وقف در کشورهای اسلامی: تاریخ و تحولات وقف در کشور عمان
کشور سلطنتی عمان
پژوهشگر و عضو کمیته علمی «بنیاد پژوهش و توسعه فرهنگ وقف»کشور سلطنتی عمان در سواحل جنوبی خلیج فارس مقابل سواحل هرمزگان قرار دارد و یکی از اعضای ششگانه حوزه خلیج فارس به شمار میرود.
این منطقه قبل از اسلام مشهور به «مغان» بوده و در نوشتهها «مزن» عنوان میشده است که ایرانیان بر آن حکومت میکردند. هنوز شهرهایی با نامهای فارسی رستاق، بهلا، بوشر و گلبو در عمان وجود دارد. نیز سیستم آبیاری قنات (مشهور به افلاج)، بادگیرها، و قلعهها از آثار ایرانیان است که هنوز در آنجا یافت میشود.
این کشور در طول سدههای گذشته غالبا توسط امامان اباضی اداره میشد. البته در دوره آل بویه زیر سلطه ایرانیان بود و سپس به دست بنینبهان افتاد. از قرن هفدهم میلادی، عمان مورد تجاوز استعمارگران پرتغالی و سپس انگلیسی قرار گرفت.
در آن زمان توسط خاندان البوسعید اداره میشد، که در سال 1970 با کودتای سلطان قابوس دوره جدیدی از حکومت البوسعید آغاز گردید.
امروزه رژیم عمان سلطنتی است، با جمعیتی حدود دو و نیم میلیون نفر که در حدود 75% آنان عرب و بقیه مهاجران آسیایی، و بلوش میباشند. اقتصاد عمان بر کشاورزی، صیادی و نفت میچرخد.(1).
پیشینه وقف در عمان
پیدایش سنت وقف در عمان به سال سوم هجری قمری برمیگردد؛ هنگامی که «مازن بن غضوبه» که از اولین مسلمانان اهل عمان بود،پس از گرویدن به اسلام وبازگشت به کشورش، به خرج خود اولین مسجد را در ولایت سمائل بنا کرد، که به نام «مسجد مضمار» مشهور است.(2)وی رقباتی از زمین و نخلستان برای آن مسجد وقف کرد. با پذیرش اسلام توسط آل جلندی دین اسلام در عمان گسترش یافت.
پس از آن از نخستین موقوفههای این سرزمین، موقوفه امام اباضیان وارث بن کعب خروصی (د. 192 ق) (3)است.
وی زمین و نخلستانی را در وادی بنیخروص برای چهل خانواده از مجاهدین شهر نزوی و مابقی را برای اهالی روستای هجار و ستال (4)وقف نمود. این موقوفه پس از دوازده قرن هنوز پابرجاست.
در طول حکومت «امامت اباضیه» از قرن سوم تا قرن چهاردهم در عمان، سنت وقف بر مساجد، وقف قناتها و وقف اولادی ادامه داشت. در دوره امامت غسان بن عبدالله یحمدی (حکومت 207 - 192 ق) که اوضاع کشاورزی بسیار خوب بود، و قناتهای آب کشاورزی فراوان بود، شاهد وقف مساجد، زمینهای کشاورزی و قناتهای بسیاری هستیم(5).
نیز سالمی در تحفة الاعیان از نخلستانها و قناتهای وقفی در ولایت بدبد در دوره امامت صلت بن مالک خروصی (حکومت 276 - 237 ق) اشاره میکند(6).
وقف در دوره حکومت بنینبهان (حکومت 1034 - 549 ق) ادامه داشت. در منابع تاریخی آمده که یزید بن عزیز عمانی در قرن هفتم هجری قمری دو نخلستان در شهرستان بهلا برای عمارت مسجدالحرام وقف کرده که وقفنامه آن در تاریخ 15 ذیحجه 648 ق تحریر شده است(7).
عمانیان همچنین در جزیره زنجبار در شرق آفریقا، مساجد و مدارس زیادی را وقف نمودهاند. تحفة الاعیان اشاره میکند که امام سلطان بن سیف یعربی (حکومت 1131 - 1123 ق) جهت ساختن مساجد، سوره و قلعه شهر رستاق، مبالغ زیادی از اموال وقف، استقراض کرد(8).
در نامههای امامان اباضی به والیان شهرها، از جمله نامه امام ناصر یعربی (د. 1050 ق) به والی شهر لوی سفارشهای در مورد رسیدگی به مساجد و قناتهای وقفی شده است(9)نیز در نامهای امام عزان البوسعیدی (د. 1278 ق) به شیخ عبدالله هاشمی والی شهر رستاق، سفارشهایی در مورد صرف اموال اوقاف در مصارف خود میکند. (10)
امام محمد بن عبدالله خلیلی (د. 1372 ق) از طرف خود، شیخ محمد بن محمود البوسعیدی را در محافظت از اموال وقفی و اموال ایتام تعیین کرده بود.(11)اینها نمونههایی از توجه امامان اباضی به اوقاف در دورههای مختلف در عمان است(12).
انواع موقوفات در عمان
اوقاف در عمان به سه بخش اصلی تقسیم میشود: وقف مساجد و رقبات آن، اوقاف خیریه و وقف بر اولاد.این موقوفات در عمان، براساس شرایط فرهنگی، دینی، اجتماعی و اقتصادی تنوع فراوانی دارد:
مساجد و رقبات وقفی آن
وسیعترین زمینهای زراعی و غیر زراعی (به تعبیر محلی زمینهای سبز و سفید) برای تعمیر و مخارج مساجد وقف شدهاند. امروزه طبق آییننامه دولتی، هر مسجدی باید جهت تأمین مخارج رقبه وقفی داشته باشد؛و قانون اجازه نمیدهد مسجد جدیدی بدون عواید وقف شود. متولی هر مسجد (که به نام وکیل مشهور است) توسط واقف یا اهالی محله انتخاب میشود و موظف است بیلان درآمد و مخارج را به وزارت اوقاف گزارش دهد.
مساجد وقفی دولتی
مجموعهای از مساجد وقفی و رقبات آنها وجود دارد که زیرنظر مستقیم دربار سلطنتی عمان است. جدیدترین آنها «جامع السلطان قابوس» که بزرگترین مسجد عمان میباشد. مسجد وکیل، مسجد خور، مسجد سداب و مسجد اغبری از مساجد دیگر عمان هستند که مسجد اخیر 24 رقبه مزروعی در ولایت بوشر دارد. سلطان عمان چهار ساختمان تجاری در بهترین منطقه مسقط به عنوان رقبات وقفی این مساجد اختصاص داده است. در اکثر شهرهای عمان مساجد جدیدی زیرنظر دلت ساخته شده و دارای رقبات وقفی با عواید میباشند (13).وقف خیری
علاوه بر مساجد، موقوفات عمان تنوع فراوانی از نظر مصارف در زمینه امور خیریه دارد که این موارد را میتوان نام برد:موقوفات برای مدارس تعلیم قرآن، آرامگاهها و کفن و دفن فوتشدگان، حمامهای وقفی، موقوفات برای فقرای روز عرفه، موقوفات برای قلعه ها و برجها و حصارهای دور شهر، موقوفات برای حوادث و دیه قتل غیر عمده، آسیابهای وقفی، سالنهای مخصوص مراسم جشن یا فاتحه (مشهور به سبله)،
موقوفات برای اصلاح و تعمیر جاده و راه، موقوفات روشنایی کوچهها و اماکن عمومی، و اجاقهای وقفی (مشهور به مرجل) جهت آشپزی در مراسم عمومی. نیز وقف برای کتاب، ایتام، نابینایان، روشنایی مساجد، اطعام، وقف قبیله، تنور و اجاق، و بازارها از دیگر موقوفات کشور عمان است. اکثر رقبات وقفی با عواید برای این نوع موقوفات، نخلستانهای خرما میباشد(14).
وقف قناتها (افلاج) و نخلستانها
در اکثر شهرها و روستاهای عمان، قناتهایی وجود دارد که بسیاری از آنها وقفی میباشند، و برای لایروبی و اصلاح آنها زمینهای مزروعی و نخلستان به عنوان رقبه، وقف شده است. هر قنات آب دارای وکیلی است که نقش «میراب» را دارد. وکیل قنات کلیه عواید و مصارف را در دفتری ثبت میکند و اسناد موقوفه را نسل به نسل نگه میدارد(15).یکی دیگر از انواع موقوفات، وقف باغهای نخل خرماست، که در عمان گسترش دارد. نیز زمینهای زراعی موقوفه (مشهور به اموال سبز) در عمان جهت مساجد یا وقف خیری، بسیار فراوان است.
وقف برای قرآن و مدارس تعلیم آن
یکی از بخشهای مهم اوقاف عمان، وقف برای تعلیم و خواندن قرآن، و مدارس وقفی تعلیم آن میباشد.تحولات اداری اوقاف در عمان
اولین تشکیلات اداری اوقاف عمان در دوره سلطان سعید بن تیمور به نام «اداره اوقاف» با مدیریت هلال بن محمد البوسعیدی، در سال 1950 م / 1328 ش تأسیس گردید، ولی گسترش چندانی نداشت.با روی کار آمدن سلطان قابوس بن سعید در سال 1970 م / 1348 ش تحولات اداری شروع و اولین فرمان سلطنتی با شماره 26 / 75 در سال 1975 م صادر شد؛ که به موجب آن «وزارت اوقاف» برای اولین بار در عمان تأسیس شد(16).
در سال 1982 م / 1361 ش وزارت دادگستری با وزارت اوقاف ادغام شده و «ادارات اوقاف» در کلیه ولایات عمان تأسیس شد. (17) در سال 1997 م طی فرمان سلطنتی شماره 84 / 97، مجددا وزارت اوقاف از دادگستری مستقل و با نام «وزارت اوقاف و امور دینی» به کار خود ادامه داد.
در سال 2000 م فرمان سلطنتی با شماره 65 به نام قانون اوقاف صادر شد که طبق آن وزیر اوقاف نایب التولیت تمام موقوفات بوده مگر آن که واقف متولی خاصی تعیین نماید.
وزارت اوقاف و امور دینی
با صدور قانون جدید اوقاف و گسترش تشکیلات اداری وزارت، همه ایالتهای عمان دارای اداره محلی وقف شد. امروزه وزارتخانه اوقاف دارای تشکیلات متعددی همچون اداره مساجد، اداره وقف خیری و اولادی و اداره بودجه و حسابداری میباشد.وزارت اوقاف و امور دینی عمان در آخرین تشکیلات خود از این مدیریتها تشکیل یافته است:1. اداره کل اوقاف و بیتالمال، که مسؤول اداره موقوفات و اموال بیتالمال بوده، و نیز مدیریت مساجد، مدارس و موقوفات خیریه زیرنظر این اداره می باشد.
2. اداره کل سرمایهگذاری اموال وقف و بیتالمال، مسؤولیت این اداره، طبق قانون اوقاف، بهرهوری و افزایش درآمد اوقاف از راه سرمایهگذاری با روشهای نوین میباشد؛ در این اداره بخشهای سرمایهگذاری و مستغلات تجاری و زراعی وجود دارد(18).
کمیته های محلی مردمی
وظیفه این کمیته ها کمک به موقوفهها، ترویج وقف، نگهداری از اموال وقفی و زکات، تحقیق و بررسی درباره موقوفات و ثبت آنها در وزارتخانه، معرفی متولیان وقفی، شناسایی مصارف ضروری عواید وقف و کارهای دیگر میباشد.
مدیریت مردمی
یکی از سنتهای مدیریت وقف، که وزارت اوقاف به آن مشروعیت داده و آن را پشتیبانی میکند، داشتن متولی یا «وکیل وقف» است. از روزگار قدیم تاکنون زمینهای وقفی مزروعی (مشهور به اموال سبز) یا زمینهای وقفی غیر مزروعی (مشهور به زمینهای سفید) توسط اشخاصی اداره میشود که توسط واقف تعیین شده و به نام وکیل خوانده میشوند.وزارت اوقاف پس از احراز تولیت وکالت آنان را تأیید و به آنها وکالت رسمی برای اداره موقوفه میدهد؛ به شرطی که هر سال بیلان درآمد و هزینه موقوفه را به وزارت ارائه دهند. ماده 19 قانون اوقاف تصریح میکند:
با عدم اخلال در شروط واقف، وزیر اوقاف ولایت عام بر تمام اوقاف دارد، و حق اعتراض و یا عزل وکیل (متولی)، در صورت انجام اعمالی برخلاف مصلحت موقوفه، را دارد، مگر این که واقف این حق را به خود اختصاص داده باشد، که تغییر آن نیاز به رأی دادگاه دارد.
تحولات قانونی وقف در عمان
تا قبل از تحولات اداری، اوقاف در عمان طبق فقه اباضی و زیرنظر امام اباضیان و یا متولیان و وکیلان وقف اداره میشد، و با این که پنج دهه (2000 - 1952 م) بخش بزرگی از موقوفات عمان زیرنظر دولت بوده، ولی قانون مستقلی نداشت، و وزارت اوقاف طبق احکام شرعی عملی میکرد.اولین قانون مستقل اوقاف در عمان توسط فرمانی سلطنتی با شماره 65 / 2000 در سال 2000 م توسط سلطان قابوس بن سعید صادر شد. این قانون شامل 37 ماده است، و یکی از جدیدترین قوانینی است که در کشورهای اسلامی صادر شده است.
بعضی از کشورهای حوزه خلیج فارس احکام وقف را سازگار با شیوه امروزی قانونگذاری وضع نکرده و فقط قضات و حقوقدانان را به پیروی از مکتب فقهی معینی الزام کردهاند؛ عربستان، امارات و بحرین از آن جمله
اند.
اما دیگر کشورها مانند عمان، کویت، یمن و قطر، احکام وقف را براساس قانونگذاری جدید سامان دادهاند. کشور عمان براساس فرمان سلطنتی سال 2000 م قانون اوقاف خود را تصویب کرد(19).
در قانون اوقاف عمان به نهاد وقف شخصیتی حقوقی داده شده است (ماده 2)، موقوفات از مالیات معافاند (ماده 7 (، بخشی از درآمد برای تعمیر و اصلاح موقوفات اختصاص مییابد (ماده 23) و در صورت از بین رفتن مصرف نخست و به شرط عدم تعارض با شروط واقف (ماده 24) وزارت اوقاف حق تغییر مصارف وقف را دارد.
در قانون اوقاف عمان مسأله سرمایهگذاری اموال وقف با روشهای نوین مالی و تأسیس صندوقهای وقفی، تصریح شده است (مواد 34 و 35). همچنین لایحه و آییننامه اجرایی قانون اوقاف در 27 ماده تنظیم شده که در این آییننامه، شرایط و چگونگی سرمایهگذاری اموال وقفی و تأسیس صندوقها شرح داده شده است(20).
شخصیت حقوقی وقف در قانون عمان
در نظامهای حقوقی حاکم بر وقف در کشورهای حوزه خلیج فارس و بیشتر کشورهای اسلامی به دلیل نبود مواد قانونی صریح، مسأله «شخصیت حقوقی» نهاد وقف ناشناخته است؛ به جز قانون اوقاف عمان (ماده 2صادره در سال 2000 م) که به وقف، شخصیت حقوقی می بخشد.مسؤولیت متولی
با عنایت به قوانین وقف در کشورهای اسلامی درمییابیم که این قوانین مسؤولیت متولی در اداره اموال موقوفه را در اغلب کشورها بیان نمیکند مگر در بعضی کشورها مانند یمن (مواد 83 و 84 قانون اوقاف). در حالی که قانونگذار عمانی براساس ماده 20 قانون اوقاف مسؤولیت متولی را در صورت اهمال یا تقصیر صرفا «مسؤولیت مدنی» تعریف کرده، ولی هیچ گونه توضیحی در میزان اهمال و نوع آن بیان نکرده است.اگرچه حمایت مدنی و جزایی از نهاد وقف در کشورهای حوزه خلیج فارس کمرنگ است، و در کشورهایی مثل عربستان، و قطر افزایش نظارت اداری بر عملکرد متولیان و نظارت دولت بر فعالیتهای آنان به عنوان ابزار حفظ و پاسداری وقف به کار گرفته میشود،
اما قانون عمان به وزیر وکالت تام اعطا میکند که بر تمام اوقاف نظارت کند. وی میتواند به عملکرد متولی اعتراض کند، و اگر واقف حق تعیین متولی را برای خود محفوظ نکرده باشد، بدون حکم قضایی متولی را برکنار سازد؛ وگرنه برای دخالت او باید حکم قضایی صادر شود. (ماده 19) (21).
تحولات اقتصادی در وقف
تحولات اداری و قانونی اوقاف در عمان اقدامی اساسی بود و نقش مهمی در ابعاد اقتصادی اوقاف ایجاد کرد. این تحولات نه تنها در حوزه تقسیم عواید، بلکه در بخش افزایش عواید و به کارگیری روشهای نوین سرمایهگذاری تأثیرگذار بوده است.برای شناخت این بخش لازم است کمی به تحولات اقتصادی کشورهای حوزه خلیج فارس در دورههای قبل و بعد از کشف نفت بنگریم.
اوقاف در دوره قبل از کشف نفت
مطالعات به عمل آمده نشان میدهد که مسجدها، گورستانها و مدرسههای دینی، در کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عمان در دوره قبل از نفت 80% اوقاف را به خود اختصاص میداده است. نیز بخش اعظم اعیان موقوفه با توجه به طبیعت صحرایی و یا کشاورزی منطقه شکل گرفته است؛مانند موقوفات برای در راهماندگان (ابن السبیل)، نخلستانها، آبرسانیها و قناتها؛ مثلا در عمان وقف افلاج (قناتها) که نشانگر توجه واقفان به نیازهای مردم است فراوان میباشد. نیز با توجه به فقر، وقف اطعام زیاد بوده است. مدیریت موقوفات، مردمی بوده و درآمدها و توزیع آن با روش سنتی انجام میگرفته است.
اوقاف در دوره بعد از کشف نفت
با کشف نفت و تحول اقتصادی در خلیج و عمان و افزایش درآمدها، و به دنبال آن تحولات اجتماعی و اقتصادی، اوقاف نیز تحول پیدا نمود.بدین گونه که نخست نقش دولت در ارائه خدمات افزایش و نقش شهروندان و نهادها کاهش یافت. بعدها این نقش مجددا افزایش یافت به طوری که علاوه بر گسترش وقف املاک سرمایهای و اعیانی، برخی افراد نسبت به وقف نقود و وقف سهام اقدام کرده و عواید حاصله را در راستای امور خیریه تعیین کردند.
در مقابل، موقوفات زراعی و موقوفات مرتبط با نیازهای قدیمی چون آبرسانی، قناتها،7 در راهماندگان و اطعام فقرا کاهش یافته، و از جهت سازمانی و اداری نقش دولت در اوقاف افزایش یافت(22).
شرایط اقتصادی از یک طرف و علاقه جامعه و دولت به ارجاع و ایفای نقش وقف از طرفی دیگر، باعث شد که در حمایت از اوقاف تجدیدنظری جدی به عمل آید،
قوانین و چارچوبهایی برای حمایت و گسترش آن تصویب شود، و اوقاف نقش حیاتی خود را در زندگی عمومی جامعه پیدا کند. امروزه اوقاف عمان در چند بعد تعمیر، استبدال و فروش موقوفات دچار تحول شده است.
تعمیر، استبدال و فروش موقوفات
همان گونه که اشاره شد، بسیاری از زمینهای مزروعی و باغات نخل خرما در عمان جهت مساجد یا امور خیریه وقف شده است. اما امروزه نیاز به سرمایهگذاری نوین بعضی از آنها، یا تبدیل به کارهای با عایدی بهتر هست،که با اجازه شرعی مفتی کل عمان تبدیل مصارف قدیم موقوفات امکانپذیر بوده و تعمیر و بازسازی موقوفات باید از عواید آن باشد. قانون اوقاف عمان، در صورت عدم داشتن درآمد کافی در مساجد، به متولی اجازه میدهد که برای کارهای بازسازی «قرض» بگیرد و بعدا از عایدات آینده، بدهیاش را پرداخت کند. (ماده 23)
قانون اوقاف (ماده 25) همچنین اجازه میدهد که موقوفات تبدیل به احسن شود، و در صورت عدم امکان بهرهبرداری، یا بازسازی، یا نامناسب بودن درآمد آن، زیرنظر وزارت به فروش رسد و تبدیل به احسن شود.
سرمایه گذاری اموال موقوفه
علاوه بر احکام شرعی صادره از مفتی کل عمان، قانون اوقاف صادره در سال 2000 م در ماده 34 تصریح میکند وزارت اوقاف با رعایت شرطهای واقف، متولی سرمایهگذاری اموال موقوفه میباشد، به شرط این که منافع و مصلحت موقوفه تأمین گردد.نیز در ماده 36 تصریح میکند: وزارت حق دارد که زمینهای وقفی را جهت بهرهوری و سرمایهگذاری به غیر واگذار نماید، به شرط آن که بیش از پانزده سال در اختیار او نباشد، و سپس زمین و اعیان روی آن طبق قانون به موقوفه برگردد(23).
سرمایه گذاری زمینه ای وقفی
برنامه سرمایهگذاری اموال وقفی از اواخر دهه هفتاد میلادی توسط وزارت اوقاف عمان شروع شد. در آن سال اداره اوقاف با اختصاص درصدی از موقوفات، زمینهای مناسبی جهت احداث ساختمانهای مسکونی و تجاری برای اوقاف خریداری نموده، و پس از بهرهوری عواید سهم اوقافی آن، با همان نسبت به مصرف وقف هزینه کرد.با موفقیت اولین تجربه ساختمانسازی، تا سال 1993 م / 1372 ش اداره سرمایهگذاری اوقاف مبلغ هفت میلیون دلار از اموال وقفی را در ساختمانسازی سرمایهگذاری نمود، که حاصل آن ده ساختمان نوساز در مراکز تجاری و مسکونی میباشد.
وزارت اوقاف در مقابل 2% از درآمد آن به عنوان حق خدمات، مدیریت مالی این ساختمانها را به شرکتهای خدماتی متخصص واگذار کرده است. این شرکتها مسؤول پیگیری کارهای اداری، جمعآوری اجاره، محافظت از ساختمانها، پیگیری دعاوی و غیره میباشند.
عواید حاصل، براساس سهام هر موقوفه در آخر سال تقسیم میشود، و هرکدام به مصرف خاص خود میرسد(24).
صندوقهای وقفی
طبق ماده 35 قانون اوقاف، وزیر موظف است جهت افزایش عایدات اموال وقفی، «صندوقهای وقفی» تأسیس کند. هدف این صندوقها احیای سنت وقف از راه سرمایهگذاری جدید، افزایش نقش توسعه وقف، عرضه و اصلاح ساختارهای اداری جدید برای اموال وقف، مشارکت هرچه بیشتر مردم از راه سهام وقفی و توسعه امکانات اداری - مالی وقف است.هر صندوق وقفی «هیأت امنا»یی متشکل از هفت الی نه عضو دارد که توسط وزیر اوقاف انتخاب میشوند. عواید صندوقها در زمینه خدمت به قرآن، مساجد، مدارس، ترویج اسلام و امور خیریه مصرف میشود.
بیت المال مسلمین
قابل توجه این که وزارت اوقاف هنوز بخش اعظمی از درآمد زکات مسلمین را صرف «بیتالمال» میکند(25).مدیریت عواید وقفی
علاوه بر مصرف عواید موقوفات بر مصارف تعیین شده مانند مساجد یا امور خیریه، وزارت اوقاف عمان سه نوع هزینه و مصرف را تعیین میکند:1. اختصاص بخشی از عواید وقفی مساجد جهت ائمه مساجد، مؤذنان، معلمان قرآن و کارکنان مساجد. این هزینهها زیر ردیف «کمکهای مقطوع» ماهیانه یا سالیانه هزینه میشود.
2. اختصاص بخشی از عواید موقوفات جهت فقرا و آسیبدیدگان اجتماعی، که چگونگی آن زیرنظر وزیر اوقاف تعیین میگردد.
3. اختصاص درصدی از عایدات جهت تعمیر و بازسازی موقوفات، مسجدها، مدرسهها و قناتها.
اوقاف شیعیان عمان
در پایان برای تکمیل مطلب لازم است اشارهای به اوقاف شیعیان در عمان شود. شیعیان عمان که سابقه طولانی در آن کشور دارند از سه گروه اصلی تشکیل میشوند: قبیله لواتیه، بحارنه، قبیله عجم. گروه اول ساکنان اصلی و مشهور به «قبیله لواتیه» یا «لواتی» هستند .که امروزه در حدود 30000 نفر میباشند.اکثر آنان در پایتخت یعنی مسقط و حومه زندگی میکنند، و فعالیتهای اقتصادی سطح بالایی دارند. نیز کابینه دولت شامل چند وزیر از شیعیان لواتیه است. این قبیله یک شیخ و رییس دارد که توسط سلطان عمان انتخاب میشود (که امروزه آقای عبدالحسین باقر سلیمان اللواتی شیخ قبیله است).
شیخ قبیله شورای نه نفرهای تشکیل میدهد که به مشورت و رسیدگی به کلیه امور شیعیان از جمله اوقاف، می پردازد.
شیعیان عمان علاوه بر «مسجد رسول اعظم» واقع در شهر مسقط کنار ساحل مطرح، بیش از سی مسجد و شصت حسینیه در اطراف شهر وقف کردهاند (26).هر روزه مراسم نماز جماعت در مسجدها، و در مناسبتهای مختلف در حسینیهها مراسم عزاداری و نیز جشن مولودی برگزار میشود.
با گسترش شهر مسقط، اخیرا دولت قطعه زمینی به مساحت 30000 مترمربع جهت کتابخانه، مدرسه و خدمات دیگر برای «اوقاف لواتیه» در منطقه خویر میباشد.
اوقاف شیعیان امروزه شامل این کمیتهها است: کمیته اداری، کمیته کمک به فقرا، کمیته خدمات به مساجد، کمیته خدمات خیریه، کمیته بهبودی و بهرهوری، کمیته مراسم عزاداری، صندوق قرضالحسنه و جمعیت مناهل جهت کمک مالی به دانشجویان.کلیه امور مالی از درآمدها و هزینه ها زیرنظر حسابداری رسمی، نخست به شیخ قبیله و شورای قبیله، و آن گاه به وزارت اوقاف عمان گزارش میشود.
پی نوشت:
1- الموسوعة العربیة العالمیة، ج 16، مدخل عمان، ریاض 1999.
2- این مسجد در سالهای اخیر بازسازی شده است.
3- سالمی، تحفة الاعیان، ج 1، ص 119 - 112.
4- همان، ص 14.
5- همان، ص 123.
6- همان، ص 160 و 231.
7- سیف بطاشی، اتحاف الاعیان بتاریخ اهل عمان، مسقط 1994، ج 1، ص 384 - 380.
8- سالمی، تحفة الاعیان، ج 2، ص 121.
9- همان، ص 32 - 29.
10- همان، ص 298.
11- خصیبی، شقائق النعمان، ج 3، ص 317، عمان 1989.
12- برای شناخت اباضیه رجوع شود به: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 2 مدخل اباضیة.
13- البوسعیدی، موسی، الشخصیة الاعتباریة للوقف، ص 162.
14- همان، ص 115- 108.
15- سلیمی، تنظیم و ادارة الافلاج فی سلطنة عمان.
16- البوسعیدی، موسی، الشخصیة الاعتباریة للوقف، ص 106.
17- ابحاث ندوة نحو دور تنموی للوقف، مقاله: «تجربة سلطنة عمان فی ادارة الاوقاف» کویت 1993 م.
18- البوسعیدی، موسی، الشخصیة الاعتباریه للوقف، ص 116.
19- ساختار وقف در جهان اسلام، فصل 6.
20- قانون الاوقاف العمانی.
21- ساختار وقف در جهان اسلام، فصل 6.
22- همان، فصل 10.
23- قانون الاوقاف العمانی، مرسوم سلطانی، رقم 65 / 2000 م، عمان.
24- ابحاث ندوة نحو دور تنموی للوقف، مقاله: «تجربة سلطنة عمان فی ادارة الوقف»، کویت 1993 م، ص 208.
25- برای آشنایی بیشتر رجوع شود به: سیابی، احمد بن سعود، اصول بیتالمال فی عمان، دارالاجیال، مسقط، 2005 م.
26- مجلة الموسم، شماره 1995، 23 م، ص 453.
میراث جاویدان
نویسنده: صادق عبادی
