سوسیالیستی، دمکراسی یا استعمار

چکیده:
اختلاف نظر عمده میان جانبداران نظریه (حاکمیت مردم) در رابطه با جامعه مدنی در این است که آیا اقتصاد تنها عامل تعیین کننده در جامعه است و شرایط اقتصادی آگاهی را می سازد یا اینکه با فعالیتهای فرهنگی و سیاسی می توان بر شرایط اقتصادی اثر گذاشت و زمینه را برای بدست گرفتن قدرت دولتی و ساختن جامعه سوسیالیستی آماده نمود؟
 
تعداد کلمات: 1180 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه

 نویسنده: شاپور رواسانی

 در فرضیه های سوسیالیستی، دمکراسی (حاکمیت مردم به زمینه سیاسی محدود نمی شود، بلکه بخش اقتصاد را نیز در بر می گیرد. وسایل تولید و توزیع عمده و سرمایه های بزرگ نه به یک اقلیت بلکه به کل جامعه تعلق دارد و دولت سازمانی است که باید منافع اکثریت زحمتکش را تأمین و در جهت ساختن جامعه بی طبقات کو شش کند. روبنای چنین جامعه ای با روبنای جامعه سرمایه داری دارای تفاوتهای اساسی است و جامعه مدنی آن در جامعه سیاسی (دولت و حزب) و جامعه اقتصادی آن حل شده است.
 گرامشی در بررسیهای فرهنگی و ارائه نظر در باب جامعه مدنی سرمایه داری و ارائه طریق برای نفوذ در آن به رابطه ساختاری و طبقاتی جامعه مدنی با جامعه سیاسی و اقتصادی در نظام سرمایه داری و اینکه دولت ابزار سلطه طبقاتی و مدافع و ناشر فرهنگ سرمایه داریست کاملا توجه دارد.
در چنین جوامعی پلورالیسم فلسفی و سیاسی جایی ندارند و سکولاریزم نه فقط به معنای تصرف اموال کلیسا و سازمانهای مذهبی و جدایی دین از دولت یا اشتراک با آن، بلکه به معنای نفی کامل دین پذیرفته شده است.
 
اختلاف نظر عمده میان جانبداران این نظریه در رابطه با جامعه مدنی در این است که آیا اقتصاد تنها عامل تعیین کننده در جامعه است و شرایط اقتصادی آگاهی را می سازد یا اینکه با فعالیتهای فرهنگی و سیاسی می توان بر شرایط اقتصادی اثر گذاشت و زمینه را برای بدست گرفتن قدرت دولتی و ساختن جامعه سوسیالیستی آماده نمود؟ دیگر اینکه در یک جامعه سوسیالیستی حدود و ثغور دمکراسی سیاسی چیست و تا چه حد سازمانهای دولتی باید تحت نظارت مستقیم جامعه قرار گیرند؟
 
کوششهایی که در سدۀ حاضر برای استقرار جامعه سوسیالیستی در شوروی و پارهای کشورهای دیگر انجام گرفت، سرانجام با شکست مواجه شد؛ زیرا صرف نظر از اثر عوامل خارجی (فشارهای نظامی و اقتصادی جهان سرمایه داری) کم بها دادن به مسئله فرهنگ به معنای وسیع آن، عدم استقرار دمکراسی سیاسی و جامعه مدنی موجب تزلزل اجتماعی در داخل این کشورها می باشد.
 
به علت نبود دمکراسی سیاسی و لذا نبود فضایی برای ابراز مخالفت سیاسی با دولت یا حداقل نظارت بر اعمال دولتیان، و به علت نبود امکان شرکت جامعه در تصمیم گیریهای دولتی، رهبران حزب و دولت از جامعه شدند و طبقه جدیدی به وجود آمد که رفته رفته از آرمانهای انقلابی و سوسیالیستی دور گردید. در شوروی و اقمار آن، درحالی که در زمینه اقتصادی ادعا می شد جامعه مالک وسایل تولید عمده و ثروتهاست، در زمینه سیاسی اقلیتی تسلط داشت که از موقعیت و مقام حزبی و دولتی خود برای کسب امتیازات مادی بهره برداری می کرد؛ این تضاد موجب شد که جامعه سیاسی دولت و حزب) سریع و عمیق از کل جامعه جدا شود. به دلیل قدرت فوق العاده دولت در زمینه اقتصاد و فرهنگ جامعه مدنی رشدی نیافت و سوسیالیسم نیز در برگیرنده حاکمیت مردم نه فقط در اقتصاد بلکه در سیاست نیز هم هست اجرا نشد.
 
در رابطه با نکاتی که مختصرا بدانان اشاره شد، در باب نقش فرهنگ در جامعه سرمایه داری و اینکه آیا برای تصرف قدرت و دولت و متزلزل کردن و ساقط کردن نظام سرمایه داری باید به فرهنگ و در این رابطه به مسئله جامعه مدنی اهمیت و اولویت داد، بحثهای گسترده ای میان صاحب نظران جانبدار نظام سوسیالیستی صورت گرفته است. به نظر آنتونیو گرامشی (Antonio Gramsci) مارکسیست ایتالیایی (۱۸۹۱ - ۱۹۳۷) جامعه سرمایه داری از سه سطح تشکیل شده است: جامعه اقتصادی (روابط اقتصادی جامعه سیاسی (دولت) و جامعه مدنی. از دید وی سازمانهای باصطلاح خصوصی که ظاهرا خارج از حیطه نفوذ و اقتدار دولت قرار دارند مانند کلیسا، اتحادیه های کارگری، مدارس، کتابخانه ها، انواع مختلف کلوپ ها و گردهمایی ها از اجزای سازنده جامعه مدنی می باشند و مطبوعات، بخش فعال جامعه مدنی هستند.