معرفی زیره‌ی سیاه و خواص درمانی آن

نام علمی:

Carum carvi L.، نام فرانسه Carvi officinal و نام انگلیسی آن Caraway seed می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، زیره سیاه، زیره کرمانی، شاه زیره، زیره رومی، تقده و کمون رومی نامیده شده است.

تیره گیاه:

جعفری Umbelliferae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است علفی، یک یا دو ساله به ارتفاع حدود 80 سانتی‌متر و دارای ساقه‌ای توخالی، شیاردار و منشعب از قاعده می‌باشد. برگ‌های آن سبز، پرپشت، شانه‌ای، دارای بریدگی‌های عمیق و به شکل نوار نخی هستند. در انتهای ساقه، گل دهنده و گل‌های آن به صورت مجتمع، سفید یا صورتی گاهی موارد خاکستری یا قهوه‌ای تیره یا قهوه‌ای تیره مایل به زرد و شفاف، دارای بویی معطر، قوی و مطبوع و طعم آن تند و کمی سوزاننده است. ریشه گیاه دوکی شکل، گوشتدار و راست می‌باشد. در ضمن تخم زیره سیاه در واقع نیمه‌ای از هر میوه آن است.

طبیعت زیره سیاه:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن خیلی گرم و خشک است.

رویش جغرافیایی:

در اغلب کشورها بخصوص هلند، کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان و در ایران بیشتر در استان‌های کرمان، فارس، یزد، هرمزگان، سمنان و خراسان شمالی، جنوبی و رضوی روئیده و کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در زیر سیاه:

مواد پروتئینی و اسانس روغنی فرّار شامل کاروون، کتون، یک ترپن و کارواکرول در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

تخم زیره سیاه

نحوه مصرف:

به طور معمول به صورت دم کرده، جوشانده و یا پودر شده استفاده می‌کنند و در صنایع مختلفی از جمله داروسازی، غذایی، شیرینی‌سازی، نوشابه‌سازی، کنسروسازی و آرایشی و بهداشتی نیز کاربرد دارد. در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.

خواص درمانی تخم زیره سیاه:

ضد نفخ قوی و بادشکن، تقویت کننده معده و ضد دلپیچه، شیرافزا و مقوی قلب، ضدعفونی کننده و تقویت کننده دختران ضعیف و رنگ پریده، تحریک کننده معده و ضد ترش شدن غذا در معده، ضد اسپاسم و اشتهاآور، دفع کننده بادهای کلیه و مثانه و ضد اسهال، ضد استسقاء و ادرارآور، محرک و ضد تشنج، تقویت کننده عمومی بدن و رفع کننده سکسکه، تمیز کننده جهاز هاضمه و کاهنده تشنجات عضلات، انرژی‌زا و رفع کننده سوءهاضمه، بازکننده انسدادهای کبدی و ضد سرفه‌های سرد، طعم دهنده غذاها و خوشبو کننده می‌باشد. در ضمن برای قاعدگی دردناک، خفقان، سردرد، آروغ زدن و حمله‌های عصبی نیز مفید است. در صورتی که زیره سیاه + عسل + فلفل مصرف شود افزاینده نیروی جنسی و استفاده زیره سیاه به تنهایی کاهنده نیروی جنسی می‌باشد. مصرف طولانی مدت عرق زیره سیاه لاغر کننده است. در استعمال خارجی نشستن در جوشانده زیره سیاه تسکین دهنده دردهای رحمی می‌باشد.

نکته:

زیره سیاه یا زیره کرمانی یکی از گیاهان قدیمی بوده و اکثر مردم جهان با خواص دارویی و نحوه مصرف تخم آن آشنا هستند و زیره سیاه یکی از بذور اربعه دارویی و بادشکن می‌باشد. بذور اربعه عبارتند از انیسون، زیره کرمانی، تخم گشنیز و رازیانه.

تذکر:

زیاده‌روی در مصرف زیره سیاه باعث افزایش ترشح غده تیروئید شده و برای اشخاص گرم مزاج و افراد مبتلا به ناراحتی‌های ریه، کلیه، مثانه، رنگ پریدگی و زردی، تصلب شرائین و اسید اوریک مضر است.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.