خيزتر از قسمت هاي ديگرند.
امروزه ماهواره هاي هواشناسي با عكسبرداري هاي دقيق و پیوسته از همه كره زمين، تعداد بروز صاعقه را در نواحي گوناگون ثبت می کنند. اين شمارش نشان مي دهد كه مناطق قطبي با ميانگين 3 بار صاعقه در ساعت، كمترين؛ و رشته كوه آلپ با 1000 صاعقه در ساعت، بيشترين آمار بروز صاعقه هستند. مناطق هيماليايي هم از سرزمين هاي صاعقه خيز جهان محسوب مي شوند.
همچنين، كوههاي «البرز» در ايران و كوههاي «هندوكش» در افغانستان نيز از مناطق پرصاعقه جهان هستند.
از ديگر خصوصيات صاعقه، زاينده بودن آن است؛ به اين معنا كه صاعقه نور، صدا، حرارت و ... توليد می كند و همه اينها تأثير بسیاری بر محيط اطراف می گذارند.
http://teletext.irib.ir
