نویسنده: احمد حاجی شریفی
سرطان یک نام کلی برای دسته‌ی بزرگی از بیماری‌هاست. سرطان وقتی اتفاق می‌افتد که سلول‌های بدن رشد کرده و به طور غیرقابل کنترلی تکثیر می‌شوند. بدن ما از میلیون‌ها سلول ساخته شده است که این سلول‌ها بافت‌های مختلف را تشکیل می‌دهند. سلول‌ها به طور نرمال رشد می‌کنند و سپس تقسیم می‌شوند و در زمانی معین هم می‌میرند و این روند موجب سلامت بدن ما می‌شود. سلول‌های سرطانی سریعاً رشد می‌کنند و تکثیر می‌یابند؛ این روند (سرطانی شدن) معمولاً زمانی آغاز می‌شود که صدمه‌ای به ساختار ژنتیکی سلول (DNA) وارد شود. سلول‌های سرطانی به جای این که در مدت زمان مشخصی بمیرند همچنان به رشد و تکثیر ادامه می‌دهند، به هم چسبیده و ایجاد توده‌ی بافتی می‌کنند که این توده به نام تومور بدخیم خوانده می‌شود و رشد بیش از حد این توده به بافت اطرافش صدمه می‌زند. یک تومور بدخیم ممکن است سال‌ها طول بکشد تا علامت‌دار شود و یا این که خیلی زود باعث شروع آسیب و مشاهده‌ی علایم کلنیکی شود. سرطان می‌تواند در یک بخش بدن شروع شود و به بقیه‌ی جاهای بدن پخش گردد که به این پروسه (روند) متاستاز می‌گویند؛ در طی روند متاستاز سلول‌های سرطانی به نقاط مختلف بدن مسافرت می‌کنند و در نقاط جدیدی مستقر می‌شوند و یک یا چند توده‌ی بدخیم دیگر را به وجود می‌آورند. البته همه‌ی تومورها بدخیم نیستند و بعضی از آن‌ها خوش‌خیم هستند. تومورهای خوش‌خیم متاستاز نمی‌دهند و تهدید کننده‌ی حیات هم نیستند، ضمناً این تومورها معمولاً خودشان از بین می‌روند و امکان بازگشت مجدد و عود این تومورها نیز بسیار اندک است. در مورد این که چه عواملی باعث ایجاد انواع تومورها می‌شود اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی عواملی که ممکن است عامل خطرزای تومورهای مختلف باشند شناسایی شده‌اند.
ژنتیک سرطان:
بیشتر وقایعی که منجر به بروز سرطان می‌شوند تحت کنترل ژنتیک هستند. جهش‌های خاص ژنی و یا حذف‌های ژنی منجر به تکثیر غیرقابل کنترل سلولی می‌شوند و به طور کلی عدم تعادل مواد غذایی، سیستم دفاعی بدن را بیدار می‌کند و این سیستم به روشی پناه می‌برد که بدن را برای عفونت‌ها و سرطان مستعد کند. بسیاری از رنگ‌ها و طعم‌های مصنوعی و مواد محافظ غذا که در سال‌های اخیر آن‌ها را در کشورهای غربی ممنوع اعلام کرده‌اند در کشورهای جهان سوم هنوز مصرف می‌شود که علت پیدایش سرطان در انسان است؛ این حقیقت تلخ را باید همه جا با حروف درشت نوشت و تکرار کرد که «کازسینوژن‌های سرطان‌زا بیشتر از همه چیز در مواد خوراکی تجاری مورد علاقه‌ی کودکان و نوجوانان وجود دارند.»کبد انسان، مخلوطی شیمیایی می‌سازد و در ابتدای روده‌ی کوچک می‌ریزد که آن را صفرا می‌نامند و صفرا ماده‌ای است سبز رنگ و غلیظ که برای عمل هضم غذا و خصوصاً برای از بین بردن چربی ضروری است. صفرا از چندین ماده‌ی شیمیایی ترکیب شده که آن‌ها را اسیدهای صفراوی می‌نامند. با وجود پیشرفت‌های قابل ملاحظه در درک ژنتیک سرطان، مکانیسمی که طی آن تغییرات ژنی خاص اتفاق می‌افتد هنوز کاملاً شناخته نشده است؛ عده‌ای از افراد ممکن است در معرض شکستن DNA و عدم توانایی در ترمیم آن قرار بگیرند، عوامل خاص محیطی مانند توتون یا تنباکو، عوامل عفونی، رژیم غذایی و داروها می‌توانند باعث سرطان شوند اما محل ژنی که این عوامل روی آن اثر می‌گذارند ناشناخته است. محققین و دانشمندان دریافتند: مردمی که به مقدار کافی، فیبر خشن گیاهی در غذای خود ندارند (یعنی غذاهای تصفیه شده مانند آرد سفید و شکر سفید مصرف می‌کنند) دو نوع باکتری مهم گوارشی به نام‌های «اکتروایدز» و «بی‌فیدوباکتریا» در روده‌شان (کولون) وجود دارد؛ بدون هیچ تردیدی ثابت شده است که این باکتری‌ها می‌توانند اسید صفراوی و اسید کولیک را به ماده‌ی شیمیایی به نام اسید آپکولیک سرطان‌زا تبدیل کنند؛ هم چنین «اسید صفراوی و اسید دیوکسی کولیک» می‌توانند یکی از پرقدرت‌ترین مواد شیمیایی شناخته شده به نام «کارسینوژن» را به «3 میتل کول انترین» تبدیل کنند. آن چه این تحقیقات و یافته‌ها روشن می‌کند، کشف این موضوع وحشتناک است: مردمی که غذاهای بدون الیاف (تصفیه شده) مصرف می‌کنند به دلیل این که خوراکشان ذخیره‌های خام و سلولز گیاهی ندارد به احتمال زیاد مایع صفراوی بی‌ضرر و ضروری را درون کولون خود به مواد سرطان‌زا تبدیل می‌کنند. نکته‌ی دیگر این که افرادی که غذاهای تصفیه شده (شکر سفید و آرد سفید) مصرف می‌کنند و دارای فقر مواد گیاهی در غذاهایشان هستند مقدار کمتری مایع صفرا در مدفوع آن‌ها دیده می‌شود؛ زیرا آنان نیز مانند موش‌های آزمایشگاهی مورد مطالعه، مایع صفراوی درون کولون خود را تجزیه و به کار سینوژن‌های سرطان‌آور تبدیل کرده‌اند؛ از طرف دیگر افرادی که غذاهای تصفیه نشده و طبیعی (دارای فیبر گیاهی) مصرف می‌کنند دو گروه باکتری به نام‌های استرپتوکوک و باکتری لاکتیک که مایع صفرا را تجزیه و تبدیل نمی‌کنند در روده‌شان ایجاد می‌شود و در تأیید این مطلب، افرادی که مصرف کننده‌ی غذاهای حاوی فیبر گیاهی هستند مقدار بیشتری مایع صفراوی تجزیه شده در مدفوع خود دارند.
بیشتر بخوانید:سرطان چیست؟ درمان آن کدام است؟
ارقام زیر نشان دهنده‌ی درصد بیمارانی است که پنج سال پس از درمان سرطان با توجه به درمان‌هایی که در حد دانش امروز صورت می‌گیرد، توانسته‌اند زنده بمانند:
سرطان پروستات 75درصد- سینه 56 درصد- رحم 44 درصد- روده و معده 43 درصد- حنجره 38 درصد- دهان 30 درصد- مثانه 21 درصد- ریه 10 درصد.
علت‌شناسی
با وجود پیشرفت‌های قابل ملاحظه در درک ژنتیک سرطان، مکانیسمی که طی آن تغییرات ژنی خاص اتفاق می‌افتد هنوز کاملاً شناخته نشده است؛ عده‌ای از افراد ممکن است در معرض شکستن DNA و عدم توانایی در ترمیم آن قرار بگیرند، عوامل خاص محیطی مانند توتون یا تنباکو، عوامل عفونی، رژیم غذایی و داروها می‌توانند باعث سرطان شوند اما محل ژنی که این عوامل روی آن اثر می‌گذارند ناشناخته است.توتون یا تنباکو:
استفاده‌ی طولانی مدت از توتون یا تنباکو مانند سیگار کشیدن و یا هر نوع دیگر مصرف آن (دخانیات) منجر به پیشرفت سرطان در مناطقی می‌شود که در معرض عوامل سرطان‌زای توتون یا تنباکو هستند. بیشترین تأثیر روی ریه است و پس از آن سرطان‌های پروستات، سر و گردن، مثانه، دهانه‌ی رحم، مری و پانکراس ممکن است ایجاد شود؛ هم چنین عوامل ژنتیکی هم در این جا تأثیر عمده‌ای دارد چرا که مطالعات جمعیتی ژنتیکی روی دوقلوهای همسان و غیر همسان نشان داده است که ژن‌های خاصی مسئول تمایل اعتیاد به نیکوتین هستند و در بعضی افراد نوعی تمایل ذاتی به نیکوتین و مشتقات آن وجود دارد.عادات محیطی:
تجمع ذرات الکل می‌تواند اثر منفی سیگار را تقویت کند، بنزین و فیبرهای آزبستوز هم می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان شوند، اشعه‌ی رادون هم در سطوح بالا خطر بروز سرطان ریه را افزایش می‌دهد.داروها:
استروژن‌های صناعی که مادران در طی دوران بارداری استفاده می‌کنند ممکن است در نسل بعدی منجر به پیشرفت سرطان واژن شود. سرطان اندومتر رحم نیز در زنان یائسه‌ای که استروژن مصرف می‌کنند 5 برابر افرادی است که از استروژن استفاده نمی‌کنند. در افرادی که تحت پیوند اعضا هستند و بدین خاطر داروهای سرکوب‌گر ایمنی استفاده می‌کنند سرطان دهانه‌ی رحم و پوست دیده می‌شود.عوامل عفونی:
عوامل مختلف عفونی می‌توانند عاملی برای پیشرفت سرطان باشند که تعدادی از آن‌ها را ذکر خواهم کرد: هلیکوباکتر پیلوری با سرطان معده، ویروس هپاتیت B و C و کارسینوم هپاتوسلولار با نوعی سرطان کبدی و پاپیلوماویروس 16 و 18 انسانی با سرطان دهانه‌ی رحم.رژیم غذایی:
رابطه‌ی مهمی بین رژیم غذایی و سرطان وجود دارد ولی عامل خاص و یا مکانیسم خاصی شناخته نشده است. چربی در رژیم غذایی نقش مهمی در پیشرفت بسیاری از سرطان‌ها دارد و هم چنین عوامل شیمیایی نگه دارنده و مواد غذایی مختلف نیز می‌توانند ایجاد مداخلاتی در ترکیب DNA کنند و به طور کلی میزان بروز اکثر سرطان‌ها با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد.پیش‌گیری از سرطان:
سطوح سه‌گانه‌ای برای پیش‌گیری از سرطان وجود دارد: پیش‌گیری اولیه: شامل تغییر فرم زندگی خطرزا و امتناع از مصرف توتون یا تنباکو (دخانیات)، مصرف غذاهای کم چربی و پرفیبر و استفاده از کرم ضد آفتاب و عوامل شیمیایی جلوگیری کننده از سرطان هستند (عوامل شیمیایی پیش‌گیری کننده شامل: داروها و موادغذایی مثل املاح و ویتامین‌ها هستند).پیش‌گیری ثانویه: این مرحله شامل تشخیص بیماری قبل از بروز نشانه‌های آن است که به وسیله‌ی آزمایشات غربال‌گری بین جمعیت در معرض خطر انجام می‌شود.
پیش‌گیری سطح سوم کاهش عوارض بیماری است زمانی که بیماری به طور بالینی کاملاً مشخص شده است.
اصول کلی پیش‌گیری از سرطان:
استفاده از دخانیات و الکل باعث بعضی از انواع سرطان‌ها در افراد مختلف می‌شود، بروز این نوع سرطان‌ها می‌تواند با اجتناب از مصرف الکل و دخانیات پیش‌گیری شود، بهترین ایده در این زمینه این است که هیچ وقت از دخانیات استفاده نشود و افرادی که سیگاری هستند باید هرچه سریع‌تر برای ترک آن اقدام کنند. افرادی که قبلاً سیگاری بوده‌اند ریسک کمتری نسبت به افرادی که اکنون سیگاری هستند برای ابتلا به این نوع سرطان دارند. برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست نیز باید تا حد امکان در سایه بایستید و مواقعی که زیر نور آفتاب هستید از کلاه و لباس کامل و کرم‌های ضد آفتاب استفاده کنید. مسلماً نحوه‌ی تغذیه و نوع غذاهای مصرفی نیز ارتباط زیادی با بعضی از انواع سرطان دارد اما اصل کلی تغذیه برای پیش‌گیری از سرطان به شرح زیر است:مصرف زیاد میوه‌جات تازه، سبزیجات و هم چنین غذاهای حاوی حبوبات و غلات و نیز دوری جستن از غذاهای حاوی چربی فراوان.
تست‌های غربال‌گری:
این تست‌ها برای تشخیص زودرس انواع سرطان به کار می‌روند و اگر این کار به موقع انجام شود و سرطان زود و قبل از پیشرفت تشخیص داده شود امید به درمان سرطان بسیار بالا می‌رود. پس شرکت در تست‌های غربال‌گری خصوصاً برای افراد مسن بسیار لازم است و توصیه می‌شود.منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرة‌المعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پازدهم.
