وقف نامههاي موجود در کتابخانهي مرکزي و مرکز اسناد دانشگاه تهران
نويسنده: سوسن اصيلي
مقدمه
در اين مجموعه، وقفنامههاي متعدد و ارزشمندي نگهداري ميشود که براي محققان اين زمينه داراي اعتبار فراواني است و به اين دليل که هنوز فهرست موضوعي جامع نسخههاي موجود در دست نيست، مقالهي حاضر ميتواند مورد استفادهي پژوهشگران باشد.
وقفنامههاي مطروحه در اين مقاله در سه بخش نسخههاي خطي، ميکروفيلم و عکسي تفکيک ميشوند و دليل انتخاب ترتيبي عددي، و نه الفبايي، براي اين کار وجود مجموعههايي است که رسائي از آنها را وقفنامههاي مربوط به يکديگر تشکيل ميدهند. لذا در ترتيب الفبايي در پي يکديگر قرار نميگيرند و اين، برقراري ارتباط ميان آنها را مشکل ميسازد.
در اين فهرست مجموعا 69 شماره، شامل 63 عنوان، وقفنامه معرفي شده است که 32 عنوان نسخهي خطي، 28 عنوان ميکروفيلم و سه عنوان آن را نسخهي عکسي تشکيل ميدهد و بقيه عنوانها تکراري است.
توجه به نهاد وقف و گسترش آن در عصر صفويه، موجب شده تا بيشترين وقفنامههايي که در اين فهرست معرفي شده است از سدههاي يازده و دوازده هجري قمري باشد. قديميترين نسخههاي
معرفي شده، مربوط به سالهاي 945 و 947 ه.ق است و قديمترين ميکروفيلمها، تاريخهاي 715 و 723 ه.ق را دارد.
به دليل اينکه هدف از تهيهي فهرست حاضر، معرفي وقفنامههاي موجود در کتابخانهي مرکزي دانشگاه تهران بود، از معرفي رسالههاي موجود دربارهي مسائل فقهي وقف خودداري شده است.
در تدوين اين فهرست، علايم و اختصاراتي به اين شرح در نظر گرفته شده است:
1. علامت /، در شمارهگذاريها نشانهي آن است که نسخهي مورد نظر داراي چندين رساله است و عدد سمت راست در آن، شمارهي رساله را نشان ميدهد؛ مثلا در شمارهگذاري 1997 / 38، وقفنامهي شمارهي 38 از نسخهي خطي 1997، رسالهي مورد نظر است.
2. گ، نشانهي برگ است.
3. فهرست دانشگاه: فهرست نسخههاي خطي دانشگاه تهران، از مجلد سوم به بعد را محمدتقي دانشپژوه تدوين کرده است. عدد پس از اين فهرست، نمايندهي شمارهي مجلد و عدد بعد از علامت: نشانهي شمارهي صفحه است؛ مثلا در عبارت فهرست دانشگاه 616:8، منظور جلد 8 صفحهي 616 است.
4. اگر وقفنامه در جايي چاپ شده باشد، حتيالمقدور مشخصات چاپي آن ذکر شده است.
5. آل آقا: فهرست نسخههاي خطي کتابخانهي آل آقا، که در مجموعهي دانشکدهي الهيات و در فهرست اين دانشکده معرفي شده است.
6. الهيات: فهرست نسخههاي خطي دانشکده الهيات، تدوين سيد محمدباقر حجتي و محمدتقي دانشپژوه (در دو جلد)؛
7. ادبيات: فهرست نسخههاي خطي دانشکدهي ادبيات، تدوين محمدتقي دانشپژوه؛
8. حکمت: فهرست نسخههاي خطي وقفي علياصغر حکمت به دانشکدهي ادبيات، تدوين محمدتقي دانشپژوه؛
9. فهرست ميکروفيلمها: فهرست ميکروفيلمهاي کتابخانهي مرکزي دانشگاه تهران، تدوين محمدتقي دانشپژوه (در سه جلد)؛
10. نشريه: نشريهي نسخههاي خطي کتابخانهي مرکزي دانشگاه تهران، زير نظر ايرج افشار و محمدتقي دانشپژوه (در 11 جلد)؛
11. شمارهي عکسي: در پايان معرفي هر ميکروفيلم، چنانچه نسخهي عکسي آن در کتابخانه موجود باشد. شمارهي مورد نظر نيز آمده است.
12. براي ميکروفيلمهايي که به فهرست خاصي ارجاع ندادهايم، هنوز فهرستي منتشر نشده است.
13. نسخههاي عکسي: از سه نسخهي عکسي معرفي شده، ميکروفيلمي در کتابخانه موجود نيست. بنابراين نسخهي عکسي آنها معرفي شده است.
نسخههاي خطي
2454 /11 وقفنامهي قرآن صفي قلي خان. شکسته نستعليق 1101 ه.ق. (گ 122 - 121). فهرست دانشگاه 1189:9.
2987 وقفنامههاي آستان قدس رضوي. سواد وقفنامهها و قبالهها و اسناد املاک آستان قدس رضوي در مشهد، قديميترين آنها تاريخ 931 ه.ق و جديدترين، تاريخ 1285 ه.ق را دارد. نسخ و نستعليق و سياق سدهي 13 و 244. 14 گ. فهرست دانشگاه 1899: 10.
3448 /10 وقفنامهي شاه عباس. وقف نيمي از املاک خود در اصفهان براي چهارده معصوم. نستعليق 1113 ه.ق. فهرست دانشگاه 2459: 11.
4158 وقفنامهي مدرسهي خان مروي تهران. شکسته نستعليق سدهي 14. جنگ (ص 105 - 101)، فهرست دانشگاه 3129: 13.
4283 /5 وقفنامهي يک جلد قرآن مجيد. نستعليق محمدعلي حسني لاريجاني نياکي 1236 ه.ق.
(ص 104 نسخه). فهرست دانشگاه 3254: 13.
4594/1 وقفنامهي شاه سلطان حسين صفوي براي وقف همين مجموعه رساله به خط جمالالدين محمد بن حسين خوانساري به فارسي در 1113 ه.ق با مهر شاه. نستعليق. فهرست دانشگاه 3524: 14.
5027 /1 وقفنامهي حاجيه خانم تاجماه بيگم، همشيرهي حاجي ميرزا موسيخان، دختر ميرزا بزرگ قائممقام براي روستاي لوار ملا احمد لوي خطاييان تبريز، بر مزار پدرش در 20 رجب 1263. نستعليق. فهرست دانشگاه 4089: 15.
5027/2 مصالحهي حاجيه تاجماه بيگم، روستاي صوفياي تبريز را به حاجيه خديجه خانم و دختر حاجي ميرزا يوسف اشرفي مستوفي و زن عليآبادي و وقف اين يکي آن را بر حاجيه خانم و پس از او بر فقرا در 15 جماديالاول 1269، نستعليق. فهرست دانشگاه 4090: 15.
5027/3 مصالحهي حاجيه تاجماه بيگم، روستاي خواجهي تبريز و صوفيان را به خديجه خانم و وقف اين يکي آنها را بر فروشنده و پس از او بر تهيدستان و روشنايي روضههاي کوفه و کربلا در 15 جماديالاول 1260. نستعليق. فهرست دانشگاه 4090: 15.
5027 /4 وقف حاج ميرزا موسيخان، پسر ميرزا بزرگ قائممقام، گرمابهي کوي چهار منار تبريز را در جماديالثاني 1250. فهرست دانشگاه 4090: 15.
5027 / 6 وقف حاجيه خانم تاجماه بيگم در حوالي اندروني و بيروني گرمابهي نوساز درب مسجد مشهد را بر مزار برادر خود، در 19 جماديالاول 1263. نستعليق. فهرست دانشگاه 4090: 15.
5027 /7 وقف حاجيه خانم تاجماه بيگم، يک درب يخچال شهربند تبريز را بر مزار امامزاده حمزه، پهلوي خانهي اسماعيل خان و مزار پدر خود ميرزا عيسي قائممقام در تبريز در 18 محرم 1263. نستعليق. فهرست دانشگاه 4090: 15.
5027 /8 سواد اوقاف وصاياي حاجي رستم بيک ايشيک آقاسيباشي و پسرش حاجي ميرزا علي مشکوةالملک، نيمه روستاي هريس ارونق را براي مؤمنان در محرم 1275، نيز چهار دکان در کوي چهار منار تبريز براي مسجد خودشان در 4 صفر 1280 و پارهاي ا رودخانهي 1286 و روستاي لامرود کوهرود ميانه، براي مسجد حاجي رستمبيک در تبريز در شب 16 جماديالاول 1294 و وصيت رستمبيک به پسرش حاجي ميرزا علي به اينکه پارهاي از رود هريس به مصارف خيريه برسد، 24 رجب 1286. فهرست دانشگاه 4090: 15.
5027 / 9 فهرست موقوفات مشکوةالملک. 21 شوال 1294. فهرست دانشگاه 4090: 15.
5114 سواد وقف اعتمادالدوله شيخ عليخان زنگنه است براي مدرسهي همدان، گويا ساختهي خود او، مورخ 6 شعبان 1100؛ سجلات اصل وقفنامه و گواهان به صحت آن در حاشيهي نسخه از احمد بن زينالدين حسامي و ديگران است. نسخ سدهي 16. 13 گ. فهرست دانشگاه 4117: 15.
7525 /12 سواد وقفنامه، وقف مزرعهاي است. نستعليق عبدالغفار همداني در تاريخ 26 ذيحجه 1307 (گ 56 - 53). فهرست دانشگاه 608: 16.
8346 طومار وقفنامهي آب فرات از شاه تهماسب. مورخ 935 ه.ق (فرهنگ ايران زمين 213: 14). نسخ تحريري. فهرست دانشگاه 115: 17.
6 و 8374 / 5 وقفنامچهي قرآن از حسين بن محمد محقق خوانساري. نستعليق 1117 ه.ق. فهرست دانشگاه 124: 17.
8589 /4 طومار صورت جمع و خرج مزرعهي وقفي مؤيدي در 1263 ه.ق. فهرست دانشگاه 415: 17.
9377/2 گزيدهي وقفنامهي مدرسهي سپهسالار ناصري تهران. نستعليق سدهي 14 ه.ق. (در مجلهي راهنماي کتاب 867: 18 به چاپ رسيده است). فهرست دانشگاه 358: 17.
9589/1 طومار وقفنامهي مير حسين خان، پسر ميرزا زينالعابدين حسيني دهنوي، در 1168 ه.ق فهرست دانشگاه 414: 17.
9825 /9 وقفنامچهي قرآن و کتابهاي فقهي و حديث و ادب. نستعليق سدهي 13 ه.ق. (گ 118 ر، 120 ر). فهرست دانشگاه 491: 17.
9860 وقفنامهي آقا شيخ فتحالله، پسر آقا شيخ محمدعلي کرماني. دربارهي کشتزار محمدآباد باغين حومهي کرمان، براي تعزيهي خامس آلعبا، در ذيقعدهي 1315. با سجل محمدباقر در 28 ذيقعده 1315 و گواهي نويسندهي آن به نام علياکبر در حاشيه. نسخ و نستعليق سدهي 13 ه.ق طومار. فهرست دانشگاه 496: 17.
9902 سواد وقفنامهي کاروانسراي حاج حسن تاجر کلاهدوز، پسر کربلايي زينالعابدين خراساني در بازار تهران با وصيتنامهي او هر دو مورخ 1263 ه.ق فهرست دانشگاه 503: 17.
9903 وقفنامهي حسينيهي تهران. حاجي محمدحسين خان امير تومان (شهابالملک). 19 ذيحجه 1293. فهرست دانشگاه 503: 17.
آلآقا 78 / 5 وقفنامهي شاه عباس بر چهارده معصوم. محمدباقر بن محمدتقي مجلسي. نسخ سدهي 12 ه.ق (گ 100 - 97 (. فهرست الهيات 712: 1.
الهيلات 104 ب وقفنامهي مسجد و مدرسهي مشيرالسلطنه. سه وقفنامه است با ستايش از واقف (ميرزا احمدخان مشيرالسلطنه) در اين که اوقاف بسياري از خود به جاي گذارده است. نستعليق و نسخ 1318 ه.ق با مهر شيخ فضلالله نوري در تصديق وقف. 20 گ. فهرست الهيات 437:1.
ادبيات 29 ج کتابچهي شرح موقوفات يزد. ميرزا عبدالوهاب طراز يزدي. به نام محمدشاه و حاجي ميرزا آقاسي و نظامالدوله محمدحسين خان آجودانباشي در 1257 ه.ق نستعليق سدهي 13 ه.ق 37 گ. فهرست ادبيات 388:1.
ادبيات 70/2 د وقفنامه. انشائي است از سيد ماجد بن هاشم بن علي بحراني احسايي. چگونگي وقف روستاي کجي شيراز را بر حرمين آورده و سامان اين ديه را هم در آن نوشته است. نسخ ابوطالب بن محمد هاشم بن عبدالله حسيني نجفي در 1072 ه.ق (گ 15 - 9). فهرست ادبيات 521:1.
حکمت 104 شروط وقفنامهي بندگان نواب همايون اعلي (براي سادات حسيني و نجف). نستعليق رجب 1113. فهرست حکمت: 10.
حکمت 253 /6 وقفنامهي ديوان حافظ. از سلطان يعقوب آق قوينلو براي مرقد و خاکجاي شاعر. منشأت. نستعليق 947 ه.ق فهرست حکمت: 57.
ميکرو فيلمها
1579 وقفنامهي کربلايي صفرعلي ناظر ساروي. مورخ دههي سوم رمضان 1281 سيچقان ئيل. شامل املاک و قرايي در محال ساري. فهرست ميکروفيلمها 8: 2.
1729 وقفنامهي شاه سلطان حسين. با گواهي به اين مطلب دربارهي وقف زمين مسجد و مدرسه، پهلوي چهارباغ شهر اصفهان نزديک به نه جريب توسط شاه سلطان حسين صفوي با توليت خودش. مورخ 15 رجب 1118. رقاع احمد نيريزي 1129 ه.ق 48 صفحه (فهرست نسخههاي خطي موزهي ملي ايران: 111. اين وقفنامه را محمد نادر نصيري مقدم در ميراث جاويدان، ش 118 -1112: 8 به چاپ رسانده است). فهرست ميکروفيلمها 272:1 شمارهي عکسي 5092.
1735 وقفنامهي شاه سلطان حسين صفوي. ديههايي در فارس را بر فرزندان خود وقف کرده با گواهي محمدباقر پسر سيد حسن حسيني و... خط احمد نيريزي. 35 گ. اصل در موزهي ملي ايران (نشريه 218: 2) فهرست ميکروفيلمها 272: 1.
2000 وقفنامهي مملکت آذربايجان که از اردبيل و مشکين آغاز ميشود. در آغاز آن آمده: دارالارشاد اردبيل و نواحي مطالبق دفترخانهي نادرشاهي که حال به وقفي معمول است. موقف سرکار شيخ صفي. نستعليق و سياق، مانند دفتر محاسبات فهرست ميکروفيلمها 272: 1.
2181 وقفنامهي شيخ علي خان زنگنه. وقف املاکي براي مدرسهي بزرگ همدان. مورخ 1100 ه.ق طغرا. اصل. در آخر آن تأييد محمد بن هادي همداني به تاريخ 1333 ه.ق وجود دارد. (اين وقفنامه را منوچهر ستوده در نشريهي تاريخ (1355)، ش 199 - 159:1 به چاپ رسانده است). فهرست ميکروفيلمها 272:1. شماره عکسي 4862.
2369 وقفنامهي سوهان طالقان. از خان احمدخان گيلاني براي علاءالدين فرزند امير نجمالدين محمود طالقاني و اولاد ذکور او توسط خان احمد وقف شده است. در تاريخ ربيعالاول 914 (فرهنگ ايران زمين، 168 - 155: 11) فهرست ميکروفيلمها 272:1. شمارهي عکسي 5832.
2411 وقفنامهي سيفالدين بتکچي پسر فخرالدين احمد بتکچي دربارهي روستاهاي استرآباد. دو طغرا با تاريخهاي ربيعالاول 919 و 7 ربيعالاول 920. در دومي از شيخ درويش ياد شده است (نشريه 491: 4). فهرست ميکروفيلمها 271:1.
2519 وقفنامهي ملا زينالعابدين بن ملا ابوتراب بافقي و زنش امکلثوم خانم دختر محمدبيک بافقي. مورخ 15 ذيحجه 1235. اصل در کتابخانهي وزيري يزد در يک طغرا (نشريه 416: 4). فهرست ميکروفيلمها 272: 1.
2566 وقفنامههاي يزد: شامل 10 سند. وقفنامهي مدرسهي خان در يزد، مورخ 21 ذيحجهي 1188؛ وقفنامهي اهرستان در يزد، مورخ 16 ذيقعدهي 1259؛ اسناد وقف آب سر يزد و عزآباد و خانههاي پهلوي منار، وقت ساعت در شهر يزد و آب قنات رکنآباد اشکدز و ده شيخي و زراج. چند طغرا در دنبال جامعالخيرات. فهرست
ميکروفيلمها 272: 1 و 313. شمارهي عکسي 4441.
2991 وقفنامهي باخرزي. از روي چاپي. از شيخ محييالدين ابوالمفاخر يحيي باخرزي مورخ 726 و 734 ه.ق چاپ چخويچ در تاشکند در 1965 م. با ترجمهي روسي آن. فهرست ميکروفيلمها 17: 2.
3005 وقفنامهي شاه طهماسب. شمارهي 8346 نسخهي دانشگاه. فهرست ميکروفيلمها 20: 2. شمارهي عکسي 6977.
3125 وقفنامههاي قاجاري. از روي اصل آنها در سازمان کل اوقاف تهران. 137 قطعه. فهرست ميکروفيلمها 82: 2. شمارههاي عکسي 6484 و 6806 و 6906.
3231 وقفنامهي زبيده بيگم، دختر شاه سليمان صفوي که تمام املاک خود را وقف کرده است. مورخ 1107 ه.ق؛ سياههي رقبات وقفي سلطانالعلماء. وقف مزارعي در اطراف اصفهان مورخ 983 ه.ق صيغهي وقف در محضر شيخبهايي جاري شده است. [فهرست نسخههاي خطي کتابخانهي آيتالله مرعشي 199: 1؛ دانشپژوه: »اسناد وقف خاندان خليفه سلطان«، نامهي آستان قدس، ج 9 ش 2 / 1 (1350 ه.ش): 117 - 97]، فهرست ميکروفيلمها 104: 2.
3248 اسناد وقف بيبي هيبت در آذربايجان شوروي. از روي کتاب چاپ باکو 1947. فهرست ميکروفيلمها 107:2.
3438 وقفيه يا وقفنامهي امير عليشير نوايي. باکو. نستعليق 1052 و 1055 ه.ق: دو نسخه در مرو شاه جهان نوشتهي دولتشاه بن حسين کلتهي سرخسي يا ديباچهي ديوان امير عليشير نوايي و دو غزل او. فهرست ميکروفيلمها 143: 2. شمارهي عکسي 6582.
3595 وقفنامهي مدرسهي خان مروي تهران. در اين وقفنامهي فهرست کتابهاي آن مدرسه مکه نزديک به 200 مجلد بوده نيز آمده است. نسخ و نستعليق سدهي 13 ه.ق. وقف سپهسالار در 1297 ه.ق اصل در کتابخانهي سپهسالار شمارهي 2850 (فهرست سپهسالار 754: 5). فهرست ميکروفيلمها 195: 2.
3635 وقفنامهي ربع رشيدي يا الوقفية الرشيديه. اصل در کتابخانهي ملک به شمارهي 1233 نسخ سدهي سيزدهم و چهاردهم از نسخههاي محمدعلي تربيت (بررسيهاي تاريخي 5، ش 180.) 245: 1 گ (فهرست ملک 841:4). فهرست ميکروفيلمها 205:2. شمارهي عکسي 7074 و 7179.
3771 وقفنامهي رشيدالدين فضلالله همداني. نسخهي اصل تبريز (با نام وقفنامهي ربيع رشيدي. زير نظر مجتبي مينوي و ايرج افشار چاپ شده است. تهران: انجمن آثار ملي 1350 ه.ش). فهرست ميکروفيلمها 246:2. شمارهي عکسي 7068.
3853 تکرار فيلم 2411 است.
4075 وقفيهي کججي. ابواب البر شيخ غياثالدين محمد کججي. وقف بخشي از آباديهاي تبريز در سال 782 ه.ق (فرهنگ ايران زمين 169: 21 (طومار 12متري متعلق به کتابخانهي ملي. فهرست ميکروفيلمها 11: 3. شمارهي عکسي 7086.
4081 وقفنامهي مسجد جامع عماديه يا مسجد مير عماد يا مسجد ميدان از عمادالدوله محمود شيرواني در سال 877 ه.ق همراه فرمانهاي سلاطين که در آن باقي مانده است. طومار وقفنامه شامل 4 بخش همهي آنها با تاريخ 877 ه.ق (فرهنگ ايران زمين 50 -26: 5 (. فهرست ميکروفيلمها 12:3.
4281 وقفنامهي غياثالدين علي بن محمد بن مرشدالدين احمد غياثي. دربارهي املاکي در شيراز براي مشهد قم. وقف بر حائر حسيني مورخ 934 و 949 و 951 ه.ق سواد و رونوشت از نسخهي اصل تيمسار کوثر. (نشريه 205: 5). فهرست ميکروفيلمها 41:3. شمارهي عکسي 7151.
4658 اسناد و وقفنامههاي شاهرود و دامغان و گرگان. ثبت در ادارهي اوقاف شاهرود با تاريخهاي سدهي 13 و 14 ه.ق 113 سند. فهرست ميکروفيلمها 85: 3؛ شمارهي عکسي 7061.
4819 صورت املاک خالصهي کشور و موقوفات تهران در دورهي ناصري، شامل ثبت همهي موقوفات و خالصجات
کشور در دورهي ناصري (سال 1299 ه.ق) که بر اساس دفاتر قديم گرد آوردهاند. اصل در کتابخانهي آيتالله مرعشي قم.نستعليق و سياق. 161 گ (تربت پاکان 379: 1). فهرست ميکروفيلمها 110: 3.
4820 وقفنامهي حاجي حق آقا. دربارهي صفيآباد پودهي سميرم فارس و روستاي سوکاباد زفيرهالنجان و جردان سومکاباد و جودکان ماربين و جز اينها با توليت خسروآقا و جبادار باشي و ديگران در اول ذيحجهي 119 (اصل در سازمان اسناد ملي). فهرست ميکروفيلمها 110: 3.
5007.2 وقفنامهي شاه عباس (سواد) مورخ 1023 ه.ق براي مسجد جامع جديد يا مسجد شاه اصفهان از شيخبهايي؛ گواهي مورخ ذيحجه 1323 با توليت محب علي بيک اللهوردي پسر محمدقلي خان نوشتهي اول محرم 1394 برابر با 14 بهمن 1352. فهرست ميکروفيلمها 122:3.
5021/2 تکرار شمارهي 5007 است.
6383 استشهاد براي موقوفهي سوهان طالقان مربوط به سال 1259 ه.ق، با امضاي علماي آن عصر که واقف آن خان احمد گيلاني است.
6448 وقفنامهي موقوفات قايد شمسالدين يار، بر بقعهي شيخ امينالدين بلياني کازروني در منطقهي شولستان (نورآباد ممسني کازرون). مورخ 825 ه.ق.
6517 وقفنامهي چشمهي بمشق و قنات قرچه کازرون. واقف: شيخ امينالدين بلياني. مورخ 715 ه.ق (اين وقفنامه را عمادالدين شيخالحکمايي در ميراث جاويدان 72 - 68: 1 به چاپ رسانده است).
6633 وقفنامهي املاکي در حومه شيراز با توليت شيخ محمدحسين شيخالاسلام فارس. مورخ 1270 ه.ق.
7060 وقفنامهي شيخعلي خان زنگنه. اصل آن نسخهي 5114 دانشگاه.
7061 وقفنامهها. اصل آن نسخهي 5027 دانشگاه.
7062 وقفنامهي شاه سلطان حسين. اصل آن نسخهي 4594 دانشگاه.
نسخههاي عکسي
7016 وقفنامهي امير چخماق. مورخ 849 ه.ق وقف املاکي در فارس. طومار اصل آن در کتابخانهي سپهسالار (يادگارهاي يزد 182 - 161:1 و دانشپژوه، معارف اسلامي 106: 4). فهرست ميکروفيلمها 272:3.
7126 وقفنامهي ربع رشيدي (ديباچهي چاپ حروفي آن در 1356). فتوکپي از نسخهي خاندان سراج مير در تبريز. قرن چهاردهم هجري قمري، فهرست ميکروفيلمها 278: 3.
منبع: ميراث جاويدان
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
