از عوامل مهم قرب به خدای متعال، محبت و دوستی پیامبر اکرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم و امامان معصوم و فرزندان و ذراری آن بزرگواران است. این موضوع مستفاد از قرآن و سنت است.
از قرآن، آیات زیادی بر آن دلالت دارد قران کریم می فرماید: «قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی» [آیه 23 شوری ] ای پیامبر! به مردم بگو من از شما درخواست هیچ اجر و مزدی برای رسالتم نمی کنم، جز محبت و دوستی با خویشانم.» این آیه معروف به آیۀ مودت است، که در اغلب کتاب‌هاى تفسیر و حدیث و تاریخ نزول آن را در حق اهل‌بیت علیهم السلام مى‌دانند. مودت اهل بیت علیهم السلام پاداش رسالت است.
و از آنجا که ابلاغ این رسالت از سوی پیامبر بزرگوار اسلام صلی اللّه علیه و آله و سلّم گاه این توهم را ایجاد می کرد که او چه اجر و پاداشی در برابر رسالت خود از مردم می طلبد. دوستی ذوی القربی بازگشت به مساله ولایت و قبول رهبری ائمه معصومین علیه السلام از دودمان پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلّم می کند که در حقیقت تداوم خط رهبری پیامبرد صلی اللّه علیه و آله و سلّم و ادامه مساله ولایت الهیه است.
و پر واضح است که قبول این ولایت و رهبری همانند نبوت پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلّم سبب سعادت خود انسان ها است و نتیجه اش به خود آنها بازگشت می کند. محبت و عشق به اهل بیت علیهم السلام و فرزندان آن بزرگواران در پوست و رگ و خون دوستتدارانش در طول تاریخ جاری بوده و هنوز نیز جاری است. حضرت معصومه نیز یکی از این فرزندان و ستارگان اهل بیت می باشد.
نمونه بسیار مهم از سلسله زنان به کمال رسیده، سیده جلیله، فاطمه معصومه علیها‌السلام، دختر امام موسی کاظم علیه‌السلام است که قبر شریفش مزار و مطاف میلیون ها مسلمان شیعه[از سراسر جهان از جمله: لبنان، بحرین، هند، پاکستان، عراق و...]می باشد که از اطراف بلاد اسلامی و کشورهای مختلف به زیارت آن حضرت نایل می شوند و از برکات قبر شریفش استفاده می کنند. امام هشتم علیه السلام در تجلیل از خواهرش حضرت معصومه علیها السلام مستقیماً دخالت کرده و زیارت مأثور برای او دارد. در اینجا به دو ویژگی مهم از فضائل و مقامات حضرت معصومه سلام الله علیها اشاره می شود.
مقام علمی و معنوی
«حضرت معصومه سلام الله علیه»، دختر امام موسی بن جعفر (علیه السلام) و حضرت نجمه است. این بانوی دانشمند و راوی حدیث، از نظر مقام علمی و معنوی، در رتبه‌ی بسیار بالایی قرار دارد (1) تا آن جا که بزرگان دین؛ مقام معنوی او را در میان فرزندان امام هفتم (علیه السلام) و بعد از حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، بالاتر از همه می‌دانند.
پس از آن که «مأمون»، برادر ایشان (امام رضا (علیه السلام)) را در سال دویست هجری، از مدینه به مَرو خواند، فاطمه‌ی معصومه (علیه السلام) همچون تعدادی از علویان، در سال 201 هجری به دیار ایران روی آورد.
وقتی که آن بانوی متقی و پرهیزگار به ساوه رسید، بیمار شد. در ساوه از همراهان خود پرسید: «تا «قم» چقدر فاصله است؟»گفتند: «نزدیک است.»حضرت معصومه سلام الله علیه به همراهان خود دستور داد تا وی را به قم ببرند. (2)
بدین ترتیب آن زن دانشمند راهی قم شد. پسران سعد اشعری - که از شیعیان برجسته بودند - و بزرگان قم که از موضوع حرکت فاطمه‌ی معصومه سلام الله علیه به سمت قم باخبر شده بودند، از وی استقبال با شکوهی به عمل آوردند.
حضرت معصومه سلام الله علیه به خانه‌ی «موسی بن خزرج بن سعد اشعری» وارد شد. مدت هفده روز در آن خانه اقامت گزید و آن گاه در سن 18 سالگی، در حالی که هنوز ازدواج نکرده بود، زندگی را بدرود گفت.
بدن پاک او را در مقبره‌ی بابُلان (3)، جایی که هم اکنون حرم و زیارتگاه آن بانوی پارسا و عالمه است، به خاک سپردند و سقفی از بوریا روی آن برپا کردند. سرانجام، زینب، دختر امام جواد (علیه السلام)، بر آن تربت پاک، گنبدی بنا کرد. (4)
ارزش زیارت حضرت فاطمه‌ی معصومه سلام الله علیه به قدری زیاد است که امام رضا (علیه السلام) در این خصوص فرمودند: «کسی که مرقد مطهر حضرت معصومه سلام الله علیه را با دانایی و معرفت به حقّ او، زیارت کند، سزاوار بهشت می‌شود.» (5)
مقام و منزلت آن بانو بسیار بالا است. چنانچه در زیارتنامه‌ی وی می‌خوانیم: «ای فاطمه! برای من بهشت را شفاعت کن، چرا که از برای تو در پیشگاه خداوند، مقام ارجمند و خاصی است.» (6)
همین بس که به برکت وجود مبارک ایشان، قم، مرکز نشر فرهنگ اسلامی و مرکز ثقل انقلاب اسلامی ایران شناخته شد و امروزه نیز به عنوان امید جهان اسلام، در سطح گیتی می‌درخشد.این اعتبار، همان تبین سخن امام هفتم (علیه السلام) است که فرمود: «قم، خانه و پایگاه آل محمد صلی الله علیه و شیعیان آنان است.» (7)
حضرت معصومه (س) عالمه عصر خود
فاطمه معصومه سلام الله علیها در کوتاه ترین مدت ممکن مسیر رشد در علوم را نیز پیمود و از کمالات روحى و معنوى بهره هاى فراوانى از پدر، مادر و برادر برد. از این روى در دوران کودکى به راحتى مى توانست جوابگوى سوال هاى فقهى و دینى مردم باشد. از فاطمه معصومه (س)، احادیثی در موضوعاتی همچون حبّ آل محمد (ص)،(8)مقام امیرالمومنین (ع) و شیعیان وی نقل شده است. (9)
حضرت معصومه مرجع و پاسخگوی شگفت انگیز برخی از شبهات و پرسش ها بوده است. در اینجا به نمونه ای اشاره می شود. حاج سید نصرالله مستنبط به نقل از «کشف اللئالى» اینگونه ذکر مى کند: روزى گروهى از شیعیان وارد مدینه شدند تا سوال هاى خود را از امام موسى علیه السلام بپرسند.
این کار روش معمول در تمام بلاد اسلامى بود که سالیانه یا در اوقات مشخص از سال گروهى را راهى مى کردند تا سوال هاى دینى، وظایف شرعى و وجوهات را نزد امام ببرند. آن سال نیز چنین کاروانى از یکى از شهرها به مدینه آمده بود. کاروان پس از ورود به مدینه به سوى خانه امام راه افتادند به این امید که هم سوالات خود را بپرسند و هم دیدار حضرت نصیبشان شود.
هر چه نزدیک تر مى شدند، شوق دیدار افزون تر مى شد؛ تا اینکه جلوى در خانه حضرت رسیدند...دختری هشت یا نه ساله سوال ها را از آنان گرفت و با دقت تمام پاسخ یکایک نامه ها را نوشت و نامه ها را دوباره به آنان بازگرداند.
سوال ها این قدر پیچیده بود که ما نزد امام کاظم آوردیم. در لحظات اولیه برخورد با امام داستان خود را با شور و شادى تمام بازگو کردند و دست خط دخترک را هم نشان دادند. امام تا نامه را گشود، سیمایش از شادى شکفته شد. لبخند ملیحى بر لبانش نقش بست، صورتش را به سوى شیعیانش را برگرداند و با همان لبخند آسمانى سه بار فرمود: «فداها ابوها»پدرش به فدایش.(10) با توجه به این که حضرت معصومه (س) به هنگام دستگیری پدر بزرگوارش خردسال بود، این داستان از مقام بسیار والا و دانش بسیار گسترده آن حضرت حکایت می کند.
دستگیره شفاعت حضرت معصومه (س)
دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم شفاعت گسترده اى دارند که بسیار وسیع و جهان شمول است و مى تواند همه اهالى محشر را فرا گیرد: حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها. حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها می باشند.
درباره شفاعت حضرت زهرا بحث نیست و اینجا بدان اشاره نمی شود. بعد از فاطمه زهرا سلام الله علیها از جهت گستردگى شفاعت، حضرت معصومه سلام الله علیها است. شفاعت گسترده حضرت معصومه (س) نیز گواه آن است که حضرت از مقامی والا برخوردار می باشند. امام صادق علیه السلام مى فرماید:
«تدخل بشفاعتها شیعتناالجنه باجمعهم» «با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت مى شوند.»(11) در زیارت نامه حضرت معصومه نیز به این جایگاه مهم شفاعت اشاره شده است. در متن زیارتنامه حضرت معصومه (سلام الله علیها) نیز که داراى سند و به عبارت دیگرروایت از امام رضا(علیه السلام) است نیز همین مقام (شفاعت) وى توجه مارا به خود جلب مى کند.
آنجا که مى خوانیم «یا فاطمه اشفعى لى فى الجنه فان لک عندالله شانا من الشان[(12) اى فاطمه ما رادر بهشت شفاعت کن. در جایدیگر می فرماید: یا فاطمة إشفَعی لی فی الجنة.[13] اشاره شده است.
جایگاه علمی حضرت فاطمه معصومه (س)
آیت الله عبدالله جوادی آملی درباره جایگاه خواهر امام رضا (ع) گفت: وجود مبارک فاطمه معصومه(س) از آن جهت که در بیت امامت، ولایت، رسالت و کرامت به دنیا آمده، یک فخر است ولی بهره برداری متقابل این کریمه از این ذوات قدسی فخر دیگر و مهمتری است.
وجود مبارک کریمه اهل بیت (س) در سلسله جلیله انبیا و اولیا قرار دارد؛ یعنی وقتی سلسله انبیا (ع) و اولیای الهی یعنی ائمّه معصومین به پایان رسید و نوبت به شاگردان ممتاز و اصحاب خاص ائمّه رسید، می بینید وجود مبارک فاطمه معصومه (س) به عنوان یکی از شاگردان نمونه ائمّه (ع) و یکی از اصحاب خاص ائمّه (ع) مطرح است و وارث همان معارف است.
وی افزود: اگرچه حضرت فاطمه معصومه، دختر امام و خواهر امام و عمه امام (ع) است، ولی بالأخره هم خانم است و هم امام یا پیغمبر نیست ولی به مقام عظیمی رسیده است که ما در زیارت آن حضرت از ذات اقدس الهی می خواهیم که شفاعت این بی بی را درباره ما مؤثر و مقبول قرار بدهد و از اینجا معلوم می شود کسی که امام و پیغمبر نیست، می تواند به مقامی برسد که نزد خدا منزلتی داشته باشد.
جوادی آملی با اشاره به روایتی از امام رضا (ع) درباره پاداش زیارت حضرت معصومه گفت: از این روایت معلوم می شود کریمه اهل بیت حقّی دارد که بعضی از زائران به حقّش عارف هستند و بعضی عارف نیستند و بعضی او را فقط به عنوان خواهر امام و دختر امام و عمه امام می شناسند و زیارت می کنند که اینها طرفی از فضیلت و ثواب را می برند اما به ثواب کامل راه نمی یابند. بعضی حقّ این کریمه را می شناسند که امام هشتم فرمود هر کس خواهرم را عارفاً بحقّها زیارت کند بهشت برای او است.(14)
مقام علمی حضرت معصومه سلام الله علیها
حضرت معصومه سلام الله علیها در خاندانی که سرچشمه علم و تقوا و فضایل اخلاقی بودند نشو و نما یافت. پس از آن که پدر بزرگوار آن بانوی گرامی به شهادت رسید فرزند ارجمند آن امام یعنی حضرت رضا علیه السلام عهده‌دار امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نیز متکفل گردید.
در اثر توجهات زیاد آن حضرت هر یک از فرزندان امام کاظم علیه السلام به مقامی شامخ دست یافتند و زبانزد عام و خاص گشتند. ابن صباغ مالکی در این باره گوید:"هر یک از فرزندان ابی الحسن موسی معروف به کاظم فضیلتی مشهور دارد."(15)
نیز اربلی در این زمینه می‌نویسد:"برای هر یک از فرزندان ابی الحسن موسی علیه السلام فضیلت و منقبتی معروف وجود دارد."(16)
آنچه مسلم است این که در میان فرزندان امام کاظم علیه السلام بعد از حضرت رضا علیه السلام حضرت معصومه سلام الله علیها از نظر علمی و اخلاقی والا مقام‌ترین آنان است. این حقیقت از اسامی و القاب و تعریف‌ها و توصیفاتی که ائمه اطهار علیهم السلام از وی نموده‌اند هویداست.
و با توجه به این حقیقت که ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل انفکاکی میان تهذیب نفس و طی مدارج اخلاقی و عرفانی و حصول علوم اصیل الهی و حکمت وجود دارد می‌توان به رتبه و مقام علمی غیرقابل توصیف حضرت معصومه سلام الله علیها پی برد و به این نکته واقف گشت که ایشان نیز چون حضرت زینب سلام الله علیها عالمه غیر معلمه بود.(17)
آنچه سخن فوق را تایید می‌کند روایت صالح بن عرندس حلی عالم بزرگوار شیعی قرن نهم در کتاب"کشف اللیالی"(18) است.
وی گوید: روزی جمعی از شیعیان به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام و پرسیدن سوالاتی از ایشان به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم علیه السلام در مسافرت بود سوالات خود را به حضرت معصومه که در آن هنگام کودکی خردسال بیش نبود تحویل دادند.
فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام شرف حضور پیدا کردند لیکن هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. چون ناگزیر به بازگشت بودند مسائل خود را مطالبه نمودند تا در مسافرت بعدی خدمت امام برسند. غافل از این که حضرت معصومه جواب پرسش‌ها را نگاشته است.
وقتی پاسخ‌ها را ملاحظه کردند بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان شهر مدینه را ترک گفتند. از قضای روزگار در بین راه با امام موسی بن جعفر علیه السلام مواجه شده ماجرای خویش را باز گفتند. چون امام پاسخ سوالات را مطالعه کرد سه بار فرمود:"فداها ابوها"(19) پدرش فدایش.
قسمتی از این مطلب از : شیرازی، علی؛ (1394)؛ زنان نمونه، قم: مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر تبلیغات اسلامی)، چاپ هشتم.
https://hawzah.net/fa/Article/View/97402
14.https://www.irna.ir/news/84542830
https://fetrat.com/مقام علمی حضرت معصومه (س)
این مقاله در تاریخ 1402/10/13 بروز رسانی شده است.
پس از آن که «مأمون»، برادر ایشان (امام رضا (علیه السلام)) را در سال دویست هجری، از مدینه به مَرو خواند، فاطمه‌ی معصومه (علیه السلام) همچون تعدادی از علویان، در سال 201 هجری به دیار ایران روی آورد.
وقتی که آن بانوی متقی و پرهیزگار به ساوه رسید، بیمار شد. در ساوه از همراهان خود پرسید: «تا «قم» چقدر فاصله است؟»گفتند: «نزدیک است.»حضرت معصومه سلام الله علیه به همراهان خود دستور داد تا وی را به قم ببرند. (2)
بدین ترتیب آن زن دانشمند راهی قم شد. پسران سعد اشعری - که از شیعیان برجسته بودند - و بزرگان قم که از موضوع حرکت فاطمه‌ی معصومه سلام الله علیه به سمت قم باخبر شده بودند، از وی استقبال با شکوهی به عمل آوردند.
حضرت معصومه سلام الله علیه به خانه‌ی «موسی بن خزرج بن سعد اشعری» وارد شد. مدت هفده روز در آن خانه اقامت گزید و آن گاه در سن 18 سالگی، در حالی که هنوز ازدواج نکرده بود، زندگی را بدرود گفت.
بدن پاک او را در مقبره‌ی بابُلان (3)، جایی که هم اکنون حرم و زیارتگاه آن بانوی پارسا و عالمه است، به خاک سپردند و سقفی از بوریا روی آن برپا کردند. سرانجام، زینب، دختر امام جواد (علیه السلام)، بر آن تربت پاک، گنبدی بنا کرد. (4)
ارزش زیارت حضرت فاطمه‌ی معصومه سلام الله علیه به قدری زیاد است که امام رضا (علیه السلام) در این خصوص فرمودند: «کسی که مرقد مطهر حضرت معصومه سلام الله علیه را با دانایی و معرفت به حقّ او، زیارت کند، سزاوار بهشت می‌شود.» (5)
مقام و منزلت آن بانو بسیار بالا است. چنانچه در زیارتنامه‌ی وی می‌خوانیم: «ای فاطمه! برای من بهشت را شفاعت کن، چرا که از برای تو در پیشگاه خداوند، مقام ارجمند و خاصی است.» (6)
همین بس که به برکت وجود مبارک ایشان، قم، مرکز نشر فرهنگ اسلامی و مرکز ثقل انقلاب اسلامی ایران شناخته شد و امروزه نیز به عنوان امید جهان اسلام، در سطح گیتی می‌درخشد.این اعتبار، همان تبین سخن امام هفتم (علیه السلام) است که فرمود: «قم، خانه و پایگاه آل محمد صلی الله علیه و شیعیان آنان است.» (7)
حضرت معصومه (س) عالمه عصر خود
فاطمه معصومه سلام الله علیها در کوتاه ترین مدت ممکن مسیر رشد در علوم را نیز پیمود و از کمالات روحى و معنوى بهره هاى فراوانى از پدر، مادر و برادر برد. از این روى در دوران کودکى به راحتى مى توانست جوابگوى سوال هاى فقهى و دینى مردم باشد. از فاطمه معصومه (س)، احادیثی در موضوعاتی همچون حبّ آل محمد (ص)،(8)مقام امیرالمومنین (ع) و شیعیان وی نقل شده است. (9)
حضرت معصومه مرجع و پاسخگوی شگفت انگیز برخی از شبهات و پرسش ها بوده است. در اینجا به نمونه ای اشاره می شود. حاج سید نصرالله مستنبط به نقل از «کشف اللئالى» اینگونه ذکر مى کند: روزى گروهى از شیعیان وارد مدینه شدند تا سوال هاى خود را از امام موسى علیه السلام بپرسند.
این کار روش معمول در تمام بلاد اسلامى بود که سالیانه یا در اوقات مشخص از سال گروهى را راهى مى کردند تا سوال هاى دینى، وظایف شرعى و وجوهات را نزد امام ببرند. آن سال نیز چنین کاروانى از یکى از شهرها به مدینه آمده بود. کاروان پس از ورود به مدینه به سوى خانه امام راه افتادند به این امید که هم سوالات خود را بپرسند و هم دیدار حضرت نصیبشان شود.
هر چه نزدیک تر مى شدند، شوق دیدار افزون تر مى شد؛ تا اینکه جلوى در خانه حضرت رسیدند...دختری هشت یا نه ساله سوال ها را از آنان گرفت و با دقت تمام پاسخ یکایک نامه ها را نوشت و نامه ها را دوباره به آنان بازگرداند.
سوال ها این قدر پیچیده بود که ما نزد امام کاظم آوردیم. در لحظات اولیه برخورد با امام داستان خود را با شور و شادى تمام بازگو کردند و دست خط دخترک را هم نشان دادند. امام تا نامه را گشود، سیمایش از شادى شکفته شد. لبخند ملیحى بر لبانش نقش بست، صورتش را به سوى شیعیانش را برگرداند و با همان لبخند آسمانى سه بار فرمود: «فداها ابوها»پدرش به فدایش.(10) با توجه به این که حضرت معصومه (س) به هنگام دستگیری پدر بزرگوارش خردسال بود، این داستان از مقام بسیار والا و دانش بسیار گسترده آن حضرت حکایت می کند.
دستگیره شفاعت حضرت معصومه (س)
دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم شفاعت گسترده اى دارند که بسیار وسیع و جهان شمول است و مى تواند همه اهالى محشر را فرا گیرد: حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها. حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها می باشند.
درباره شفاعت حضرت زهرا بحث نیست و اینجا بدان اشاره نمی شود. بعد از فاطمه زهرا سلام الله علیها از جهت گستردگى شفاعت، حضرت معصومه سلام الله علیها است. شفاعت گسترده حضرت معصومه (س) نیز گواه آن است که حضرت از مقامی والا برخوردار می باشند. امام صادق علیه السلام مى فرماید:
«تدخل بشفاعتها شیعتناالجنه باجمعهم» «با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت مى شوند.»(11) در زیارت نامه حضرت معصومه نیز به این جایگاه مهم شفاعت اشاره شده است. در متن زیارتنامه حضرت معصومه (سلام الله علیها) نیز که داراى سند و به عبارت دیگرروایت از امام رضا(علیه السلام) است نیز همین مقام (شفاعت) وى توجه مارا به خود جلب مى کند.
آنجا که مى خوانیم «یا فاطمه اشفعى لى فى الجنه فان لک عندالله شانا من الشان[(12) اى فاطمه ما رادر بهشت شفاعت کن. در جایدیگر می فرماید: یا فاطمة إشفَعی لی فی الجنة.[13] اشاره شده است.
جایگاه علمی حضرت فاطمه معصومه (س)
آیت الله عبدالله جوادی آملی درباره جایگاه خواهر امام رضا (ع) گفت: وجود مبارک فاطمه معصومه(س) از آن جهت که در بیت امامت، ولایت، رسالت و کرامت به دنیا آمده، یک فخر است ولی بهره برداری متقابل این کریمه از این ذوات قدسی فخر دیگر و مهمتری است.
وجود مبارک کریمه اهل بیت (س) در سلسله جلیله انبیا و اولیا قرار دارد؛ یعنی وقتی سلسله انبیا (ع) و اولیای الهی یعنی ائمّه معصومین به پایان رسید و نوبت به شاگردان ممتاز و اصحاب خاص ائمّه رسید، می بینید وجود مبارک فاطمه معصومه (س) به عنوان یکی از شاگردان نمونه ائمّه (ع) و یکی از اصحاب خاص ائمّه (ع) مطرح است و وارث همان معارف است.
وی افزود: اگرچه حضرت فاطمه معصومه، دختر امام و خواهر امام و عمه امام (ع) است، ولی بالأخره هم خانم است و هم امام یا پیغمبر نیست ولی به مقام عظیمی رسیده است که ما در زیارت آن حضرت از ذات اقدس الهی می خواهیم که شفاعت این بی بی را درباره ما مؤثر و مقبول قرار بدهد و از اینجا معلوم می شود کسی که امام و پیغمبر نیست، می تواند به مقامی برسد که نزد خدا منزلتی داشته باشد.
جوادی آملی با اشاره به روایتی از امام رضا (ع) درباره پاداش زیارت حضرت معصومه گفت: از این روایت معلوم می شود کریمه اهل بیت حقّی دارد که بعضی از زائران به حقّش عارف هستند و بعضی عارف نیستند و بعضی او را فقط به عنوان خواهر امام و دختر امام و عمه امام می شناسند و زیارت می کنند که اینها طرفی از فضیلت و ثواب را می برند اما به ثواب کامل راه نمی یابند. بعضی حقّ این کریمه را می شناسند که امام هشتم فرمود هر کس خواهرم را عارفاً بحقّها زیارت کند بهشت برای او است.(14)
مقام علمی حضرت معصومه سلام الله علیها
حضرت معصومه سلام الله علیها در خاندانی که سرچشمه علم و تقوا و فضایل اخلاقی بودند نشو و نما یافت. پس از آن که پدر بزرگوار آن بانوی گرامی به شهادت رسید فرزند ارجمند آن امام یعنی حضرت رضا علیه السلام عهده‌دار امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نیز متکفل گردید.
در اثر توجهات زیاد آن حضرت هر یک از فرزندان امام کاظم علیه السلام به مقامی شامخ دست یافتند و زبانزد عام و خاص گشتند. ابن صباغ مالکی در این باره گوید:"هر یک از فرزندان ابی الحسن موسی معروف به کاظم فضیلتی مشهور دارد."(15)
نیز اربلی در این زمینه می‌نویسد:"برای هر یک از فرزندان ابی الحسن موسی علیه السلام فضیلت و منقبتی معروف وجود دارد."(16)
آنچه مسلم است این که در میان فرزندان امام کاظم علیه السلام بعد از حضرت رضا علیه السلام حضرت معصومه سلام الله علیها از نظر علمی و اخلاقی والا مقام‌ترین آنان است. این حقیقت از اسامی و القاب و تعریف‌ها و توصیفاتی که ائمه اطهار علیهم السلام از وی نموده‌اند هویداست.
و با توجه به این حقیقت که ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل انفکاکی میان تهذیب نفس و طی مدارج اخلاقی و عرفانی و حصول علوم اصیل الهی و حکمت وجود دارد می‌توان به رتبه و مقام علمی غیرقابل توصیف حضرت معصومه سلام الله علیها پی برد و به این نکته واقف گشت که ایشان نیز چون حضرت زینب سلام الله علیها عالمه غیر معلمه بود.(17)
آنچه سخن فوق را تایید می‌کند روایت صالح بن عرندس حلی عالم بزرگوار شیعی قرن نهم در کتاب"کشف اللیالی"(18) است.
وی گوید: روزی جمعی از شیعیان به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام و پرسیدن سوالاتی از ایشان به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم علیه السلام در مسافرت بود سوالات خود را به حضرت معصومه که در آن هنگام کودکی خردسال بیش نبود تحویل دادند.
فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام شرف حضور پیدا کردند لیکن هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. چون ناگزیر به بازگشت بودند مسائل خود را مطالبه نمودند تا در مسافرت بعدی خدمت امام برسند. غافل از این که حضرت معصومه جواب پرسش‌ها را نگاشته است.
وقتی پاسخ‌ها را ملاحظه کردند بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان شهر مدینه را ترک گفتند. از قضای روزگار در بین راه با امام موسی بن جعفر علیه السلام مواجه شده ماجرای خویش را باز گفتند. چون امام پاسخ سوالات را مطالعه کرد سه بار فرمود:"فداها ابوها"(19) پدرش فدایش.
پی‌نوشت‌ها:
1.الغدیر، ج1، ص 196.
2. سفینةالبحار، ج2، ص 376.
3. اعلام النساء، ص 577.
4. ریاحین الشریعه، ج5، ص 33.
5. عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج2، ص 267.
6. بحارالانوار، ج102، ص 266.
7. سفینةالبحار، ج2، ص 446.
8. بحرالعلوم، العوالم، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۳۵۴.
9. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۵، ص۷۶.
10 برگرفته از کریمه اهل بیت، مهدی پور، علی اکبر
11. مجلسی، بحارالأنوار ج ۶۰ ص ۲۲۸
12. زیارت نامه حضرت معصومه (س)
13.همان.
14.https://www.irna.ir/news/84542830
15.الفصول المهمه ص ۲۴۰.
16.کشف الغمه ج ۳ ص ۳۰.
17.توجه به این مطلب که اخلاص در اعمال در طی یک دوره چهل روزه باعث جاری گشتن چشمه‌های حکمت از قلب بر زبان می‌شود اذعان و اعتراف به حقیقت فوق را سهل می‌نماید. چون حضرت معصومه سلام الله علیها نه تنها چهل روز که در تمامی عمر شریفش مخلصانه عمل می‌کرد.
18.کشف اللیالی تاکنون به چاپ نرسیده و به صورت مخطوط در کتابخانه شوشتری‌های نجف اشرف وجود دارد. مرحوم میرجهانی نسخه‌ای از این کتاب را در کتابخانه شیخ محمدسماوی دیده است. (مهدی پور کریمه اهل بیت متن و پاورقی ص ۶۲.)
19.کریمه اهل‌بیت ص ۶۴ و ۶۳. (با تصرف)
قسمتی از این مطلب از : شیرازی، علی؛ (1394)؛ زنان نمونه، قم: مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر تبلیغات اسلامی)، چاپ هشتم.
https://hawzah.net/fa/Article/View/97402
14.https://www.irna.ir/news/84542830
https://fetrat.com/مقام علمی حضرت معصومه (س)
این مقاله در تاریخ 1402/10/13 بروز رسانی شده است.
