مثل شهیدآیت الله مدرس(رحمت الله علیه) را انتخاب کنید

شهید آیت الله سیدحسن مدرس، برجسته‏ترین نماینده‏ای است که در چندین دوره مجلس شورای ملی حضور یافت و نقطه عطفی در تاریخ مجالس ایران پدید آورد . کارنامه ارزنده پارلمانی، اقتدار و ابهت‏سیاسی مدرس در مقابل استکبار و استبداد و شخصیت او به عنوان انسانی زاهد و پرهیزگار، موجب گردید که امام خمینی در سنین جوانی مشتاق وی گردد و از نزدیک با تلاش‏های او آشنا شده، در موضع‏گیری‏های خود از چنین انسانی تاثیر پذیرد و در بیانات خویش بارها خصال آن شهید را مورد تحسین و تمجید قرار دهد و چنین بفرماید: «سعی کنید مثل مرحوم مدرس را انتخاب کنید» . (1) راستی چرا مدرس برای امام امت، روشنفکران راستین و جامعه اسلامی، این قدر جاذبه و طراوت دارد؟ می‏توان محورهای ذیل را در جواب این سؤال ذکر نمود:
1 . ساده‏زیستی; مدرس با قناعت و پرهیز از رفاه‏طلبی زیست و به هر مقام علمی و یا سیاسی که رسید، از این شیوه دست‏برنداشت و این روش، وی را در مبارزه با دشمنان موفق می‏ساخت . خودش می‏گوید: «اگر من نسبت‏به بسیاری از امور آزادانه اظهار نظر می‏نمایم و پروایی از دشمنان ندارم، برای آن است که چیزی ندارم و از کسی هم چیزی نمی‏خواهم‏» . جان آدمی باید از هرگونه قیدی رها باشد تا مراتب انسانیت و آزادگی خودرا حفظ کند . (2)
2 . مخالفت‏با قدرت‏های بیگانه; شهید مدرس از لحاظ سیاست‏خارجی به هیچ کدام از قدرت‏های استکباری اعتماد نداشت و به هر دو انتقاد می‏نمود و روش سیاسی آنان را مورد تهاجم خویش قرار می‏داد . وی به صدراعظم عثمانی اخطار نمود که اگر کسی به سرزمین ایران حمله کند، او را با گلوله می‏زنیم . (3) در مقابل اولتیماتوم روس مقاومت کرد و در حالی که اکثر نمایندگان در مقابل این ابرقدرت در رعب و هراس به سر می‏بردند، مدرس در چنین شرایط آشفته‏ای با طرح اسارت‏آور روس‏ها به مخالفت‏برخاست و رای ضد نقشه آنان داد و با این برنامه، نمایندگان را از خواب غفلت‏بیدار کرد . (4)
مستشار امریکایی در امور مالی، لایحه معروف به 23 جوزا را برای خزانه‏داری کل ایران نوشت و دولت وقت پس از تایید آن، این لایحه را به مجلس فرستاد و در آن جا مدرس ضمن نطق‏های آتشین خود، با این قانون به ستیز برخاست . نمایندگان به رغم هشدارهای مدرس، این قانون را تصویب کردند . دلیل مخالفت مدرس با آن، این بود که «مورگان شوستر امریکایی‏» ، حاکم بلا منازع امور مالی ایران شد و قانونی را تنظیم کرد که سال‏ها سرمایه‏های ملی را به هدر می‏داد و مالیات‏های ظالمانه‏ای بر ملت ایران تحمیل می‏نمود . (5)
نمونه دیگری از مبارزات مدرس با بیگانگان، مخالفت‏با قرارداد استعماری سرپرسی کاکس انگلیسی (وزیر مختار انگلیس) با وثوق الدوله (نخست وزیر وقت ایران) بود که در نهم اوت 1919م . منعقد گردید .
شهید که به دقت مراقب اوضاع بود، این قرارداد را به منزله تحکیم مواضع ابرقدرت‏ها و مضاعف گشتن رنج مردم ایران تلقی نمود . از نظر او، روابطی که ایران با دولت‏های خارجی بر قرار می‏نماید، باید در حد مناسبات متداول بین المللی و حسنه باشد و در مسائل بین‏المللی، ایران تابع، محکوم و مطیع اجانب نگردد . او در این باره می‏گوید: «13 ذیقعده 1337ق . یک روز نحس از برای ایران بود و یک قرار داد منحوسی بدون اطلاع احدی منتشر شده ... (افراد) نادری ... که از جمله بنده بودم، در همان ساعت که قرار داد منتشر شد، با (آن) مخالف شدم تا امروز بالاخره خدا توفیق به ملت ایران داد; قرار داد منحوس، یک سیاست مضر به دیانت اسلام می‏باشد ... یک اشخاصی رنگ پیدا کردند و گفتند: عقیده ما تمایل به انگلیس است . شاید یکی پیدا شود و بگوید عقیده سیاسی من روس است; ما بر ضد همه هستیم . ایرانی مسلمان، باید مسلمان و ایرانی باشد . هر رنگی غیر از این داشته باشد، دشمن دیانت ما، دشمن استقلال ماست‏» . (6)
از تلگراف کاکس به لرد کرزن برمی‏آید که مدرس از مهم‏ترین عوامل ضدیت‏بااین قرار داده بوده است . (7)
مدرس در خصوص عوارض قرار داد مزبور در آبان 1303ش . طی بیاناتی اظهار داشت: «این قرار داد، بیگانه را در دو چیز ما شرکت می‏داد; در پول ما و در قوه نظامی ما; هر کس که دقت می‏کرد، منظور عاقدان را می‏فهمید . روح این قرار داد، استقلال مالی و نظامی را از بین می‏برد» . (8)
3 . ستیزه با استبداد; در سوم اسفند 1299ش . سید ضیاء الدین طباطبایی بانقشه انگلستان به کودتایی ننگین دست زد . (9) رضاخان نیز در کا بینه‏ای که پس از این کودتا تشکیل شد، قدرت نظامی را در اختیار داشت . مدرس و گروهی از شخصیت‏های برجسته، بااین حرکت‏به مخالفت‏برخاستند که دست‏گیر و روانه زندان شدند; اما عمر کابینه شوم مزبور سه ماه بیشتر دوام نیافت و زندانیان رهایی یافتند . (10)
یکی از حوادث شومی که با دوران مجلس چهارم مصادف بود، طغیان رضاخان در مقام وزارت جنگ بود . مدرس در جلسه 148 این دوره، نطقی علیه رضاخان بیان داشت که در آن آمده بود:
«... ما که از رضاخان ترسی نداریم; باید بدون ترس و بی‏پرده گفت: (ای آقایان) همین الان تصمیم بگیرید; رئیس الوزرا را بخواهید; استیضاح کنید; عزلش کنید; برود بی‏کارش; رضاخان هم برود توی خانه‏اش بنشیند . (11)
مدرس، جمهوری رضاخانی را که در اندیشه مخدوش این جرثومه استبداد ریشه دوانیده و با دست عوامل بیگانه آبیاری می‏گردید، زودتر از همه، به عنوان آشوبی خطرناک حس کرد و آن را خنثی نمود .
از آنجا که رضاخان در مقام رئیس وزرا، حکومت نظامی برقرار کرد، مدرس در روز هفتم مرداد 1303ش . پشت تریبون مجلس قرار گرفت و با شهامت و رشادت، موضوع استیضاح رضاخان را مطرح کرد; اما به دلیل آشفتگی و آشوبی که طرفداران رضاخان به وجود آوردند، مدرس طرح این موضوع را به مصلحت ندید . (12) در دوره ششم مجلس، مدرس و حامیانش از سوی رضاخان تحت فشار بیشتری قرار گرفتند و حتی خواستند فریاد حق‏طلبی مدرس را خاموش سازند; نخست طرح قتل وی را پی‏ریزی کردند که نافرجام ماند و بعد در دوره هفتم با اختناق شدید و نیرنگی حساب شده، نگذاشتند مدرس به مجلس راه یابد و سرانجام در 16 مهر 1307 ش . او را در خانه‏اش دست‏گیر و به خواف بردند و پس از نه سال زندانی در قلعه مخوف این دیار، وی را به کاشمر انتقال داده، در دهم آذر 1316ش . به شهادت رساندند .
4 . هوشیاری; فراست و طرفداری از استقلال در زندگی سیاسی مدرس، در محورهای ذیل به چشم می‏خورد:
الف) مدرس در اولین نطق خود در مجلس (19 محرم الحرام 1329ش). گفت: «اول عذر می‏خواهم که صحبت داشتن بنده قدری زود است; به واسطه این که عاقل تا بصیرت پیدا نکند، سزاوار نیست که صحبت کند» . (13)
ب) در جلسه بعد گفت: «به بعضی موضوعات، اطلاع کامل نداشتن و در عرض پنج دقیقه، هی برخاستن و نشستن; این طریق وضع قانون نیست; باید اطرافش را تامل کرد و بی دلیل رای نداد» . (14)
ج) مدرس در جلسه روز پنج‏شنبه محرم الحرام 1329ق . گفت: «چند روز است چنین می‏نماید در مجلس بعضی اختلافات دیده می‏شود ... که از هر کس هم اظهار شود، ان شاء الله محمول بر نادانی است و جهالت و سهو و نسیان و الا که نماینده مسلمین هستند، اجل از این است که از روی غرض و خدای نخواسته از روی عمد، اقداماتی که موجب ضعف و سستی این اساس باشد، بکنند . بنده عرض می‏کنم از رئیس و مرئوس که بعضی بیاناتی که اسباب انزجار قلوب خود و کذاست و طبقات دیگر، باید این اساس را حفظ کنند; ولو این که ناملایم با بعضی طباع باشد» . (15)
د) مدرس در ماجرای قرارداد وثوق الدوله با نصرت‏الدوله فیروز که این ننگین نامه را امضا کرده بود، مخالفت کرد; اما بعدها در دفاع از اعتبار نامه وی گفت: «من عقیده دارم که نصرت‏الدوله سابق، رنگ دار و بد است; نه نصرت‏الدوله امروزی . نصرت‏الدوله موافق قراداد را بانصرت‏الدوله امروزه، باید فرق گذاشت; (زیرا) حالا اعتراف به خبط خود می‏کند و می‏گوید تابع سیاست‏بی‏طرفی ایران هستیم; (در این حال) او را قبول دارم; اگر باز رنگ پیدا کرد، ما همانیم که بودیم‏» . (16)
ه) وقتی تقی‏زاده به مدرس گفت: آقا انگلیسی‏ها باهوش و سیاست‏مدارند; با آنها مخالفت نکنید، مدرس در جوابش گفت: اشتباه می‏کنی! آنان باهوش نیستند; شما نادان و بی‏هوشید که چنین تصویری درباره آ نان دارید . (17)

پی نوشت :

1 . صحیفه نور، ج 18، ص 198 .
2 . یادنامه پنجاهمین سالگرد شهادت شهید سید حسن مدرس، بخش فرهنگی جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان، ص 73 .
3 . مدرس، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، ج 1، ص 38; دیدار با ابرار، ج 67، ص 112 - 111 .
4 . دکتر علی مدرسی، مرد روزگاران، ص 64 .
5 . محمد ترکمان، مدرس در پنج دوره تقنینیه مجلس شورای ملی، ج 1، ص 83 و 93 .
6 . همان، ص 196 - 194 .
7 . بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، ج 1، مقدمه .
8 . جواد شیخ الاسلامی، قتل اتابک و شانزده مقاله تحقیقی دیگر، ص 274 .
9 . در این مورد نگ: بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، ج 1، ص 40 - 39 .
10 . حسین مکی، مدرس قهرمان آزادی، ج 1، ص 160 - 159 .
11 . مدرس در پنج دوره تقنینیه، ج 1، ص 327 - 228 .
12 . ابراهیم خواجه نوری، بازیگران عصر طلایی .
13 . مقاله مدرس ناشناخته‏ای مشهور مندرج در کتاب مدرس، ج 2، ص 281 .
14 . مدرس در پنج دوره تقنینیه، ج 1، ص 7 .
15 . همان، ص 10 .
16 . مدرس، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، ج 2، ص 288 .
17 . همان، ص 289 .

منبع: ماهنامه پرسمان

---

تصاویر زیبا و مرتبط با این مقاله