تجدد ومسئلۀ پسا تجدد (قسمت دوم)

چکیده:
وقتی گیدنز به آنچه که دیگران وضعیت پسا تجدد خوانده اند، در پرتوی مفهوم تجدد رادیکال شده نگاه میکند، آنگاه مسئله تمایلات آسیب شناسانه پسا تجددگرایی تغییر ماهیت میدهد. مثلا گیدنز ادعا میکند که چنانچه از منظر پسا تجدد نگاه کنیم، آنگاه باید بگوییم که «خود» در اثر پاره پاره شدن تجربه، دستخوش انحلال و چندپارگی شده است

تعداد کلمات: 1593کلمه / تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه

نویسنده : رونالد رابرتسون
برگردان : کمال پولادی

 گیدنز میگوید به جای اینکه بگوییم تجده مغلوب شده است، بهتر است بگوییم ما اکنون در وضعیتی هستیم که «تجدد به درک خودش نایل. می آید» (5 :1990). گرچه من این نظر را بسیار پسندیده می بینم، اما عقیده دارم که گیدنز در مسیر این تفکر چندان جلو نرفته است. او در این فکر سهم زیادی دارد که تجدد ماهیتا بازاندیش و لذا به یک معنا جامعه شناسانه است، اما از پی بردن به این معنا باز می ماند که چرا جامعه شناسی کلاسیک متوجه این یا آن مجموعه از علائق خاص است. اگر تجدد ماهیتا بازاندیش است، پس چرا میبینیم که جامعه شناسی کلاسیک در دوره ۱۸۹۰ - ۱۹۲۰ که زمان - مکان با سرعت بیشتری فشرده و به جلو میرود، به همان میزان در باره این درهم فشردگی کمتر به بحث می پردازد؟ چرا دورکهایم و وبر علاوه بر چیزهای دیگر در باره رواج تقریبا جهانی تقویم گریگوری، مبدأ واحد ساعت جهانی و ساعت واحد جهانی، اهمیت بیسیم و اختراع هواپیما چیزی نمیگویند؟ چرا از اهمیت رشد حقوق بین الملل صحبت نمی کنند؟ خلاصه این که چرا مستقیما به حرکت های شتابانی که جهان آن زمان را به سوی تبدیل شدن به مکانی واحد، اگر نه به نظامی واحد، سوق می دهد، نمی پردازند؟ مسلما در این موارد برخی شناختهای کلی وجود داشت، چنانکه در قسمت دیگری از این کتاب به آنها اشاره شده است. می توان با اطمینان گفت که و بر می دانست آنچه را که گیدنز وجه نهادی تجدد می خواند، در حال گسترش به سراسر جهان است، همچنین دورکهایم چنان که خودش گفته است به ظهور شکلی از یک «حیات بین المللی» و ضرورت فزاینده جهان وطنی واقف و علاقمند بود. با این حال این گونه موضوعات جهانی در کارهای آنها چندان واضح و صریح مطرح نشده بود. به جای آن، آنها بیشتر بر مسئله رابطه فرد و جامعه و با اندکی تفصیل بیشتر بر تجدد غربی متمرکز بودند. با بهره گیری از نگاه به گذشته اکنون می توانیم بگوییم که آنها در این خصوص هم درست» و هم «نادرست» میگفتند. درست میگفتند به این معنا که در دورهای زندگی می کردند که این دوره از حیث یگانگی نیروهای سیاسی برای ایجاد وحدت سرزمینی و جامعه شکل گرفته بر بنیاد ملی کاملا شاخص بود. اما آنها به این واقعیت که جوامع ملی مدرن تا حد زیادی محصول الزامات مربوط به فشرده شدن جهان از یک سو و انتشار افکار مربوط به شکل مطلوب جوامع ملی از سوی دیگر است، کم تر از حد لازم بها می دادند. آنها در قیاس با آدمهایی چون کنت، سن سیمون و مارکس نسبتا کمتر به آنچه که ما اکنون جهانی شدن میخوانیم، علاقه مند بودند.
استدلالی که من تا اینجا دنبال کرده ام این است که یکی از نتایج عمده جهانی شدن نسبی شدن «روایتها» است؛ اینکه بسیاری (اما نه همه آنچه را که معتقدان به گسست در نظریه پسا تجدد مطرح کرده اند، در ارجاع به پدیده جهان بودگی قابل علت یابی است. اگر یکی از وجوه عمده جهانی شدن در هم فشرده شدن جهان باشد، یکی از نتایج اصلی آن تشدید اصطکاک بین روایت های تمدنی، ملی و جماعتی است.
رشته مرکزی کتاب گیدنز این گزاره است که آنچه به عنوان پسا تجدد اعلام شده است، در واقع گسست تجدد نیست، بلکه یک قرائت «رادیکال شده» یا «در سطح عالیتر» از تجدد است. معنی این سخن آن نیست که او پسا تجدد را دارای همان مشخصاتی می بیند که به تجدد «رادیکال شده» مربوط است. وقتی گیدنز به آنچه که دیگران وضعیت پسا تجدد خوانده اند، در پرتوی مفهوم تجدد رادیکال شده نگاه میکند، آنگاه مسئله تمایلات آسیب شناسانه پسا تجددگرایی تغییر ماهیت میدهد. مثلا گیدنز ادعا میکند که چنانچه از منظر پسا تجدد نگاه کنیم، آنگاه باید بگوییم که «خود» در اثر پاره پاره شدن تجربه، دستخوش انحلال و چندپارگی شده است، اما در قالب تجدد رادیکال شده «خود» به مثابه چیزی بیش از پایگاه نیروهای متنازع» تلقی می شود، چرا که «فرایند فعال هویت بازاندیشانه در اثر پیشرفت تجدد میسر می شود» (150 :1990). نظریة تجدد رادیکال شده به جای درک «تحولات جاری بر مبنای معرفت شناسی و رهیافت معرفت شناسی چند پاره» به شناسایی «تحولات نهادی، که احساس چندپارگی و واگرایی را می آفریند» توجه میکند (150:1990).

این فکر که پسا تجدد «صرفة» توسعه و ادامه تجدد است و این سخن که نمی توان یک خصوصیت کلی برای پسا تجدد قایل شد، تا چه رسد به یک تئوری برای آن، به خصوص بی آنکه بخش اعظم استدلال کسانی که پایان عمر روایت های بزرگ» و کلیت و شالوده را اعلام کرده اند ابطال شود، در سالهای اخیر رواج زیادی یافته است. اما گیدنز در مقاله خود از اینها نامی نمی برد. برخی از نویسندگان اخیرا تلاش کرده اند نوعی جامعه شناسی پساتنجدد ارائه دهند، در حالی که گیدنز به موضوع تردید در وجود وضعیت پسا تجدد میچسبد ضمن آن که در مقابل بحث های مرکزی کسانی که حضور پساتجدد را اعلام می کنند از طریق مراجعه به نهادهای تجدد پاسخ می دهد. به این ترتیب او در واقع می کوشد «محملهای» شکوفا شدن پسا تجدد را بیان کند، گو آنکه به صراحت این را نمی گوید. او گفتمان پسا تجدد را به عنوان نشانه شناسی تحولی در تجدد مشاهده میکند. در این نقطه است که گیدنز، هر چند دیر، به سراغ موضوع جهانی شدن می آید.

استدلالی که من تا اینجا دنبال کرده ام این است که یکی از نتایج عمده جهانی شدن نسبی شدن «روایتها» است؛ اینکه بسیاری (اما نه همه آنچه را که معتقدان به گسست در نظریه پسا تجدد مطرح کرده اند، در ارجاع به پدیده جهان بودگی قابل علت یابی است. اگر یکی از وجوه عمده جهانی شدن در هم فشرده شدن جهان باشد، یکی از نتایج اصلی آن تشدید اصطکاک بین روایت های تمدنی، ملی و جماعتی است.