دیابت ، کنترل و پیشگیری و تشخیص آن

مقدمه

دیابت از جمله بیماری های متابولیک بوده و یک اختلال چند عاملی است که با افزایش مزمن قند خون یا هیپرگلیسمی (طبق معیارهای تشخیصی) مشخص می شود و ناشی از اختلال در ترشح یا عمل انسولین و یا هر دوی آنها است.
دیابت با اختلال های مختلف در متابولیسم گلوکز، پروتئین و چربی همراه است و افزایش مزمن قندخون موجب تخریب، اختلال عمل و نارسایی عضوهای مختلف به خصوص چشم ها، کلیه ها، اعصاب، قلب و عروق می شود.

انواع دیابت

در سال 1995، کمیته ی کارشناسی بین المللی تحت حمایت انجمن دیابت آمریکا تشکیل شد تا مطالب علمی دیابت را از سال 1979 به منظور تصمیم گیری و در صورت لزوم تغییر طبقه بندی و تشخیص دیابت مرور کند. این کمیته ی کارشناسی درتقسیم بندی قبلی دیابت تغییراتی به شرح زیر ایجاد کرد:
- استفده از نام دیابت نوع 1 و 2 به جای نوع I II (اعداد لاتین) به منظور عدم تداخل II لاتین با عدد 11 و حذف اسامی NIDDM (1) و IDDM(2) پیشنهاد شد؛ زیرا این تقسیم بندی بر مبنای نوع درمان و نه بر مبنای اتیولوژی است.
- حذف تقسیم بندی دیابت ناشی از سود تغذیه؛ زیرا مدرک قانع کننده ای دال بر تأثیر مستقیم کمبود پروتئین در ایجاد دیابت وجود ندارد.
- تعریف عنوان جدیدی به نام اختلال گلوکز ناشتا (IFG) (3)
تقسیم بندی سازمان جهانی بهداشت (WHO) تقسیم بندی انجمن دیابت آمریکا (ADA)
1- دیابت نوع 1 1- دیابت نوع 1
2- دیابت نوع 2 2- دیابت نوع 2
3- دیابت حاملگی (GDM)(4) 3- دیابت حاملگی (GDM)
4- انواع اختصاصی دیابت 4- انواع اختصاصی دیابت
اختلال تحمل گلوکز (IGT) (5) وضعیتی است که فرد نه مبتلا به دیابت و نه سالم است. اغلب افرد با IGT در طول روز قند پلاسمای طبیعی دارند و می توانند هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1C) طبیعی یا نزدیک به طبیعی داشته باشند. این افراد اغلب در پی مصرف میزان خاصی از گلوکز که در آزمایش استاندارد تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) (6) تعیین شده است، قند بالای پلاسما خواهند داشت.
غیراز خطر IGT در دوران حاملگی، اهمیت این گروه این است که بیش از 4/1 آنها بعدا دچار دیابت می شوند و اگر هم به دیابت مبتلا نشوند، در معرض خطر ابتلا به عوارض ماکروواسکولر (مثل بیماری عروق کرونر، مغزی و اندام ها) قرار می گیرند.
1- دیابت نوع 1
در ابتدا اغلب در اثر یک پدیده ی اتوایمیون سلول های پانکراس به صورت مزمن تخریب می شوند و این پدیده را با یافتن آنتی بادی های ضد سلول های جزیزه ای (ISLET CELL) می¬توان نشان داد. البته در تعداد کمی از افراد پدیده ی اتوایمیون دیده نمی شود که دیابت نوع 1 ایدیوپاتیک نام گذاری می شود. این افراد مستعد ایجاد کتواسیدوز هستند.
2- دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 به طور کامل متفاوت از نوع 1 بوده و شایع ترین نوع دیابت است. بیش از 90% کل افراد مبتلا به دیابت در سراسر جهان مبتلا به این نوع دیابت هستند.
اغلب بیماران این نوع دیابت چاق هستند و بیمارانی هم که طبق معیار تعیین شده چاق نباشند، در محدوده ی شکم تجمع چربی دارند.
افراد غیرچاق نسبت به انسولین مقاوم هستند و در حالت معمولی کمبود نسبی انسولین نیز دارند. اغلب افراد با این نوع دیابت در تمام طول زندگی خود نیاز به درمان با انسولین پیدا نمی کنند (سالانه 2% - 1% افراد مبتلا به دیابت نوع 2 برای کنترل بهتر سطح قند خون به درمان با انسولین نیاز پیدا می کنند).
کتواسیدوز به ندرت در این بیماران به طور عادی دیده می شود و اگر هم ایجاد شود، اغلب در اثر استرس یا بیماری دیگری مانند عفونت بروز می کند.
3- دیابت حاملگی (GDM)
هر اندازه از عدم تحمل گلوکز که برای اولین بار طی دوران حاملگی بهوجود آمده یا مشخص شود، دیابت حاملگی نامیده می شود.
تشخیص بالینی GDM بسیار مهم بوده و درمان آن شامل رژیم غذایی و در صورت لزوم تزریق انسولین و مراقبت جنین قبل از زایمان است تا بتوان عوارض آن را که شامل مرگ، آسیب های جنینی، آسیب های حین زایمان و عوارض در مادر مثل افزایش تعداد سزارین و فشار خون مزمن است کاهش داد. در اغلب زنان بعد از زایمان وضعیت تنظیم گلوکز خون به حد طبیعی باز می گردد. اگرچه تعدادی از بیماران GDM ممکن است بعد از زایمان دچار دیابت شوند. اما، این افراد باید 6 هفته بعد از ختم حاملگی دوباره معاینه شده و طبق تعریف دیابت و براساس میزان قند خون ارزیابی شوند.
زنان بارداری که کمتر از 25 سال سن دارند، با وزن طبیعی و بدون سابقه ی دیابت در خانواده ی درجه یک (پدر، مادر، خواهر یا برادر)، کمتر در معرض خطر دیابت حاملگی هستند.
4- انواع اختصاصی دیابت
عوامل به وجود آورنده ی انواع اختصاصی دیابت عبارتند از:
- نقص ژنتیکی دراعمال سلول های با کروموزوم 7، گلوکوکیناز.
- نقص ژنتیکی عمل انسولین.
- بیماری پانکراس اگزوکرین (پانکراتیت، تروماوپانکراتکتومی، نئوپلاسم، فیبروزسیستیک، هموکروماتوز و...)
- اندوکرینوپاتی: آکرومگالی، کوشینگ، گلوکاگونوما، فئوکروسیتوم، هیپرتیروئیدیسم و ...
- داروها و مواد شیمیایی: واکور، پنتامیدین و گلوکوکورتیکوئیدها، هورمون های تیروئید، دیازوکساید، آگونیست های بتا آدرنرژیک، تیازیدها، فنیوئین، آلفاانترفرون و...
- عفونت ها: سرخجه ی مادرزادی، سیتومگالوویروس و...
- اختلال سیستم ایمنی (انواع غیرشایع دیابت): سندرم Stiff-man و ...
- سندرم های ژنتیکی گاهی در ارتباط با دیابت هستند مانند: سندرم داون، کلاین فلتر، ترنر، آتاکسی فردریکشن.

عوامل ابتلا به دیابت نوع 2

تاکنون علت خاصی برای ابتلا به دیابت نوع 2 پیدا نشده است. دیابت نوع 2 یک بیماری چند عاملی است و دو عامل زیر در ایجاد آن دخیل هستند:
1- استعداد ژنتیکی (سابقه ی ابتلا به دیابت در افراد درجه یک خانواده یعنی پدر، مادر، برادر یا خواهر). علت ژنتیکی بودن این نوع دیابت پیچیده می باشد و هنوز به خوبی مشخص نشده است.
2- عوامل محیطی که شامل:
- عدم تحرک بدنی
- تغذیه ی نامناسب
- چاقی و نمایه بالای توده ی بدنی (BMI) (7) و توزیع چربی (در صورت BMI طبیعی) در اطراف کمر وباسن.
براساس بسیاری از مطالعه های مشاهده ای شامل مقایسه ی بین المللی، بررسی جمعیت های مهاجر، مطالعه ی هم گروهی آینده نگر (COHORT)، آزمایش های عوامل خطر و رفتارهای مختلف بیماران، افراد مستعد ابتلا به دیابت نوع2 به صورت زیر مشخص شده اند:
1- تمام افراد دارای 45 سال یا بیشتر
2- افراد با سن کمتر از 45 سال که دارای عوامل زیر هستند:
- چاقی (BMI ≥ 30 کیلوگرم بر متر مربع)
- سابقه ی ابتلا به دیابت در افراد درجه یک خانواده (پدر، مادر، خواهر یا برادر)
- فشار خون مساوی یا بشتر از 90/140 mmHg
- سابقه ی دیابت حاملگی (GDM)
- تولد نوزاد با وزن بیش از kg 4
- HDL (لیپوپروتئین با دانسیته بالا) مساوی یا کمتر از mg/dl 35
- تری گلیسرید مساوی یا بیشتر mg/dl 250
- IGT یا IFG
خطر ایجاد دیابت نوع 2 با افزایش سن، چاقی و عدم تحرک بدنی افزایش می یابد. دیابت بیشتر در افرادی که فشار خون بالا و یا اختلال چربی های خون دارند و یا زنانی که سابقه ی دیابت حاملگی دارند دیده می شود.
پرخورد، پرنوشی، پرادراری، کاهش شدید وزن بدون علت موجه، تاری دید، تأخیر در بهبود زخم ها، استوپور و کما برخی از علائم دیابت هستند که بیشتر در دیابت نوع 1 دیده می شود.

دیابت و عوارض آن

دیابت ملیتوس یک بیماری مزن است که قبل از پیدایش علائم هیپرگلیسمی از مراحل متعددی می گذرد.
عوارض حاد دیابت به صورت اورژانس های متابولیک نظیر کتواسیدوز دیابتی، کمای هیپراسمولار و یا هیپوگلیسمی ناشی از انسولین یا سایر داروهای کاهنده ی قند خون بروز می کند.
پیش آکهی طولانی مدت و کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیابت بستگی به پیشرفت و شدت عوارض مزمن به خصوص بیماری های قلبی عروقی دارد. این عوارض مزمن ممکن است در زمان تشخیص دیابت نوع 2 وجود داشته باشند و یا در عرض 25 – 5 سال بعد از بروز دیابت ایجاد شوند. این عوارض شامل موارد ذیل هستند:
1- رتینوپاتی که ممکن است به کوری منجر شود (ممکن است رتینوپاتی هنگام تشخیص دیابت وجود داشته باشد.)
2- نفروپاتی دیابتی که ممکن است به صورت میکرو و ماکروآلبومینوری و افزایش فشار خون ظاهر و در نهایت به نارسایی کلیه و مراحل پیشرفته ی آن (ESRD) منجر شود و موجب نیازمندی فرد به دیالیز یا پیوند کلیه شود.
3- نوروپاتی که ممکن است به صورت پلی نوروپاتی بدون علامت یا نوروپاتی اتوایمیون و اختلال اعمال سمپاتیک و پاراسماتیک باشد. نوروپاتی، خطر ایجاد زخم پا، قطع عضو و مفصل شارکو را افزایش می دهد. نوروپاتی اتوایمیون هم ممکن است به علائم معدودی، روده ای و گوارشی، علائم ادراری، قلبی و ناتوانی جنسی منجر شود.
4- بیماری های عروق بزرگ شامل بیماری عروق محیطی، بیماری عروق مغزی (در مرد و زن مبتلا به دیابت 2 برابر بیشتر از افراد سالم) و بیماری عروق کرونر (باعث 3-2 برابر شدن مرگ های زیر 45 سال در افراد مبتلا به دیابت نسبت به افراد سالم می شود) است
بیماری های قلبی عروقی ممکن است تحت تأثیر تداخل با سایر عوامل خطر مانند فشار خون بالا، افزایش چربی خون، چاقی و مصرف دخانیات تشدید شوند. زمانی که وجود این عوارض آشکار شود، کنترل بهتر قند خون و اقدام های اختصاصی ممکن است سیر طبیعی دیابت را به سوی بهبودی و سلامتی تغییر دهد (پیشگیر ثالثیه). اکثر افراد مبتلا به دیابت نوع 1 درعرص 30 سال پس از تشخیص، در اثر بیماری های قلبی عروقی و یا کلیوی فوت می کنند.
طول عمر کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 بستگی به ایجاد نفروپاتی دارد. به طوری که اگر نفروپاتی ایجاد شود، طول عمر آنها حدود 75% - 50% طول عمر کودکان سالم است. به عبارت دیگر، طول عمر آنها چد سال کاهش می یابد.
طول عمر بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 به طور کلی نسبت به افراد سالم همسن خود، کمتر است و به عبارت دیگر میزان طول عمر بستگی به پیدایش عوارض ماکروواسکولار و نفروپاتی دارد.

معیارهای تشخیص

1- معیارهای تشخیص سازمان جهانی بهداشت
- دو نوبت قند پلاسمای خون وریدی ناشتا مساوی یا بیشتر از mg/dl 126
- یک نوبت قند پلاسمای خون وریدی 2 ساعت بعد از نوشیدن محلول گلوکز که حاوی g75 گلوکز منوهیدرات است مساوی یا بیشتر از mg/dl 200.
- در افرادی که علائم بالینی دارند، قند پلاسمای خون وریدی در هر زمان از طول روز بدون نیاز به ناشتا بودن در دو نوبت مساوی یا بیشتر از mg/dl 200.
- تشخیص IGT: قند پلاسمای خون وریدی 2 ساعت بعد از مصرفg75 گلوکز بین mg/dl 199- 140.
- تشخیص IFG: در دو نوبت آزمایش، میزان قند پلاسمای خون وریدی ناشتا مساوی یا بیشتر mg/dl 110 ولی کمتر از mg/dl 126 قند ناشتای غیرطبیعی است.
تذکر:
1- ناشتا به این معنی است که فرد حداقل به مدت 8 ساعت کالری دریافت نکرده باشد و نوشیدن آب مانعی ندارد.
2- اگر در یک نوبت آزمایش قند پلاسمای خون وریدی ناشتا کمتر mg/dl 110. باشد، نتیجه ی آزمایش طبیعی تلقی می شود.
2- معیارهای تشخیص انجمن دیابت آمریکا
- در یک نوبت قند پلاسمای خون وریدی ناشتا کمتر از mg/dl 110 حد طبیعی است.
- در دو نوبت قند پلاسمای خون وریدی ناشتا مساوی یا بیشتر mg/dl 110، ولی کمتر از mg/dl 126 قند ناشتای غیر طبیعی IFG است.
- در دو نوبت قند پلاسمای خون وریدی ناشتا مساوی یا بیشتر از mg/dl 126، تشخیص دیابت قطعی است.
تذکر: ناشتا به معنی این است که فرد حداقل به مدت 8 ساعت کالری دریافت نکرده باشد.
3- روش و معیار تشخیص دیابت حاملگی
انجام GCT (7) بین هفته های 28 – 24 حاملگی با استفاده از g50 گلوکز خوراکی در شرایط غیر ناشتا، در صورتی که یک ساعت بعد، قند پلاسمای خون وریدی مساوی یا بیشتر از mg/dl 130 باشد. آزمایش OGTT سه ساعته ناشتا دوباره با g100 گلوکز خوراکی انجام می گیرد و قند خون پلاسمای وریدی تا 3 ساعت اندازه گیری می شود. برای تفسیر نتایج به دستورالعمل متن آموزشی پزشکان مراجعه شود. درصورتی که بار اول GCT منفی باشد، اقدام های دیگری لازم نیست و دیابت حالمگی رد می شود.

معیارهای تشخیص و هدف درمان
(مصوبات کمیته ی کشوری دیابت)
معیارهای تشخیص

کمیته ی کشوری دیابت با توجه به معیارهای تعیین شده از طرف سازمان های بین المللی و انجمن های علمی جهان و با درنظر گرفتن شرایط و امکانات منطقه ای ایران (اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی) معیارهای زیر را برای برنامه ی کشوری پیشگیری وکنترل دیابت تعیین و تصویب کرده است.
- قند پلاسمای خون وریدی ناشتا کمتر از mg/dl 110 طبیعی است.
- قند پلاسمای خون وریدی ناشتا مساوی یا بیشتر از mg/dl 110، و کمتر از mg/dl 126 قند ناشتای غیر طبیعی است.
1- تشخیص دیابت
- دو نوبت قند پلاسمای خون وریدی ناشتا مساوی یا بیشتر از mg/dl 126 باشد.
- قند پلاسمای 2 ساعت بعد از مصرف g75 گلوکز خوراکی، مساوی یا بیشتر از mg/dl 200باشد.
2- تشخیص اختلال تحمل گلوکز (GDM)
- قند پلاسمای خون وریدی2 ساعت بعد از مصرف g75 گلوکز خوراکی، مساوی یا بیشتر از mg/dl 140 و کمتر از mg/dl 200 باشد.
3- تشخیص دیابت حاملگی (GDM)
در اولین مراجعه، در صورتی که زن بار دار با سن بالای 25 سال در معرض خطر باشد[دارای سابقه ی مرده زایی، چاقی (30 ‹ BMI)، حداقل 2 بار سقط بدون علت، زایمان نوزاد 4 کیلوگرمی و بیشتر و سابقه ی دیابت در خانواده] باید یک آزمایش GCT با g50 گلوکز انجام شود. این آزمایش در هر ساعتی از روز و حتی به صورت غیرناشتا امکان پذیر است. اگر نتیجه ی آزمایش قند خون پلاسمای وریدی 1 ساعته کمتر mg/dl 130 باشد، دیابت بار داری منتفی است و باید بین هفته های 28 24 حاملگی آزمایش شد. اما اگر مساوی یا بیشتر از mg/dl 130 باشد دوباره باید OGTT تا سه ساعت و با g100 گلوکز انجام شود و تفسیر نتایج مانند آزمایش 28 – 2 هفتگی صورت گیرد.
برای تمام خانم های باردار باید در هفته های 28 – 24 با استفاده از g50 گلوکز در شاریط غیرناشتا GCT انجام می وشد. در صورتی که قند خون پلاسمای وریدی 1 ساعته کمتر از mg/dl 130 باشد، دیابت حاملگی منتفی است و در صورتی که مساوی یا بیشتر از mg/dl 130 باشد، آزمایش با OGTT استفاده از g100 گلوکز تا سه ساعت و در شرایط ناشتا باید دوباره انجام شود. نوشیدن آب مانعی ندارد.
مقادیر طبیعی قندخون بعد از مصرف g100 گلوکز (براساس معیارهای کارپنتر) در خانم های بار دار:
- قند پلاسمای ناشتا ‹ mg/dl 95
- قند یک ساعت بعد از OGTT ‹ mg/dl 180
- قند یک ساعت بعد از OGTT mg/dl ≥ 155
- قند یک ساعت بعد از OGTT ‹ mg/dl 140
اگر دو نمونه برابر یا بیشتر از مقادیر فوق باشد، آزمایش تحمل گلوکز مختلف می شود. در صورتی که GTT مختل باشد، فرد مبتلا به دیابت حاملگی است. در صورتی که فقط یک نمونه از 4 اندازه گیری فوق غیرطبیعی باشد، باید یک ماه دیگر در هفته های 36 – 32 حاملگی OGTT تا سه ساعت با g100 گلوکز انجام شود و اگر دو نمونه یا بیشتر از 4 اندازه گیری مختلف باشد، آزمایش تحمل گلوکز مختل می شود و فرد مبتلا به دیابت حاملگی است. در غیر این صورت فرد سالم است. زنان باردار مبتلا به GDM باید تحت مراقبت ویژه قرار گیرند.

هدف درمان دیابت بارداری

- قند پلاسمای خون وریدی ناشتا ‹ mg/dl 90 - 60
- قند پلاسمای خون وریدی یک یا دو ساعت بعد ازمصرف غذا‹ mg/dl 120

اهداف درمانی مصوبات کمیته ی کشوری دیابت

اهداف درمان، درست یافتن به شرایط جدول ذیل است:

	مطلوب	قابل قبول
قند پلاسمای خون وریدی ناشتای (mg/dl)	120 – 7-	140
قند2 ساعت بعد از مصرف غذا (mg/dl)	140 – 90	160
کلسترول (mg/dl)	200	240 – 200
تری گلیسیرید (mg/dl)	150	200
HDL(8)(mg/dl)	45 در مردها 50 در زن ها	45-35 در مردان 50 – 45 در زنان
(mg/dl)LDL(9)	100	130
فشار خون (Hgmm/)	80/120	80/130
قند پلاسمای خون وریدی ناشتا در زنان حامله (mg/dl)	90 – 60	100
HbA1C%(10)	در محدوده ی طبیعی آزمایش بر حسب روش آزمایش *	1% بیش از حداکثر محدوده ی طبیعی بر حسب روش آزمایش**
نمایه توده ی بدنی (BMI)	25-20	27 - 25

پیشگیری و غربالگری در دیابت نوع 1 و 2

دیابت یک بیماری ناتوان کننده با عوارض مزمن و پرهزینه است که بیشتر دستگاه های بدن را در گیر می کند. لزوم انجام اقدام هایی برای شناسایی، پیگیری و مراقبت دقیق دیابت به منظور پیشگیری و یا به تأخیر انداختن عوارض حاد و مزمن با مطالعه های متعدد ثابت شده است.

دیابت نوع 1

علت این بیماری اتوایمیون است و غربالگری و تشخیص زودرس این نوع دیابت به جز در بعضی از جوامع به دلایل زیر توصیه و انجام نمی شود:
1- مشخص نبودن حد معینی از هر آنتی بادی (تیتر مشخص استاندارد) که موجب بیماری می شود.
2- اگر با آزمایش و یافتن آنتی بادی ها بتوان افراد در معرض خطر را شناسایی کرد، تا به امروز راه حلی برای پیشگیری و به تأخیر انداختن بروز و ظهور بالینی دیابت نوع 1 یافت نشده است؛ زیرا چنین اقدام هایی باید روی سیستم ایمنی متمرکز شود که این مطالعه ها هنوز در جهان در مراحل اولیه قرار دارد.
3- با توجه به شیوع بسیار کم دیابت نوع1، غربالگری آن مقرون به صرفه نخواهد بود (10% - 5% از کل مبتلایان به دیابت)
4- در دیابت نوع 1 علائم به سرعت ظاهر شده و آشکار هستند. بنابراین، علائم شدید بیماری علت مراجعه ی بیمار به پزشک است که در نتیجه احتیاج به غربالگری ندارد.

دیابت نوع 2

پیشگیری و شناسایی زودرس و درمان به موقع و صحیح دیابت نوع 2 به دلایل ذیل در جهان حائز اهمیت است:
در این نوع دیابت، هیپرگلیسمی به تدریج پیشرفت می کند، این افراد اغلب بدون علامت بوده و یا علائم بیماری شدید نیست و درنتیچجه در بسیاری از موارد بیماری تشخیص داده نمی شود (در هر مقطع زمانی حداقل 50% افراد مبتلا به دیابت از بیماری خود اطلاع ندارند و بیماری آنها تشخیص داده نشده است). در حالی که در این دوران بی علامتی، اختلال متابولیک ناشی از بالابودن گلوکز پلاسما وجود دارد. این افراد در معرض خطر عوارض ماکرو و میکروواسکولار قراردارند و معمولا زمانی به پزشک مراجعه می کنند و از بیماری خود آگاه می شوند که به عوارض مزمن دیابت نظیر پای دیابتی، گانگرن پا، سکته ی قلبی یا مغزی، نارسایی کلیه و یا کوری دچار شده اند.
تشخیص اختلال تحمل گلوکز، قبل از ابتلا به دیابت و اقدام جهت کنترل عوامل خطر، از جمله کاهش وزن (از طریق اصلاح رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی) از بروز دیابت پیشگیی کرده و یا حداقل بوز بیمری را به تعویق می اندازد.کنترل مناسب قند خون پس از تشخیص به موقع دیابت مانع بروز و یا پیشرفت عوارض بیماری می شود. از طرف دیگر کشف اختلال تحمل گلوکز یا دیابت با انجام یک آزمایش ساده و غیرتهاجمی نظیر اندازه گیری قند ناشتا (در دونبوت و یا آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) میسر است. با توجه به سیر پیشرونده و پنهان دیابت، وجود یک روش تشخیص ارزان و کارآمد برای تشخیص به موقع بیماری و سرانجام امکان کنترل و پیشگیری از پیشرفت بیماری با تشخیص زودرس آن، در مجموع لزوم غربالگری را تأیید می کنند.

برنامه ی کشوری پیشگیری و کنترل دیابت نوع 2
هدف کلی
پیشگیری و کنترل دیابت و عوارض ناشی از آن
اهداف اختصاصی

1- پیشگیری اولیه

کاهش بروز و شیوع دیابت نوع 2 در افراد پره دیابتی (مبتلایان به IFG و IGT)
استراتژی
- تغییر و اصلاح شیوه ی زندگی افراد در معرض خطر و پره دیابتی IFG و IGT)
- شناسایی افراد در معرض خطر ابتلا به دیابت و سندرم متابولیک طبق دستورالعمل
- پیگیری و مراقبت از افراد در معرض خطر طبق دستورالعمل
- افزایش آگاهی و درک نسبت به عوامل مستعد کننده ی ابتلا به دیابت و مضرات آنها ونحوه ی پیشگیری و کنترل دیابت و عوارض آن در افراد معرض خطر، مسئولان، کارکنان سیستم سلامت (بهداشت و درمان) و تمام افراد جامعه.

2- پیشگیری ثانویه

پیشگیری، کاهش و تأخیر در بروز عوارض کوتاه مدت و دراز مدت دیابت (یعنی تغییر در سیر طبیعی بیماری و توقف پیشرفت آن).
استراتژی
- تشخیص زودرس بیماری توسط غربالگری افراد در معرض خطر و زنان بار دار و شناسایی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 طبق دستورالعمل.
- مراقبت و درمان سریع و مناسب بیماران شناسایی شده به منظور نترل بیماری و جلوگیری از پیشرفت آن طبق دستورالعمل
- افزایش آگاهی و درک از دیابت و عوارض آن و نحوه ی کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض، درمان و هدف درمان در افراد مبتلا به دیابت و خانواده ی آنها، جامعه و کارکنان بهداشتی درمانی.
- افزایش آگاهی و درک از مفهوم سایر عوامل خطر بیماری های قلبی عروقی، زیان آنها ونحوه ی کنترل و پیشگیری از این عوامل مانند: مصرف دخانیات، فشار خون بالا، چربی خون بالا، تحرک کم و چاقی در افراد مبتلا به دیابت، خانواده ی آنها و کارکنان بهداشتی درمانی.

3- پیشگیری ثالثیه

کاهش یا تأخیر در بروز معلولیت، ناتوانی ها، مرگ ناشی از عوارض دیابت و کاهش سال های از دست رفته ی عمر افراد مبتلا به دیابت.
استراتژی
-غربالگری مبتلایان به دیابت نوع 2 از نظر تشخیص زودرس و به موقع عوارض چشمی، کلیه، عصبی، قلبی عروقی و شناسایی عوارض مذکور در مراحل اولیه طبق دستورالعمل.
- درمان به موقع عوارض طبق دستورالعمل.
- پیشگیری و مراقبت مستمر بیماران طبق دستورالعمل.

بازده نهایی برنامه

1- کاهش هزینه های اقتصادی.
2- کاهش ناتوانی ها.
3- کاهش مرگ و میر.
4- افزایش طول عمر مفید.

استراتزی های کلی

1- تعیین حداقل استاندارد بهداشتی درمانی برای کنترل و مراقبت دیابت و امکانات مورد نیاز.
2- کمک به تأمین حداقل استاندارد بهداشتی درمانی.
3- کمک به تهیه و بهبود استاندارد و تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز در مراکز بهداشتی درمانی.
4- کمک به توسعه ی آزمایشگاه های مرجع (رفرانس) برای کنترل کیفی آزمون های مربوط به دیابت.
5- کمک به تأمین داروها، وسایل و موارد مورد نیاز برای کنترل، پایش و خودپایشی دیابت.
6- جلب حمایت سیاستگزاران و منابع مالی.
7- کمک برای بیمه کردن افراد مبتلا به دیابت.
8- پشتیبانی از تحقیقات در زمینه دیابت.
9- انجام غربالگری برای کارمندان و اصناف توسط سازمان های دولتی و غیر دولتی در نقاط شهری.
10- انجام غربالگری به طور غیرفعال از طریق اطلاع رسانی و افزایش آگاهی مردم در روزها و مکان های خاص.

پی نوشت

1- Non Insulin Dependent Diabetes Mellitus
2- Insulin Dependent Diabetes Mellitus
3- Impaired Fasting Glucose
4- Gestational Diabets Mellitus
5- Impaired Glucose Tolerance
6- Oral Glucose Tolerance Test
7- Body Mass Index
8- Glucose Challenge Test
9- High Density Lipoprotein
10- Low Density Lipoprotein
11- در ایران آزمایش HbA1C با سه روش زیر انجام می گیرد و حد مطلوب *، حداکثر حد طبیعی و حد قابل قبول (**) 1% بیشتر از حداکثر طبیعی است:
- حد معمولی با روش کلریمتریک (تیوباربی اسید فسفریک، هیدروکسی متیل فوروفورال، طبق روش WHO) = 4% - 5/2%.
- حد معمولی با روش وابسته به کروماتوگرافی = 5/7% 0 5%.
- حدمعمولی با روش الکتروفورز (آگار ژل) = 5/7% 0 5%.