مقصود از «انسان» در آیه‌ی نخست سوره‌ی انسان

در این که منظور از «الانسان» در آیه کیست، اختلاف نظر وجود دارد. آیا مقصود حضرت آدم (علیه السلام) است در این صورت معنای لم یَکُن شَیئًا مَذکُورًا این خواهد شد که از زمانی که خداوند آدم را از گل آفرید تا موقعی که در او «روح» دمید، او «چیز»ی شد اما قابل ذکر و تعریف کردن نبود. ممکن است و یا این که مراد از «الانسان» را جنس انسان بدانیم یعنی مقصود آیه را همان فرزندان آدم و نفس وجود انسان فرض کنیم، چون خداوند خودش در ادامه همین آیه می‌فرماید: إنَّا خَلَقنَا الإنسَانَ مِن نُطفَهٍ أمشَاج هر کدام از فرزندان آدم در حقیقت هیچ چیز به حساب نمی‌آمده اما با گذشت زمان چیزی شد اما باز هم چیز قابل ذکری نبود و این همان موقعی است که آدمی در آغاز به حالت نطفه بودن به رحم می‌رسد و به تدریج تبدیل به انسانی قابل ذکر می‌گردد، این آیه هر دو معنا را می‌تواند با هم داشته باشد. اما ارجح نزد من آن است که منظور از «انسان» در این آیه «آدم» است و در آیه بعد مراد جنس انسان است. یعنی ابتدا انسان آغازین را مطرح می‌کند و بعد کسانی را که به دنبال او آمده‌اند.
در کتاب البحر المحیط آمده است: منظور از «انسان» در این آیه جنس انسان و نه انسان به خصوص، بلکه همه فرزندان آدم به طور عام است و منظور از «زمان»ی که در آیه مطرح شده یا همان وقتی است که او هیچ چیزی به حساب نمی آمده و در واقع عدم بوده و یا اشاره به موقعی است که تبدیل به نطفه‌ای شده و از یک مرحله به مرحله دیگر منتقل شده است، مرحله‌ای که دیگر امکان صدا زدن و مخاطب قرار دادنش میسر شده است. از این انسان در طول این مدت نامی نیست و نامیده شدنش به انسان هم به اعتبار آن چیزی است که در نهایت به آن تبدیل خواهد شد. بعضی گفته‌اند منظور حضرت آدم و مراد از زمانی که بر او گذشته همان مدتی است که او در آن بسر برده تا روح در او دمیده شده است.(1)
در التفسیر الکبیر می‌خوانیم: در این که منظور از «انسان» مطرح شده در این آیه کیست، اختلاف نظر وجود دارد. گروهی از مفسران معتقدند که منظور حضرت آدم (علیه السلام) است. کسانی که این چنین معتقدند می‌گویند: خداوند در این آیه موضوع خلقت آدم را بیان نمود و سپس به دنبال آن موضوع فرزندان او را مطرح كرد: إنَّا خَلَقنَا الإنسَانَ مِن نُطفَهٍ أمشَاج گروه دوم معتقدند که منظور از انسان، فرزندان حضرت آدم، زیرا خداوند در ادامه می‌فرماید: إنَّا خَلَقنَا الإنسَانَ مِن نُطفَهٍ لذا مقصود از انسان در هر دو با یکی است. به این مسأله باید توجه کرد که منظور از این متنبه نمودن آن است که انسان موجودی است که نبوده و بعد بوجود آمده و موقعی که چنین باشد طبعاً باید ایجاد کننده توانایی هم باشد که او را بوجود آورده باشد!(2)

پی‌نوشت‌ها:

1. البحر المحیط ج 8 ص 393.
2. التفسیر الکبیر ج 30 ص 235-236.

منبع مقاله :
سامرایی، فاضل صالح؛ (1392)، درآمدی بر تفسیر بیانی قرآن کریم، مترجم: حمیدرضا میرحاجی، تهران: انتشارات سخن، چاپ اول