بايسته ها و آسيب هاي اخلاق اينترنتي (قسمت اول)

مقدمه

اينترنت، بزرگترين فن آوري ارتباطي رايانه اي است که تا کنون به دست انسان طراحي، مهندسي و اجرا شده است . وابستگي نسبي فعاليت هاي بشري به اينترنت در مقياس جهاني، از آغاز دوران تاريخي جديد درعرصه هاي گوناگون دانش و فن حکايت مي کند.
از نظر تاريخي، ورود اينترنت به جمهوري اسلامي ايران به سال 1368 برمي گردد. از آن سال تا کنون ايران زمينه استفاده از اينترنت به رشد بالايي دست يافته و جمعيت کار براينترنتي کشور به بيش از 6 ميليون نفر رسيده است .(1)

اينترنت و اخلاق

در عصر حاضر که قرن دانايي نام گرفته است، بي بهره بودن از فن آوري هاي ارتباطي مدرن همچون اينترنت و جلوگيري از ورود آن به کشور، ممکن و معقول نيست ، زيرا سبب محروم ماندن از روند فراگير دانسته ها و اخبار و عقب ماندن از پيشرفت مي شود. با اين حال ، بهره گيري خارج از چارچوب از اين فن آوري نيز مي تواند آسيب هاي اخلاقي و فرهنگي به کشورمان وارد سازد. از اين رو، بايد با جهت دهي اخلاقي به پديده جهاني اينترنت ، هم از جنبه هاي مثبت آن سود جست و هم خود و کشور را از آسيب هاي آن ايمن ساخت.
اهميت اخلاق از نظر اسلام در حوزه هاي فردي و اجتماعي زندگي تا آنجاست که پيامبر اکرم صلي الله عليه و اله و سلم رسالت اصلي خود را کامل کردن مکارم اخلاقي معرفي مي کند و مي فرمايد: «انما بعثت لاتمم مکارم الأخلاق؛ همانا برانگيخته شدم تا مکارم اخلاق را کامل کنم .»(2)
بدين ترتيب، از جامعه اسلامي به عنوان مدعي جامع ترين و کامل ترين مکتب اخلاقي اسلام، چنين برمي آيد که در يک برنامه عملياتي اخلاقي هم سو با جامعه اطلاعاتي بيش از همه بکوشد.

پيام متن :

رشد و به کارگيري فن آوري هايي چون اينترنت ، اگر با دستورهاي اخلاقي همراه نشود، انسان را به تباهي مي کشاند.

تأخر فرهنگي در به کارگيري اينترنت

هر پديده فن آورانه که از خارج وارد ايران مي شود، به دليل سنخيت نداشتن ملي و فرهنگي، هيجان هاي زودگذر ناشي از رويارويي با آن و آشنا نبودن با کارکردهاي سودمند آن ، کاربران را از استفاده راهبردي و درست از آن باز مي دارد. براين اساس ، با ورود اينترنت به کشور ما نيز کاربران به جاي استفاده هاي آموزشي ، اطلاع رساني و علمي از آن ، به کارکردهاي زيان بار آن بيش تر توجه کرده اند.(3)
اين امرمي تواند با پديد آوردن تأخر فرهنگي، آسيب جدي به فرهنگ و باورهاي جامعه وارد سازد. توجه به پيشينه درخشان علمي و فرهنگي کشور ، داشتن اعتماد به نفس ، کنترل احساس ها و هيجان ها و آگاهي کامل از به کارگيري اصولي و مناسب اينترنت ، مي تواند ما را از رفتار انفعالي و دل باختگي در برابر اين شبکه ارتباطي باز دارد و راه بهره گيري شايسته از اين پديده فراگير را به ما بنمايد.

پيام متن:

با آگاهي يافتن از کارکردهاي راهبردي و اصلي اينترنت ، مي توان از خطر تأخر فرهنگي ناشي از آن در جامعه جلوگيري کرد.

کارکردهاي سودمند و سازنده شبکه جهاني اينترنت :

افزودن بر دانش همگاني و آموزش از راه دور

يکي از کارکردهاي مثبت اينترنت ، بالارفتن سطح دانسته هاي کاربران در زمينه هاي گوناگون علمي ، فرهنگي ، اقتصادي و سياسي است. سفارش هاي فراوان اسلام درباره فراگيري دانش، گوياي رسالت سنگين کاربران اينترنتي در استفاده علمي از اين پديده است . دوره هاي آموزش الکترونيکي از راه دور نيز به همت دست اندرکاران امر آموزش مدتي است راه اندازي شده است. بدين ترتيب، کاربران مي توانند از راه اينترنت ، با صرف کمترين هزينه و زمان، به حجم زيادي از اطلاعات علمي دست يابند.

توسعه فعاليت هاي علمي - پژوهشي و شرکت در کنفرانس هاي علمي

اينترنت به عنوان شاهراه جامعه اطلاعات کنوني، مي تواند عرصه مناسبي براي تبادل دانسته هاي گوناگون علمي - پژوهشي در سطح جامعه اسلامي و جامعه جهاني باشد. اينترنت همه کارکرد ها را در پژوهش هاي علمي ، و عملياتي دگرگون کرده و بسياري از پژوهشگران و دانش دوستان را به سوي خود فرا خوانده است. ضمن آنکه هم زمان با گسترش پايگاه هاي اطلاعاتي در موضوع هاي مختلف و پيدا شدن سرويس هاي آف - لاين و آن - لاين ، جست و جوي اطلاعات و يافتن ايده ها و کمک ها در زمينه هاي پژوهشي ، بسيار ساده تر شده است .(4) با فراهم آمدن چنين فرصتي، دانشمندان و پژوهشگران مي توانند در کنفرانس هاي علمي و پژوهشي داخل و خارج شرکت کنند و آثار خود را در کمترين زمان ممکن به آن مراکز بفرستد و به دستاوردهاي شايسته اي در زمينه هاي گوناگون دست يابند. بدين ترتيب، بر اثر به رقابت گذاشتن يافته هاي علمي خود با ديگر کشورها، به جايگاه خود پي ببرند و از نقاط ضعف و مثبت خويش آگاه شوند.

پيام متن:

اينترنت ، فرصتي را براي پژوهشگران و دانشمندان اسلامي به وجود آورده است تا به وسيله آن، دستاوردهاي علمي و فرهنگي نظام مقدس جمهوري اسلامي را به جهانيان نشان دهند و همچنين در راه گسترش آرمان هاي انقلاب به ديگر کشورها، گام هاي مهمي بردارند.

اينترنت و فرصت رساندن پيام شيعه به جهان

در فراگرد جهاني سازي، ايران اسلامي مي تواند سهم عمده اي در معرفي فرهنگ شيعه در فضاي اينترنت داشته باشد و از اين راه، پيام ناب مذهب شيعه و دستاوردهاي انقلاب شکوهمند اسلامي را در اختيار کاربران مسلمان و غيرمسلمان قرار دهد.
امروزه مراکز مذهبي و ديني اينترنتي، به دنبال شکل دادن و تقويت کردن انديشه شيعي و انقلابي و رويارويي با فرهنگ سکولار، مي توانند در رشد فرهنگي ديگر کشورها نقش اساسي داشته باشند و غبارغربت را از چهره انديشه هاي شيعي بزدايند و دريچه تازه اي از دين، به روي جهانيان بگشايند.

پيام متن:

حال که اينترنت فرصتي طلايي براي گسترش فرهنگ ناب شيعي در اختيار مان نهاده است ، اين فرصت ارزشمند را از دست ندهيم.

کارکرد اقتصادي اينترنت

گسترش فن آوري اطلاعات در فضاي اينترنت و تجارت الکترونيکي ، فرصت هاي اقتصادي جديدي را پيش روي کاربران و مردم جامعه قرارداده است . فضاي اينترنت، روش هاي خريد و فروش ، توليد محصول و مديريت امور عرضه کالا، واسطه ها و مشتريان را دگرگون ساخته است . وقتي سفارش هاي اقتصادي از راه اينترنت انجام مي شود، اين فرصت در عمل ، برخي از مشاغل را حذف و مشاغل جديدي را به وجود مي آورد و جهاني شدن بازار، رقابت را در سطح داخلي و بين المللي نيز افزايش مي دهد (5) بر اين اساس ، اينترنت يکي از عوامل اشتغال زايي نيز به شمار مي آيد و فرصت هاي شغلي خوبي را فرا روي کاربران قرار مي دهد.

پيام متن:

از رهگذر فعاليت هاي اقتصادي جديد و سالم در اينترنت ، مي توان فضاي نويني از کارآفريني را در سطح جامعه ايجاد کرد.

اينترنت و آسيب ها:

تهاجم فرهنگي نوين

آنچه امروزه به عنوان يکي از آسيب هاي فن آوري اطلاعات اينترنتي به شمار مي آيد، استفاده هاي ضد فرهنگي و ضد اخلاقي از اين فضاي ارتباطي است . ابرقدرت هاي استکباري با هدايت و پشتيباني سيستم جهاني اينترنت با هدف تضعيف باورهاي مذهبي، فروپاشي و نفي هويت ملي و مذهبي، ايجاد گسستگي تاريخي و گسترش بي رويه انحراف و تباهي نسل جوان از راه هاي گوناگون، کشور ما را آماج حمله هاي الکترونيکي خود قرار مي دهند تا به هدف هاي سياسي ، فرهنگي و اقتصادي خود برسند. از اين رو، لازم است تا با درايت و حسن انتخاب ، از فضاهاي سالم اين پديده جهاني براي دريافت اطلاعات، صحيح و مناسب استفاده کرد و قرباني دسيسه هاي استعمار فرانو (6) نگرديم . همچنين فراموش نکنيم که يکي از ويژگي هاي استعمار فرانو، حق جلوه دادن باطل و نماياندن زشتي به صورت زيبايي است که بدون بهره داشتن از بينايي و بصيرت کافي، افتادن در دام استعمار فرانو، حتمي خواهد بود.

پيام متن:

براي ايمن بودن از خطرهاي استعمار فرانو که از جمله از راه اينترنت ما را تهديد مي کند، به ژرف نگري در دين و باورهاي اعتقادي و سياست گذاري افراد بسيار توانمند در مسائل اسلامي و مذهبي نيازمنديم .

دگرگوني نگرش ها، باورها و رفتارهاي منفي

رسانه هاي جمعي از جمله اينترنت، به سبب قدرت فراوان، گستره پوشش و کارکردهاي متنوعشان، در حوزه هاي اخلاق فردي و اجتماعي اثري عميق و انکارناپذير برجا مي گذارند. دانشمندان علوم اجتماعي ، اين رسانه ها را در رديف عوامل اجتماعي کردن و شکل دادن شخصيت افراد جامعه مي خوانند و براين باورند که رسانه هاي جمعي مي توانند، هنجارهاي اجتماعي را تقويت يا تضعيف سازند.(7)
اين سيستم چنان جذاب و کشش آميز است که کارشناسان تعليم و تربيت را در زمينه کاهش پرشتاب گستره ارزش ها و بارورهاي انساني نگران ساخته است.(8)

پيام متن:

تنها با توانمندي در زمينه هاي اعتقادي و فرهنگي مي توان در برابر هجوم گسترده و قدرتمند فرهنگ بيگانه اينترنتي ايستاد.

پي آمدهاي منفي اعتياد اينترنتي

يکي از آسيب هاي جدي استفاده بي رويه از اينترنت ، «اعتياد اينترنتي» است که به اختلال و بي نظمي فردي، رواني و اجتماعي مي انجامد. بر اثر زياده روي در استفاده از برخي فضاهاي اينترنتي، دگرگوني هاي چشم گيري در روش زندگي فردي و اجتماعي شخص روي مي دهد و پي آمدهاي ناگواري همچون گوشه گيري به همراه رعشه، نگراني و بي حوصلگي ، اختلالات عاطفي همانند افسردگي ، تندخويي و بدخلقي و از هم گسيختگي روابط خانوادگي، اجتماعي، شغلي و ضعف قواي بينايي و اعصاب به بار خواهد آورد .
بنا به گفته رئيس انجمن جامعه شناسان ايران، نزديک به يک چهارم کاربران اينترنت در تهران، معتاد به اينترنت هستند و اين ميزان در فاصله سني 15 تا 18 سال ، در مقايسه با ديگر سن ها بيشتر است. وي مي گويد: بازدهي پايين ، دير رسيدن به محل کار، نداشتن تحرک جسمي ، چاقي، دردهاي بدني ناشي از استفاده از کامپيوتر، مثل درد چشم و مفاصل و کمر، از جمله مواردي هستند که مسئله اعتياد اينترنتي را شکل مي دهند و هرچه اعتياد به اينترنت بيشتر شود، مسئوليت پذيري اجتماعي افراد کمتر است.(9)

پيام متن:

زياده روي در استفاده از اينترنت و اعتياد به آن ، اختلال هاي جسمي ، روحي و رواني را براي خود در پي دارد .

پي نوشت :

1. جمال خاني جزني ، اخلاق و فناوري اطلاعات ، نشر بقعه ، پاييز 1385 ، ص 60.
2.محمد محمدي ري شهري ، ميزان الحکمه ، ترجمه : حميد رضا شيخي ، دارالحديث ، 179 ، ص 1530 ، ح 5058 .
3.اخلاق و فناوري اطلاعات ، ص 73 .
4.منوچهر محسني ، جامعه شناسي جامعه اطلاعاتي ، نشر ديدار ، صص 137 و 138.
5.جامعه شناسي جامعه اطلاعاتي ، صص 160و 165 .
6.بخشي از سخنان رهبر انقلاب در 19 دي 1383 در ديدار با مردم قم .
7.بروس کروئن ، مباني جامعه شناسي ، ترجمه و اقتباس : توسلي و فاضلي ، تهران انتشارات سمت ، ص 112 .
8.نيل پسيتمن ، زندگي در عيش ؛ مردن در خوشي ، ترجمه : صادق طباطبايي ، انتشارات اطلاعات .
9.علي اخوان ، مقاله «اعتياد از نوعي ديگر» ، روزنامه جام جم ، دوشنبه 1386/5/8 ، ص 14 .

منبع: ماهنامه ي طوبي 25
/س