وظايف بانوان در نگاه نبوي صلي الله عليه و آله و سلم
نويسنده: محمود مهدي پور
رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم ) فرمود : «هر کس دوست دارد عزيزترين مردم باشد، بايد از خدا بترسد، و هر کس دوست دارد قوي ترين مردم باشد، بايد بر خدا توکل کند، و هر کس دوست دارد توانگرترين مردم باشد ، بايد به آنچه در دست خداست، مطمئن تر از آنچه در دست اوست، باشد».
آنگاه در ادامه فرمود : «آيا شما را به بدترين مردم خبر دهم؟» عرض کردند: «آري اي رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم ) . حضرت فرمود :«کسي که به ديگران چيزي نمي دهد و بنده اش را تازيانه مي زند». سپس فرمود :« آيا شما را به بدتر از اين خبر دهم ؟ » عرض نمودند : « آري». فرمود: «کسي که اميدي به خيرش نيست و مردم از شرش ايمن نيستند.» سپس فرمود : « آيا شما را به بدتر از اين آگاه نگردانم؟» گفتند: «آري». حضرت فرمود :« آن کس که مردم را دشمن مي دارد و مردم هم او را دشمن مي دارند ». (1)
در سخن ديگري به ياران خود فرمود : « در روز قيامت، انسان قدم از قدم بر نمي دارد تا به چهار سؤال پاسخ دهد: از عمرش که آن را در چه راهي گذراند، و از مالش که از کجا فراهم آورد و در کجا صرف کرد، از عملش که چگونه به آن عمل کرد و از محبت و دوستي اهل بيت ما» .(2)
1. سيدمحسن امين، سيره معصومان (عليهم السلام) ، ج 1، ص 298.
2. علامه محمدباقر مجلسي (قدس سره) بحارالانوار، ج 103 ص 11.
در منشور تربيتي ، حقوقي رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم ) بايدها و نبايدهاي فراواني وجود دارد و حقوق و وظايف بسياري تبيين شده است.
به شکل کلي مي توان اين پيام راحاوي سه بخش مهم دانست:
1. حقوق و وظايف مشترک زن و مرد.
2. حقوق و وظايف مردان.
3. حقوق و ظايف بانوان .
انسان، صرف نظر از ويژگي هاي جنسيتي، حقوق و وظايفي دارد که به روح و روان او مربوط است و به تعبير حضرت آيت الله جوادي آملي، روح انسان نه مذکر است و نه مؤنث؛ اگر چه برخي «بايدها و نبايدها» ويژه ي مردان بوده و در مورد بانوان جايگاه ندارد. بخشي از آن نيز تکاليف و حقوق ويژه ي بانوان است.
حدود بيست بند از اين منشور نوراني در زمينه رفتار بانوان و يا رفتار ديگران مربوط به آنان است. توجه به اين بخش از رهنمودهاي آن بزرگوار خواهران گرامي را در فعاليت هاي فردي و اجتماعي هدايت و حمايت مي کند.
1. زن و حضور در تشييع جنازه؛ پيامبر اعظم از اين که بانوان در تشييع جنازه شرکت کنند، منع فرموده است.
« و نهي عن اتباع النساء الجنائز؛ دليل اين نهي ممکن است ، عواطف نيرومند آنان، يا تأثير گذاري بر مردان و کاهش فضاي تفکر و عبرت گيري و يا بي صبري ها و جزع و فريادهاي بانوان در فراق عزيزان باشد. در هر صورت بر اساس فتواي غالب فقهاي عصر ما شرکت زنان در تشييع جنازه - گرچه متوفا زن باشد - مکروه است». (1)
2. زن و خروج از منزل؛ پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله و سلم) از اين که زن بي اجازه ي شوهر از خانه بيرون رود، نهي فرموده است: «و نهي أن تخرج المرأه من بيتها بغير اذن زوجها فان خرجت لعنها کل ملک في السماء و کل شيء تمر عليه من الجن و الانس حتي ترجع الي بيتها؛ اگر زن بدون اجازه از خانه خارج شود، تمام فرشتگان آسمان و هر چه بر آن بگذرد از جنيان و آدميان او را لعن مي کنند، تا ان که به خانه اش باز گردد. برخي از فقهاي بزرگ اسلام هم طبق همين حديث شريف فتوا داده اند».(2)
3. آرايش بانوان؛ رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از اين که زن براي غير همسرش آرايش کند، نهي فرموده است که اگر چنين کند شايسته است خداوند عزوجل او را با آتش (جهنم) بسوزاند:« و نهي أن تتزين لغير زوجها فان فعلت کان حقا علي الله عزوجل أن يحرقها بالنار ».
4. گفت و گو با نامحرم؛ آن بزرگوار از اين که زن در غياب شوهر و محارم خود با بيگانه ( بيش از پنج کلمه که چاره اي از آن نيست سخن بگويد، منع کرده است.
تنها شدن زن و مرد نامحرم يکي از لغزش گاه هاي خطرناک اخلاقي است همچنان که رسول گرامي اسلام فرمود :« هيچ زن و مردي (نامحرم) در جايگاه خلوت قرار نمي گيرند، مگر اين که شيطان سومي ايشان است».(3)
به جهت جاذبه ي ويژه اي که صدا و سيماي بانوان جوان دارد لازم است که براي تأمين سلامت اخلاقي و سعادت جاودانگي خود و نيز مصونيت و تحريک نشدن مردان نامحرم به حداقل نگاه و گفت و گو اکتفا شود . تعبير منشور گرامي نبوي (صلي الله عليه و آله و سلم) اين است: « و نهي أن تتکلم المرأه عند غير زوجها، أو غير ذي محرم منها أکثر من خمس کلمات مما لا بد لها منه».
5. جامه ي ابريشم؛ پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله و سلم ) از اين که مردان جامه حرير و ديبا و قز بپوشند، نهي کرده است ولي اين نوع پوشاک براي زنان اشکال ندارد و در برخي روايات نبوي (صلي الله عليه و آله و سلم) طلاو ابريشم براي زنان امت حضرت حلال و براي مردان حرام شده است . (4) در حديث شريف مناهي آمده است : « و نهي عن لبس الحرير و الديباج و القز للرجال فأما للنساء فلا بأس».
6. نگاه به خانه همسايه؛ رسول گرامي (صلي الله عليه و آله و سلم) از اين که مردي به خانه همسايه سرک بکشد، نهي فرموده است، «و نهي أن يطلع الرجل في بيت جاره».
8. دست دادن با نامحرم؛ و فرموده است: «و من صافح امرأه تحرم عليه فقد باء بسخط من الله عزوجل؛ هر کس با زني که با او حرام است، مصافحه کند و دست بدهد، آتش جهنم را براي خويش به ارمغان آورده است».
9. بد زباني در شوهر داري ؛ هر زني که شوهرش را با زبان بيازارد خداوند عزوجل از او بازگشت و کفاره اي نپذيرد. و کار نيکش را قبول نکند تا آن که او را راضي کند، گرچه روز را روزه بدارد و شب را بپا خيزد. و بردگان را آزاد کند و بار آذوقه با اسب هاي نيکو در راه خدا انفاق کند و چنين زني از پيشگامان جهنم خواهد بود . و قال ( صلي الله عليه و آله و سلم ) : « أيما امرأه آذت زوجها بلسانها لم يقبل الله عزوجل منها صرفا و لا عدلا و لا حسنه من عملها، حتي ترضيه ؛ و ان صامت نهارها و قامت ليلها و أعتقت الرقاب و حملت علي جياد الخيل في سبيل الله و کانت في أول من يرد النار ».
10. صبوري بر اخلاق همسر؛ آن بزرگوار فرموده است: هان بدانيد، هر کس بر اخلاق بد همسر خويش صبر کند و از خدا پاداش بخواهد، خداوند براي او پاداش شاکران مي دهد. گويي اين مشکل براي او تبديل به نعمت مي شود که به جاي پاداش صبر ، خداوند به او پاداش شکر گزاران را عنايت مي کند».
«ألا و من صبر علي خلق امرأه سيئه الخلق و احتسب في ذلک الأجر أعطاه الله ثواب الشاکرين».
11. توقعات بي جا؛ آگاه باشيد ؛ هر زني که با شوهر مدارا نکند و او را بر آنچه نمي تواند، وادارد؛ خداوند از او کار نيک و حسنه اي نپذيرد و هنگام ملاقات خداي عزوجل بر او خشمناک خواهد بود:
«ألا وأيما امرأه لم ترفق بزوجها، و حملته علي ما لا يقدر عليه و ما لا يطيق لم يقبل الله منها حسنه ، و تلقي الله عزوجل و هو عليها غضبان» (5).
از آن جا که در منشور حقوقي، تربيتي، «نبايدها» و مناهي بيشتر مورد توجه قرار گرفته است، تکاليف اثباتي بانوان را بايد در ديگر آيات و احاديث وارده از معصومين (عليهم السلام) جست و جو کرد. تفاوت هاي فقهي، اخلاقي فراواني در حقوق زن و مرد و وظايف آن وجود دارد، که محور پژوهش برخي عالمان بوده و جا دارد در شرايط امروز بيشتر مورد تحقيق قرار گيرد.
آنگاه در ادامه فرمود : «آيا شما را به بدترين مردم خبر دهم؟» عرض کردند: «آري اي رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم ) . حضرت فرمود :«کسي که به ديگران چيزي نمي دهد و بنده اش را تازيانه مي زند». سپس فرمود :« آيا شما را به بدتر از اين خبر دهم ؟ » عرض نمودند : « آري». فرمود: «کسي که اميدي به خيرش نيست و مردم از شرش ايمن نيستند.» سپس فرمود : « آيا شما را به بدتر از اين آگاه نگردانم؟» گفتند: «آري». حضرت فرمود :« آن کس که مردم را دشمن مي دارد و مردم هم او را دشمن مي دارند ». (1)
در سخن ديگري به ياران خود فرمود : « در روز قيامت، انسان قدم از قدم بر نمي دارد تا به چهار سؤال پاسخ دهد: از عمرش که آن را در چه راهي گذراند، و از مالش که از کجا فراهم آورد و در کجا صرف کرد، از عملش که چگونه به آن عمل کرد و از محبت و دوستي اهل بيت ما» .(2)
1. سيدمحسن امين، سيره معصومان (عليهم السلام) ، ج 1، ص 298.
2. علامه محمدباقر مجلسي (قدس سره) بحارالانوار، ج 103 ص 11.
در منشور تربيتي ، حقوقي رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم ) بايدها و نبايدهاي فراواني وجود دارد و حقوق و وظايف بسياري تبيين شده است.
به شکل کلي مي توان اين پيام راحاوي سه بخش مهم دانست:
1. حقوق و وظايف مشترک زن و مرد.
2. حقوق و وظايف مردان.
3. حقوق و ظايف بانوان .
انسان، صرف نظر از ويژگي هاي جنسيتي، حقوق و وظايفي دارد که به روح و روان او مربوط است و به تعبير حضرت آيت الله جوادي آملي، روح انسان نه مذکر است و نه مؤنث؛ اگر چه برخي «بايدها و نبايدها» ويژه ي مردان بوده و در مورد بانوان جايگاه ندارد. بخشي از آن نيز تکاليف و حقوق ويژه ي بانوان است.
حدود بيست بند از اين منشور نوراني در زمينه رفتار بانوان و يا رفتار ديگران مربوط به آنان است. توجه به اين بخش از رهنمودهاي آن بزرگوار خواهران گرامي را در فعاليت هاي فردي و اجتماعي هدايت و حمايت مي کند.
1. زن و حضور در تشييع جنازه؛ پيامبر اعظم از اين که بانوان در تشييع جنازه شرکت کنند، منع فرموده است.
« و نهي عن اتباع النساء الجنائز؛ دليل اين نهي ممکن است ، عواطف نيرومند آنان، يا تأثير گذاري بر مردان و کاهش فضاي تفکر و عبرت گيري و يا بي صبري ها و جزع و فريادهاي بانوان در فراق عزيزان باشد. در هر صورت بر اساس فتواي غالب فقهاي عصر ما شرکت زنان در تشييع جنازه - گرچه متوفا زن باشد - مکروه است». (1)
2. زن و خروج از منزل؛ پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله و سلم) از اين که زن بي اجازه ي شوهر از خانه بيرون رود، نهي فرموده است: «و نهي أن تخرج المرأه من بيتها بغير اذن زوجها فان خرجت لعنها کل ملک في السماء و کل شيء تمر عليه من الجن و الانس حتي ترجع الي بيتها؛ اگر زن بدون اجازه از خانه خارج شود، تمام فرشتگان آسمان و هر چه بر آن بگذرد از جنيان و آدميان او را لعن مي کنند، تا ان که به خانه اش باز گردد. برخي از فقهاي بزرگ اسلام هم طبق همين حديث شريف فتوا داده اند».(2)
3. آرايش بانوان؛ رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از اين که زن براي غير همسرش آرايش کند، نهي فرموده است که اگر چنين کند شايسته است خداوند عزوجل او را با آتش (جهنم) بسوزاند:« و نهي أن تتزين لغير زوجها فان فعلت کان حقا علي الله عزوجل أن يحرقها بالنار ».
4. گفت و گو با نامحرم؛ آن بزرگوار از اين که زن در غياب شوهر و محارم خود با بيگانه ( بيش از پنج کلمه که چاره اي از آن نيست سخن بگويد، منع کرده است.
تنها شدن زن و مرد نامحرم يکي از لغزش گاه هاي خطرناک اخلاقي است همچنان که رسول گرامي اسلام فرمود :« هيچ زن و مردي (نامحرم) در جايگاه خلوت قرار نمي گيرند، مگر اين که شيطان سومي ايشان است».(3)
به جهت جاذبه ي ويژه اي که صدا و سيماي بانوان جوان دارد لازم است که براي تأمين سلامت اخلاقي و سعادت جاودانگي خود و نيز مصونيت و تحريک نشدن مردان نامحرم به حداقل نگاه و گفت و گو اکتفا شود . تعبير منشور گرامي نبوي (صلي الله عليه و آله و سلم) اين است: « و نهي أن تتکلم المرأه عند غير زوجها، أو غير ذي محرم منها أکثر من خمس کلمات مما لا بد لها منه».
5. جامه ي ابريشم؛ پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله و سلم ) از اين که مردان جامه حرير و ديبا و قز بپوشند، نهي کرده است ولي اين نوع پوشاک براي زنان اشکال ندارد و در برخي روايات نبوي (صلي الله عليه و آله و سلم) طلاو ابريشم براي زنان امت حضرت حلال و براي مردان حرام شده است . (4) در حديث شريف مناهي آمده است : « و نهي عن لبس الحرير و الديباج و القز للرجال فأما للنساء فلا بأس».
6. نگاه به خانه همسايه؛ رسول گرامي (صلي الله عليه و آله و سلم) از اين که مردي به خانه همسايه سرک بکشد، نهي فرموده است، «و نهي أن يطلع الرجل في بيت جاره».
8. دست دادن با نامحرم؛ و فرموده است: «و من صافح امرأه تحرم عليه فقد باء بسخط من الله عزوجل؛ هر کس با زني که با او حرام است، مصافحه کند و دست بدهد، آتش جهنم را براي خويش به ارمغان آورده است».
9. بد زباني در شوهر داري ؛ هر زني که شوهرش را با زبان بيازارد خداوند عزوجل از او بازگشت و کفاره اي نپذيرد. و کار نيکش را قبول نکند تا آن که او را راضي کند، گرچه روز را روزه بدارد و شب را بپا خيزد. و بردگان را آزاد کند و بار آذوقه با اسب هاي نيکو در راه خدا انفاق کند و چنين زني از پيشگامان جهنم خواهد بود . و قال ( صلي الله عليه و آله و سلم ) : « أيما امرأه آذت زوجها بلسانها لم يقبل الله عزوجل منها صرفا و لا عدلا و لا حسنه من عملها، حتي ترضيه ؛ و ان صامت نهارها و قامت ليلها و أعتقت الرقاب و حملت علي جياد الخيل في سبيل الله و کانت في أول من يرد النار ».
10. صبوري بر اخلاق همسر؛ آن بزرگوار فرموده است: هان بدانيد، هر کس بر اخلاق بد همسر خويش صبر کند و از خدا پاداش بخواهد، خداوند براي او پاداش شاکران مي دهد. گويي اين مشکل براي او تبديل به نعمت مي شود که به جاي پاداش صبر ، خداوند به او پاداش شکر گزاران را عنايت مي کند».
«ألا و من صبر علي خلق امرأه سيئه الخلق و احتسب في ذلک الأجر أعطاه الله ثواب الشاکرين».
11. توقعات بي جا؛ آگاه باشيد ؛ هر زني که با شوهر مدارا نکند و او را بر آنچه نمي تواند، وادارد؛ خداوند از او کار نيک و حسنه اي نپذيرد و هنگام ملاقات خداي عزوجل بر او خشمناک خواهد بود:
«ألا وأيما امرأه لم ترفق بزوجها، و حملته علي ما لا يقدر عليه و ما لا يطيق لم يقبل الله منها حسنه ، و تلقي الله عزوجل و هو عليها غضبان» (5).
از آن جا که در منشور حقوقي، تربيتي، «نبايدها» و مناهي بيشتر مورد توجه قرار گرفته است، تکاليف اثباتي بانوان را بايد در ديگر آيات و احاديث وارده از معصومين (عليهم السلام) جست و جو کرد. تفاوت هاي فقهي، اخلاقي فراواني در حقوق زن و مرد و وظايف آن وجود دارد، که محور پژوهش برخي عالمان بوده و جا دارد در شرايط امروز بيشتر مورد تحقيق قرار گيرد.
پي نوشت:
1. العروه الوثقي، ج 1 ، ص 419.
2. تحريرالوسيله، ج 2 ، ص 299.
3. نهج الفصاحه، ترجمه دکتر علي شيرواني، ص 78 ، ح 478.
4. شيرواني ، نهج الفصاحه، ص 28، ح 104.
5. من لا يحضره الفقيه، ج 4، ح 4968.
