تجربه‏ ی احیای وقف در کشور کویت

الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسوله الأمین و علی آله الطاهرین و صحبه و من سار علی هدایه الی یوم الدین.

باری؛ یکی از نعمتهای پروردگار متعال برای مردم و کشور کویت آغاز تحرکی پویا در عرصه‏ی وقف است. این تحرک، نقش مهم وقف در سرنوشت مسلمانان را دوباره احیا کرد و خیلی زود، در کوتاهترین فاصله‏ی زمانی ممکن مؤسسه‏ای را پدید آورد .

که نه تنها مورد تأیید و حمایت سایر نهادهای حکومتی کویت واقع شد، بلکه از سوی شهروندان و نهادهای غیر حکومتی با جهت‏گیریها و تعلقات مختلف نیز مورد استقبال قرار گرفت.

مؤسسه مذکور همچنین با تأیید و تقدیر فراوان نهادهای فعال و علاقه‏مند بین‏المللی در عرصه‏ی تلاشهای اسلامی بویژه در زمینه‏ی وقف مواجه شد. مؤسسه یا نهاد مورد بحث ما دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت (الامانة العامة للاوقاف) است که در جمادی الاخر 1414 (نوامبر 1993) تأسیس گردید.

وقف از نظر ما شیوه‏ای از تلاشهای توسعه است که به مسلمین فرصت تقرب جستن به خداوند عزوجل را می‏دهد. زمینه‏ی فعالیتها و اقدامات وقفی گسترده است و می‏تواند شامل همه‏ی عرصه‏های تلاشهای اجتماعی باشد. همین زمینه قادر است به عنوان یکی از راههای اصلی به کارگیری تواناییهای مردمی، نقش مؤثری را در توسعه‏ی جامعه و شکوفایی آن ایفا کند.

گزارشی که پیش روی شماست تجربه‏ی احیای وقف در کشور کویت را بویژه - در حال حاضر - عرضه می‏دارد و با این عناوین و بخشها تهیه شده است:

بخش نخست - نگاهی گذرا به تاریخچه‏ی تحول فعالیتهای وقف در کشور کویت؛
بخش دوم - جهت‏گیریهای راهبردی [استراتژیک] در حرکت احیای وقف در کشور کویت؛
بخش سوم - تجربه‏ی صندوقها و طرحهای وقف؛
بخش چهارم - تجربه‏ی سرمایه‏گذاری داراییهای وقف شده؛
بخش پنجم - ساختار تشکیلاتی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف؛
سخن آخر - پیرامون مهمترین ویژگیهای تجربه‏ی وقف در کویت.

در اینجا لازم می‏بینم که سپاس فراوان خود را نسبت به همه‏ی کسانی که در این تجربه سهیم بوده و از داخل یا خارج کشور کویت کمکهای خود را بدین منظور ارسال داشته‏اند، تقدیم بداریم و از قادر متعال عاجزانه بخواهیم که توفیق عرضه‏ی خدماتی مفید به دین و امت خویش را به ما عنایت فرماید.

مشتاقانه و مصرانه خواهان در یافت راهنماییها و رهنمودهایی هستیم که ما را در تقویت این تجربه و غنی‏تر و پیشرفته ساختن آن یاری نماید.

نگاهی گذرا به تاریخچه‏ی تحول وقف در کشور کویت

اقدام به وقف اموال و املاک از دیرباز، از زمان پیدایش کشور کویت با ساختن مساجد و تخصیص موقوفات به آنها آغاز شده است. تاریخ نگاران در این رابطه، نخستین موقوفه‏ی ثبت شده را بنای مسجد »بن بحر« در حدود سال 1108 ه ق (1695 م) ذکر کرده‏اند.

وقف در آن دوران بیانگر نوعی همیاری اجتماعی بوده است که بدون نظارتی مرکزی در جامعه‏ ی آن زمان کویت صورت می‏گرفت لذا هیچ مرکزیتی روال و روند اقداماتی وقفی را هدایت و مدیریت نمی‏کرد و وقف در زمینه‏ها و عرصه‏های مختلف اجتماعی نمی‏گستراند.

با آغاز قرن بیستم و در راستای تلاشهایی که کشور کویت در جهت دگرگونی و بهبود نظام اداری خویش به عمل آورد، اداره‏ی اوقاف این کشور در سال 1921 م ایجاد گردید و مدیریت و نظارت بر اوقاف را در حد توان آن زمان خویش بر عهده گرفت.

در سال 1948 م محدوده‏ی اختیارات این اداره گسترش یافت و آن را قادر ساخت که با تحرکی وسیعتر فعالیتهای مربوط به وقف را در خدمت اماکن دینی و نیازمندان سامان بخشد. اداره‏ی اوقاف با تشکیل هیأت امنای اوقاف توانست مشارکت مردمی در نظارت بر امور وقف را تحقق ببخشد.

اعضای این هیأت را برخی از شهروندان به ریاصت مرحوم شیخ عبدالله الجابر الصباح رئیس اداره‏ی اوقاف آن زمان تشکیل می‏دادند.

در تاریخ 1951/4/5م با صدور فرمان امیر کویت مبنی بر انطباق فعالیتهای اوقاف با احکام شرع مبین اسلام، ساختار اساسی و قانونی اوقاف در کویت شکل نهایی خود را پیدا کرد. این قانون هم اکنون در حال اجراست و تا زمانی که قانون جدیدتری آن را تغییر نداده است معتبر می‏باشد.

در پی اعلام استقلال کشور، اداره‏ی اوقاف کویت در تاریخ 1962/1/17 به وزارت‏خانه تبدیل شد و نام وزارت اوقاف را به خود گرفت. در تاریخ 1965/10/25 امور اسلامی نیز به عنوان و مسؤولیت این وزارت‏خانه افزوده شد و وزارت اوقاف و امور اسلامی متصدی مسؤولیتهای مختلفی، از جمله مدیریت اوقاف گردید.

در زمان اشغال کویت توسط عراق در فاصله‏ی زمانی 91 - 90، یکی از جلوه‏های مقاومت در برابر تهاجم کور و ظالمانه‏ی رژیم عراق، تلاش آن دسته از کارکنان اوقاف بود که با هدف حفاظت از اسناد موقوفات و مدارک قدیمی آنها در برابر خطر پایمالی و نابودی در آن شرایط ادامه یافت.

پس از سپری شدن آن دوران اندوهبار بخش اوقاف - به فضل و منت پروردگار - از جمله‏ی بخشهای فعال دولت کویت بود که توانست خیزشی بزرگ را بویژه در اهداف و نوسازی ابزار به خود ببیند.

بازسازی ساختار و تشکیلات اوقاف در نمودار سازمانی وزارت اوقاف و امور اسلامی صورت گرفت و عمده‏ی فعالیت این بخش در این مرحله در برطرف کردن آثار تجاوز بویژه بر املاک وقفی متمرکز گردید.

همچنین تلاشهای فراوانی صورت گرفت که در مرحله‏ی پس از آزادسازی کویت، وقف به جایگاه مؤثر و شایان خویش در خدمت به جامعه و شکوفایی احیای آن بازگردد و مشارکت مردمی در نظارت بر اوقاف سازماندهی شود.

این تلاشها منجر به آن شد که در تاریخ 1993/11/13 فرمان امیر کویت مبنی بر تأسیس دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف صادر گردد.

در این فرمان تصریح شده است که این دبیرخانه »وظیفه‏ی دعوت به وقف و انجام همه‏ی امور مربوط به آن، از جمله مدیریت و نظارت بر اموال و املاک وقفی سرمایه‏گذاری آنها و به کارگیری درآمد حاصله در چارچوب اهداف و شرایط تعیین شده توسط واقفان را عهده‏دار می‏گردد،

به گونه‏ای که اهداف شرعی وقف تحقق پذیرد و در جهت توسعه‏ی فرهنگی، اجتماعی و مدنی جامعه و کاهش فشار زندگی بر افراد نیازمند تلاش شود.
 

جهت ‏گیری راهبردی احیای وقف در کشور کویت

دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت از آغاز تأسیس خویش بر تعیین یک استراتژی آینده‏نگر برای خود تأکید و اهتمام داشته است و به این‏منظور مطالعات گسترده‏ای را انجام داده است. بر این اساس سند »طرح راهبردی دبیرخانه« در ماه مبارک رمضان 1417 (ژانویه 1997) منتشر شد و در آن مبنای استراتژی دبیرخانه، همان اهداف راهبردی تشکیلات اسلامی و اوقاف تعیین گردید. (این تشکیلات علاوه بر دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف، شامل وزارت اوقاف و امور اسلامی و بیت‏الزکات می‏باشد) . در مورد رسالت این تشکیلات در این سند به تصریح چنین ذکر شده است: »تحقق بخشیدن روشی مؤثر و پویا در تعامل با شرایط زمان، پاسداشت از هویت عربی - اسلامی جامعه و کمک به آن در حل مشکلات اساسی‏اش و بالاخره کوشش در اعتلای جامعه در ابعاد و زمینه‏های مختلف«. در این چارچوب، نگرش راهبردی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت و رسالت آن شکل گرفت و به این نحو مطرح گردید:

نگرش کلی: وقف نهادی ویژه و پیشتاز در فرآیند توسعه و اعتلای جامعه.
رسالت وقف: گسترش اندیشه‏ی وقف به عنوان راهکاری دینی و قانونی برای توسعه‏ای پویا در ساختارهای نهادینه‏ی جامعه و افزایش بهره‏وری وقف از راه مدیریت نوین جهت تحقق بخشیدن به اهداف شرعی واقفان و اعتلای جامعه و تقویت جهت‏گیری تمدن اسلامی بر اساس مطالب یادشده می‏توان اهداف راهبردی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت را در این محورهای اصلی خلاصه نمود:

- هدف اول: تقویت اندیشه‏ی وقف به عنوان راهکاری نمونه در امور خیریه؛
- هدف دوم: تثبیت وقف به عنوان چارچوبی سازمان یافته و توسعه‏مند در ساختارهای نهادینه‏ساز جامعه؛
- هدف سوم: تحقق بخشیدن به نیات و مقاصد شرعی واقفان؛
-هدف چهارم: روانه ساختن سود حاصله به سوی توسعه‏ی جامعه و شکوفایی آن؛
- هدف پنجم: جذب مستمر موقوفات جدید؛
- هدف ششم: دسترسی به مدیریت تخصصی و مؤثر در موقوفات.

سند استراتژی دبیرخانه، سیاستهای کلی آن را به این شرح اعلام کرده است:
1. تشکیل این دبیرخانه تلاش دیگری برای کارهای خیرخواهانه است، لذا دبیرخانه در نظر ندارد عرصه را بر دیگران تنگ نماید یا نقش و جایگاه آنها را از آن خود کند.

2. تمام فعالیتهای دبیرخانه در آن واحد تحقق بخشیدن به منافع دنیوی و رسیدن به اجر اخروی را دنبال می‏کند.
3. دبیرخانه دست یاری و همکاری در امور خیریه را به سوی همگان دراز می‏کند.

4. تمام فعالیتهای دبیرخانه تابع نظارت قانونی و مالی و اداری است.
5. دبیرخانه در خدمت هر کاری نیک برای رشد و توسعه‏ی جامعه می‏باشد.

6. دبیرخانه امکانات لازم را - درحد ممکن - جهت فعالیتهای برنامه‏های توسعه انجام می‏دهد.
7. اصل در وقف بر این است که درآمد حاصله هزینه گردد.

8. سرمایه‏گذاریهای دبیرخانه به دور از قراردادن موقوفات در معرض خسارت و خطر صورت می‏گیرد.
9. در سرمایه‏گذاریها تنوع و توزیع در بخشهای مختلف اقتصادی و نواحی جغرافیایی متفاوت رعایت می‏گردد.

10. با مراکز و مؤسسات دارای تخصص سرمایه‏گذاری و مالی به عنوان کانال در امر سرمایه‏گذاری همکاری خواهد شد.
11. در طرحهای سرمایه گذاری بر جنبه‏ی اجتماعی و توسعه‏ای کارها تأکید می‏شود.

12. موقوفات و اموال قفی در زمینه‏های سودآورتر به کار گرفته شود.
13. کارکنان دبیرخانه، شریک کار خیر تلقی می‏شوند.

14. دبیرخانه،خود را نسبت به تقویت همکاری با بخش خصوصی و مردمی متعهد می‏داند.
15. در حد امکان کارهای اجرایی به بخش خصوصی واگذار خواهد شد.

16. سادگی ساختار تشکیلاتی دبیرخانه و انعطاف‏پذیری آن، از جمله‏ی اصول اساسی در کار آن است.
17. اعتقاد ما بر این است که وحدت و تمرکز در سازماندهی و هماهنگی در برنامه‏ریزی وجود داشته باشد ولی در اجرا، عدم تمرکز رعایت شود.

18. از ابتکار عمل و نوآوری حمایت می‏نماییم و آن را مورد تأکید برای تحقق بخشیدن به اهداف دبیرخانه‏ی مرکزی می‏دانیم.
19. برنامه‏ریزی علمی را به عنوان روش اصلی کار خویش پذیرفته‏ایم و بدان پایبندیم.

20. انعطاف آمیز بودن اهداف وقف را تشویق می‏نماییم و هدف خیرخواهانه را آزاد تلقی می‏کنیم.
21. به تجدید و نوآوری و در وقف‏نامه‏ها به منظور پاسخ‏گویی به نیازهای جدید اعتقاد داریم.

22. تلاش می‏کنیم که به کار خویش نقشی مکمل نسبت به سایر فعالیتهای خیریه بدهیم.
23. شفافیت، یک اصل اساسی در کارما به حساب می‏آید.

24. در کارهایمان از کارشناسی‏های دیگران می‏آموزیم و برتری مدیریت را ترویج می‏کنیم.
25. خود را پایبند به آن می‏دانیم که هزینه‏های ادرای از محل سود حاصله - را کاهش دهیم.

26. برخود لازم می‏دانیم که نقش مردم را در عرصه‏ی وقف گسترش دهیم.
27. خود را متعهد می‏دانیم که مصارف شرعی وقف را شناسایی کنیم تا مقاصد واقفین را تحقق بخشد.

28. مجموعه‏ی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف برخود لازم می‏بیند که ایمان به رسالت وقف را در کلیه‏ی اعضای خویش تقویت نماید.
29. به استمرار کار دبیرخانه و نهادینه بودن آن پایبندیم نه به اشخاص آن.
30. خود را متعهد می‏دانیم به اینکه نیازهای وقف‏کنندگان - را در صورت نیاز - برآورده کنیم و به آرمانهای آنها را توجه نماییم.

31. اعتقاد داریم که انسانها پایه و مبنای هرگونه تحول و پیشرفت هستند و همیشه تلاش خواهیم داشت که تواناییها، شایستگی‏ها و فعالیت کارکنان را افزایش دهیم.
 

تجربه‏ ی صندوقها و طرحهای وقف

گفتگوها و مباحثات گسترده و ژرف در دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت به این نتیجه‏گیری منجر شد که باید برای تحقق اهداف و چشم‏انداز استراتژیک دبیرخانه، ساختاری تشکیلاتی و نوین پدید آید.

این ساختار همان تشکیلات صندوقها و طرحهای وقف است که اداره‏ی آن را مردم به صور خودگردان بر عهده دارند. تشکیلات مذکور از طریق دعوت عموم مردم به وقف و انجام فعالیتهای توسعه گرایانه، در تلاشهای توسعه از راه وقف مشارکت می‏کند.

فعالیتهای این تشکیلات در چارچوب طرحی کلی و کامل صورت می‏گیرد که در این طرح نیازها و الویتهای جامع مدنظر قرار گرفته و فعالیتهای دیگر نهادهای دولتی و ملی ملحوظ شده است. لذا دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف، رؤسا و اعضای هیأت مدیره‏ی صندوقها و طرحها وقف را در مسؤولیتهای استراتژیک خویش شریک و همکار خود می‏داند.

در چنین زمینه‏ی فکرییی و با این مقدمات، بارزترین ویژگیها و دستاوردهای تجربه‏ی کویت را در زمینه‏ی صندوقها و طرحها وقف به این شرح تقدیم می‏داریم.
 

صندوقهای وقف

صندوقهای وقف چارچوب فراختری برای انجام فعالیتهای وقفی است.از طریق این صندوقها همکاری مردم و نهادهای مردمی با نهادهای دولتی در راه تحقق بخشیدن به اهداف توسعه گرایانه‏ی وقف شکل عملی به خود می‏گیرد.

اینک تجربه‏ی صندوقهای وقف در کشور کویت را در موضوعات اصلی ذیل مورد بررسی قرار می‏دهیم:
 

اهداف تأسیس صندوقهای وقف

هدف از ایجاد صندوقهای وقف، جلب مشارکت مردم در تلاشهایی است که به منظور احیای سنت وقف از راه برنامه‏ریزی و اجرای طرحهای توسعه بر مبنای شیوه‏های اسلامی و در راستای پاسخگویی به نیازهای اجتماعی می‏باشد.

تأسیس صندوقهای وقف همچنین این هدف را دنبال می‏کند که اقدامات وقفی را به سوی اهداف توسعه و نیازهای جامعه سوق دهد و درآمدهای حاصله از دارایی‏های وقفی را به نحوی شایسته دربرطرف کردن این نیازها و تحقق این اهداف به کار گیرد.

طبیعتا نیازهای اجتماعی و اهداف توسعه را واقعیت‏های موجود از طریق برنامه‏های اجرایی به صندوقها دیکته می‏کند و در برنامه‏ها فراهم ساختن بالاترین دستاوردهای توسعه مطرح و مراعات می‏گردد.

برنامه‏های اجرایی، پیوند و ارتباط لازم را بین پروژه‏های مختلف وقف و نیز بین این پروژه‏ها و سایر طرحهایی که دستگاههای دولت و دیگر سازمانهای عام‏المنفعه اجرا می‏کنند، به وجود می‏آورند.
 

دستاوردهای پیش‏ بینی شده‏ی صندوقهای وقف

1. احیای سنت وقف از طریق دعوت عموم به مشارکت در طرحهایی که به روحیات مردم نزدیکتر و به نیازهای آنان پاسخگوتر باشند.
2. بازگرداندن نقش توسعه گرایانه‏ی وقف؛

3. بهبود بخشیدن به کارهای خیریه از طریق مطرح ساختن الگوهایی نوین و شایان پیروی؛
4. بر آورده کردن نیازهای جامعه و شهروندان در زمینه‏هایی که از سوی دولت و مؤسسات ملی مورد حمایت لازم و مناسب قرار نمی‏گیرند.

5. ایجاد تعادل بین کارهای خیریه در خارج از خاک کویت و کارهای خیریه‏ی داخلی؛
6. فراهم ساختن مشارکت عمومی مردم، ترویج وقف و اداره کردن طرحهای وقفی؛

7. تحرک بخشیدن به کارهای وقفی از راه ایجاد تشکیلاتی که انعطاف پذیر و نظم و انضباط را در کنار هم داشته باشد.
 

مدیریت صندوقهای وقف

مدیریت هر یک از صندوقهای وقف را یک «هیأت مدیر» بر عهده می‏گیرد. اعضای این هیأت را چهره‏های مردمی به انتخاب رئیس هیأت امنای اوقاف تشکیل می‏دهند. افزودن نمایندگانی از دوایر دولتی مرتبط با زمینه‏های کاری صندوق این هیأت بلا مانع است. مدت کار هیأت مدیره صندوقها دو سال و قابل تمدید می‏باشد.

اعضای هیأت مدیره از بین خود، رئیس و نائب رئیس هیأت را انتخاب می‏کنند.

هیأت مدیره را مدیر عامل صندوق در پیشبرد کارها یاری می‏نماید. این شخص توسط دبیر کل اوقاف از بین کارمندان دبیرخانه‏ی مرکزی (یا در میان سایر اشخاص) برمی‏گزیند.

مدیر عامل صندوق به حکم وظیفه‏ای که دارد عضو هیأت مدیره‏ی صندوق تلقی می‏گردد و سمت دبیری هیأت را برعهده می‏گیرد. بنابر ضرورت، مدیر عامل می‏تواند یک یا چند معاون در اختیار داشته باشد.
 

درآمدهای مالی صندوقهای وقف

- درآمدهایی که از قبل به طور سالیانه به صندوق وقف اختصاص داده شده و درآمدهای وقفی جدید که با توجه به اهداف صندوق به آن تخصیص می‏یابد.

- سهمیه‏ای که توسط کمیته‏ی طرحها در دبیرخانه‏ی مرکزی از محل بودجه‏ی صندوقها به هر صندوق اختصاص می‏یابد. بودجه‏ی صندوقها از موقوفات خیریه‏ی عمومی و دیگر درآمدهای دبیرخانه‏ی مرکزی تهیه می‏شود و سهمیه‏ها را رئیس هیأت امنای امور وقف (وزیر اوقاف) تعیین می‏کند.

- درآمدهایی که خود صندوق از طریق ارائه‏ی فعالیتها و خدمات خویش بدست می‏آورد.

- هدایا، اموال موقوفه طبق وصیت‏ها و کمکهای داوطلبانه که تعارضی با نوع کارهای وقفی و اهداف صندوق ندارند.

- درآمد کمکهایی که از سوی بیگانگان به صندوقهای وقف تقدیم می‏شود، اطلاع و موافقت کمیته‏ی برنامه‏ریزی دبیر خانه‏ی مرکزی اوقاف برای دریافت کمکها ضروری است.

- وقف نمودن برای خود صندوقها جایز نیست، بلکه باید وقف برای اهداف و مقاصد این نهادها صورت پذیرد.
 

روابط صندوقهای وقف

رابطه با دبیر خانه‏ی مرکزی اوقاف

دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف نهاد رسمی و مرکزی مسئول در زمینه‏ی وقف و موقوفات در کشور کویت است که تسهیلات گوناگونی از طریق این نهاد به صندوقهای وقف ارائه می‏گردد و هدف از آنها اعتلای سطح فعالیت صندوقها، ایجاد هماهنگی میان آنها و کاهش هزینه‏های راه اندازی طرحهایشان می‏باشد.

دبیرخانه‏ی مرکزی برای صندوقهای وقف و طرحهایشان تبلیغ می‏کند و مردم را با آنها آشنا می‏سازد. همچنیتن افراد خیر را به وقف برای اهداف این صندوقها فراهم می‏سازد.

علاوه بر اینها، دبیرخانه از محل درآمدهای خویش به صندوقها کمک می‏کند و مشورتهای شرعی و خدمات اداری، مالی، فنی و رسانه‏ای را به آنها عرضه می‏دارد. طبیعتا پیگیری کار سیستمهای اداری صندوقها و نظارت بر فعالیتهای آنها نیز از وظایف دبیرخانه‏ی مرکزی است.
 

رابطه با سازمان‏های دولتی

صندوقهای وقف ملزم هستند که کارهای خویش را در رابطه با دستگاههای دولتی بر مبنای ضوابط رسمی انجام دهند به گونه‏ای که حتی بتوانند با این دستگاهها طرحهای مشترکی را به اجرا درآورند.

لازم به یادآوری است که در همه‏ی صندوقهای وقف به تناسب رشته‏ی فعالیت امکان حضور نمایندگانی از نهادهای دولتی می‏باشد.
 

رابطه‏ی جمعیتها و سازمانهای خیریه

صندوقعای وقف با همه‏ی سازمانها و مؤسسات خیریه که با آنها اهداف مشترکی دارند از طریق اجرای طرحهای مشترک و ایجاد هماهنگی و پرهیز از رقابت منفی، همکاری می‏کنند. لذا نمایندگان بسیاری از جمعیتها و سازمانهای خیریه به عنوان اعضای هیأت مدیره در بسیاری از صندوقهای وقف سهیم ‏اند.
 

رابطه‏ ی میان صندوقهای وقف

صندوقها الزاما نباید در کار یکدیگر دخالت کرده یا در عرض هم کار کنند. آنها باید در طرحها همکاری و در کارها هماهنگی داشته باشند.

ماده‏ی 18 نظام نامه‏ی صندوقهای وقف به همین منظور تصریح دارد که: در چارچوب دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کمیته‏ای ایجاد می‏گردد که اعضای آن را مدیران صندوقهای وقف تشکیل می‏دهند.

هدف از ایجاد این کمیته، برقراری هماهنگی بین صندوقها، تبادل نظر و تجربه، مطالعه‏ی پدیده‏ها و مشکلات و نیز طرح پیشنهادها برای حل معضلات می‏باشد.
 

آیین ‏نامه‏ی صندوقها و مقررات آنها

آیین نامه و مقررات صندوقها از دو عنصر اصلی به وجود آمده است که عبارتند از:

نظام نامه‏ی صندوقهای وقف
 

این نظام نامه درسی و دو ماده تنظیم شده است که نحوه‏ی تأسیس صندوق، تشکیل هیأت مدیره‏ی آن، وظایف و شرایط جلسات این هیأت و وظایف و نحوه‏ی تعیین مدیر عامل صندوق و معاونان وی و کارکنان و وظایف آنها و نیز درآمدهای مالی صندوق و رابطه‏ی دبیرخانه‏ی مرکزی با آن را شرح داده است.

آیین ‏نامه‏ی اجرایی نظام‏ نامه‏ی صندوقهای وقف

این آیین‏نامه برای توضیح موارد ذکر شده در نظام‏نامه تهیه و تدوین گردیده است. آیین‏نامه‏ی اجرایی شامل سیستم کار و فعالیت هیأتهای مدیره‏ی صندوقها، ویژگیهای طرحهای وقفی، شیوه‏های دعوت عموم مردم به وقف،

اختیارات مدیرعامل هر صندوق، اصول دریافت کمکها، هدایا، وصیت‏نامه‏ها، اصول تهیه‏ی برنامه و بودجه بر مبنای پیش‏بینی و نحوه‏ی محاسبات پایان دوره‏ی مالی و بالاخره اصول مالی و حسابداری لازم الاجرا در فعالیتهای صندوقهای وقف می‏باشد.
 

صندوقهای وقف موجود و فعال

در سایه‏ی فلسفه‏ی وجودی تلاش برای ایجاد صندوقهای وقف و ساماندهی کار آنها، یازده صندوق وقف با اهتمامات ویژه در عرصه‏های مختلف به وجود آمده‏اند:

1. صندوق وقف معلولان و گروههای خاص؛
2. صندوق وقف و فرهنگ و اندیشه؛
3. صندوق وقف قرآن کریم و علوم قرآنی؛

4. صندوق وقف توسعه‏ی علمی (با اهتمام نسبت به مسائل علمی، تربیتی و آموزشی) ؛
5. صندوق وقف حمایت از خانواده؛
6. صندوق وقف حمایت از محیط زیست؛
7. صندوق وقف توسعه‏ی بهداشتی؛
8. صندوق وقف مساجد؛

9. صندوق وقف دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف؛
10. صندوق وقف کویت برای همیاری اسلامی (جهت همکاریها و کمکهای برون مرزی) ؛
11. صندوق ملی وقف برای توسعه‏ی اجتماعی (با اهتمام نسبت به برنامه‏های اجتماعی و توسعه‏ی درونی جامعه در مناطق مسکونی) .
 

طرحهای وقف

دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت با هدف پیشرفت در نهادینه کردن کارهای وقفی، به ایجاد طرحهایی عملی با موجودیت تشکیلاتی مستقل پرداخت. صرف‏نظر از شکل قانونی این طرحها، هدف از ایجاد آنها فراهم ساختن خدمات و پرداختن به فعالیتهای توسعه‏ای می‏باشد،به‏گونه‏ای که یک طرح ممکن استو

ایجاد مکان یا تأسیسات عمومی باشد، یا ممکن است ارائه‏ی یک سیستم خدماتی و یا فعالیتی عام‏المنفعه و یا ارائه‏ی خدمتی به گروهی خاص از جامعه باشد. تجربه‏ی طرحهای وقفی نیاز به وجود تعریفی قانونی برای چنین طرحهایی را به اثبات رسانده است. در صورت وجود تعریف و قالب مشخص طبیعتا هر یک از طرحهای وقفی دارای ساختاری نهادینه شده خواهد گشت.

موافقت اصولی هر طرحی انگیزه‏ها، اهداف، چارچوب کلی، سیستم مدیریت و تأمین مالی آن را روشن می‏سازد. همچنین انواع موقوفاتی که بعدها در جهت پیشبرد طرحهای وقفی عرضه و تخصیص می‏شود به محتوا و مقررات ذکر شده در موافقت اصولی طرحها بستگی دارند.

تجربه‏ی وقف در کویت در جریان حرکت کنونی خویش، ایجاد و اجرای طرحهای وقفی گوناگونی را در زمینه‏های مختلف شاهد است. دراینجا به منظور راهنمایی و الگوبرداری به پاره‏ای از آنها اشاره می‏کنیم:

- طرح وقفی کویت برای انجام مطالعات اسلامی در زمینه‏های توسعه به نام طرح وقف نهوض؛
- طرح حمایت از پیشه‏وران و اقدام‏کنندگان به گشایش طرحهای کوچک به نام طرح تولیدکنندگان و کسبه؛

- طرح مرکز کویت، ویژه مطالعات امنیت و ایمنی (طرح امنیت افراد و گروهها) - طرح حمایت از کارهای داوطلبانه به نام وقف وقت؛
- طرح بیت‏السعادة (طرحی است که حمایت از خانواده‏های جوان و پیشگیری از مواجه شدن آنها با مشکلات را مدنظر دارد.) ؛

- طرح حمایت از ایتام و بی‏سرپرستان؛
- طرح جویندگان دانش (در حمایت از دانش‏آموزان و دانشجویان نیازمند) ؛
- طرح ارتقا و اعتلای معلمان؛
- طرح شهر پیشاهنگان؛

- طرح فرهنگی سندباد (مرکز فرهنگی کودکان) ؛
- طرح دانستنیها برای همه (طرح کمک به ارتباط رایانه‏ای کتابخانه‏های عمومی و آموزشگاهی) ؛
- طرح جلسات حفظ قرآن کریم؛

- طرح مسابقه‏ی بزرگ کویت برای حفظ و قرائت قرآن مجید؛
- طرح احیا و بازسازی مساجد کهن (که جنبه‏ی میراث فرهنگی دارند) ؛
- طرح اسکان امام جماعت مساجد؛

- طرح سیستم رایانه‏ای مدیریت اوقاف به نام اوس؛
- طرح مرکز درمان گوشه‏گیری کویت (به منظور حمایت از کودکان مبتلا به بیماری Autism) ؛
- طرح مرکز بازآموزی و توان‏بخشی معلولان.

به طور کلی می‏توان ویژگیهای مشترک و عمومی ساختار طرحهای وقفی را بدین گونه خلاصه کرد:
- مسؤولیت طرحها توسط مؤسسات فعال در بخش وقف و یا سایر مؤسسات مربوطه می‏باشد
- اندیشه‏ی پروژه باید با اهداف راهبردی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف و سیاستهای کلی آن هماهنگ باشد.

- طرح باید اهدافی را تحقق ببخشد که نیازی واقعی از نیازهای جامعه را برطرف سازد و کاری نوین به کارهای داوطلبانه بیفزاید.

- طرح باید نموداری کلی که بیانگر عوامل و عناصر تشکیل‏دهنده‏ی آن باشد و نیز برنامه‏هایی اجرایی داشته باشد تا پیش‏بینی‏های اجرا، تدارک مالی و انجام فعالیتها تسهیل گردد.
- باید نقشه‏ی کار بوضوح برای طرفهای سهیم در طرح ترسیم شود. طرفهای سهیم از قبیل وقف‏کنندگان و مؤسسات دولتی و مردمی و بخش خصوصی؛
- مدیریت طرح باید پویا و شفاف باشد؛

- طرح باید اعتبار مالی مستقلی داشته باشد.
 

تجربه‏ی سرمایه‏ گذاری دارایی‏های وقف
سرمایه‏ گذاری اموال موقوفه پیش از تأسیس دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف

موقوفات کویت در گذشته عبارت بود از بعضی خانه‏های قدیمی و مقداری دارایی‏های اندک دیگر. درآمد موقوفات آن چنان کم بود که گاه حتی کفاف بعضی از نیازهای مساجد و خدمه‏ی آن را هم نمی‏کرد. پس از اکتشاف نفت و بالا رفتن قیمتها،قیمت ساختمانها و زمین‏های وقفی نیز به طور چشمگیری افزایش یافت. لذا اماکن موقوفه به مجتمع‏های تجاری، مجتمع‏های مسکونی استیجاری و منازل و مغازه‏ها و زمین‏های باز تبدیل شد.

در حقیقت، وضعیت بخش وقف در جامعه‏ی کویت تا پیش از تأسیس دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف در سال 1993 م، بیانگر آن است

که مدیریت به کارگیری و سرمایه‏گذاری موقوفات، به طور کلی پایبند شیوه‏ی سنتی یعنی اجاره‏دهی درازمدت بوده است. به مرور زمان محدوده‏ی شیوه‏های به کارگیری و سرمایه‏گذاری دارایی‏ها و درآمدهای وقفی وسیعتر شد و شاهد ظهر شیوه‏های مثبت و مؤثر گردید.

سطح پایین درآمد و بهره‏وری اوقاف در گذشته باعث پایین ماندن توان مشارکت اوقاف در حل مشکلات اجتماعی شد.

این موضوع، خود یکی از دلایل مهم و عوامل مؤثری بود که مسؤولان امور را به اندیشیدن و بازنگری در تشکیلات و ساماندهی وقف و قرار دادن آن در نقطه‏ی جهشی جدید متناسب با پیشرفتهای روز واداشت و بدین‏سان دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف در سال 1993 به وجود آمد.
 

سیاست سرمایه ‏گذاری دارایی‏های وقفی توسط دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف

پس از تأسیس دبیرخانه مرکزی اوقاف کویت در سال 1993، تلاش برای ایجاد شیوه‏های نوین برای همه‏ی عرصه‏های کار وقفی - از جمله بخش سرمایه‏گذاری اموال اوقاف - آغاز گردید. این تلاش قاعدتا می‏بایست در سایه‏ی راهبردها و استراتژی کلی دبیرخانه و با رعایت این موارد اساسی صورت پذیرد:

1. وجود چارچوب شرعی و رعایت آن در سرمایه‏گذاری موقوفات؛
2. ایجاد تحول روشهای سرمایه‏گذاری اموال وقف و توسعه‏ی اعیان موقوفه؛

3. تحقق بخشیدن تعادل بین استانداردهای بهره‏وری مالی و ارزشهای توسعه در سرمایه‏گذاری موقوفات.
بر اساس آنچه که ذکر شد استراتژی سرمایه‏گذاری دارایی‏های وقفی در کویت به این صورت بیان گردید.

«پاسداری از اصل موقوفات، توسعه‏ی سرمایه‏ها و دارایی‏های آنها و تقویت توان گسترش درآمدهای وقف بر اساس اصول شرعی سرمایه‏گذاری».
استراتژی یاد شده، در این اهداف کلی سرمایه‏گذاری وقفی مطرح و معنا شد:

- پاسداری از اصل موقوفات؛
- بالا بردن سرمایه‏های وقفی؛
- حمایت از ارزش اصل موقوفات در برابر نوسانات اقتصادی احتمالی؛
- گسترش توان توسعه درآمدها؛

- انتخاب راهها و ابزارهای مشروع در سرمایه‏گذاری به گونه‏ای که با احکام و اصول اسلامی منافاتی نداشته باشند.
- تأکید بر موفقیت‏آمیز در آوردن روشهای شرعی سرمایه گذاری در فعالیتهای اقتصادی جامعه.

استراتژی دبیرخانه مرکزی، راه رسیدن به اهداف فوق را به این سیاستها و راهکارها منوط ساخته است:
- سیاستهای کلی سرمایه‏گذاری؛

- راهکارهای ویژه‏ی ایجاد توازن در سرمایه‏گذاری در رشته‏ها و شیوه‏های مختلف؛
- راهکارهای ویژه سرمایه‏گذاری.

- همچنین در رابطه با استراتژی سرمایه‏گذاری، ضوابطی تعیین گردید که مدیریت سرمایه‏گذاری ملزم به رعایت آنها شده است. این ضوابط عبارتند از:
- ضوابط شرعی در سرمایه‏گذاری موقوفات؛

- ضوابط مالی و تخصص سرمایه‏گذاری؛
- ضوابط سرمایه‏گذاری در طرحهای موجود؛
- ضوابط مربوط به درآمدها؛
- ضوابط بنیادی در مدیریت سرمایه‏گذاری؛
- ضوابط حسابداری در سرمایه‏گذاری؛
 

آمار فعالیت های مالی دبیرخانه ‏ی مرکزی اوقاف

- ارزش کل موقوفات جدیدالتأسیس درسال 1996 بالغ بر 4/2 میلیون دینار کویتی (13/8 میلیون دلار) بوده است.
- رشد درآمد خالص سرمایه‏گذاریهای وقفی به بیش از 10/1 میلیون دینار کویتی (33/33 میلیون دلار) رسیده است.

- رشد هزینه‏ی فعالیتها و طرحهای ویژه کارهای توسعه‏گرایانه وقفی بالغ بر 4 میلیون دینار کویتی (13/2 میلیون دلار) گشته است.
- نوآوری در شیوه‏های شرعی سرمایه‏گذاری و روشهای تأمین اعتبار مالی طرحهای سرمایه‏گذاری؛

- بازسازی و کاربری مجدد موقوفات به تناسب بازار سرمایه‏گذاری روز؛
- بررسی مخاطرات سرمایه‏گذاری در هریک از طرحها و پیشنهادهای کاری به طور جداگانه؛

- تحقق بخشیدن به دستاوردهای عملی دربخش سرمایه‏گذاری دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف، از جمله‏ی بارزترین این دستاوردها:

تأسیس شرکتهایی در زمینه‏های مختلف، تجدید کاربری موقوفاتی که از رده خارج شده بودند، به کارگیری نقدینگی در سرمایه‏گذاری کوتاه مدت، و مشارکت در مدیریت سرمایه‏گذاریهای دیگران.
 

سرمایه‏ گذاری وقفی بین ‏المللی

در زمینه‏ی سرمایه‏گذاری وقفی برون مرزی، دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت تجربیات و دستاوردهایی دارد که مهمترین آموزشهای به دست آمده از آنها را این نکات تشکیل می‏دهند:

ضرورت رعایت وضعیت بازار سرمایه‏گذاری برون مرزی در مناطق و کشورهای مختلف، ضرورت آشنایی با روشهای سرمایه‏ گذاری بین‏المللی و گونه‏ های موفق و مفید آن، ضرورت آشنایی با شرایط قانونی در سرمایه‏گذاریهای بین‏المللی و نظامهای داوری در حل مناقشات فیمابین، و بالاخره ضرورت ایجاد هماهنگی بین کشورها در زمینه‏ی سرمایه‏گذاری اوقاف اسلامی.
 

ساختار و نهاد عمومی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف

دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف به بعد نهادسازی که یکی از ابعاد توسعه‏ی کار وقف است، اهمیتی بسزا قائل شد. زیرا انتظار می‏رفت که نقش مؤسسات وقف با فعالتر و مؤثرتر ساختن نقش مدنی و توسعه‏ای وقف فزونتر گردد.

تجربه‏ ی نوین نهادسازی در عرصه‏ی وقف در تاریخ معاصر کویت با ایجاد دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف آغاز گردید و طبعا خود این نهاد بر مبنای اندیشه‏ی تحلیل گرایانه در تجارب پیشین و جهت‏گیریهای بین‏المللی معاصر در این زمینه تأسیس شد.

حاصل کار، به دست آمدن ذخیره‏ی فکری مناسب و نهادگرا، و تجربه‏ای مؤثر، آرمانگرا، نهادساز،و پویا بوده است. مطالعه‏ی این تجربه را به اختصار در پی می‏خوانید:
 

ویژگی و سرشت نهادساز بخش وقف

نخست لازم است اشاراتی به ملاکهای دینی که دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف آنها را نقطه‏ی آغاز حرکت خویش قرار داده است به عمل آید. مهمترین این ملاکها عبارتند از:

- تلاشها و اقدامات وقفی، جزو عبادات می‏باشند.
- کار وقف را نمی‏توان جز به منظور انتفاع جامعه و یا فرد انجام داد.
- موقوفات امانتهایی هستند که در اختیار کارگزاران قرار می‏گیرند.
- تبلیغ و گسترش شیوه‏ی وقف خود تأکیدی بر اسلامی
 

بودن موجودیت نهادساز جامعه.

مسأله‏ی دیگر اینکه کار وقفی و تلاش در عرصه‏ی وقف با کار در ادارات دولتی و یا مؤسسات خصوصی و حتی مؤسسات کارهای داوطلبانه از این جهات متفاوت است:

- کار وقفی کاری است که در آن جنبه‏ی مردمی و داوطلبانه با جنبه‏ی رسمی در هم می‏آمیزد.
- در این کار ضرورت دارد که علاوه بر جنبه‏ی داوطلبانه، جنبه‏ی تخصصی و حرفه‏ای لازم نیز باشد.

- بین هدف کار وقفی داوطلبانه با اهداف جامعه‏ی در توسعه همخوانی و رابطه وجود دارد.
- وقف باعث می‏گردد که حداقل پشتوانه‏ی مالی لازم در بعضی از زمینه‏های مهم توسعه‏ی اجتماعی تأمین ود.

- وقف یکی از انواع مؤثر تأمین اجتماعی است.

- وقف شایستگی آن را دارد که بخشهایی را که توسط دستگاههای دولتی یا مؤسسات ملی و خصوصی پوشسش داده نمی‏شوند پوشش دهد. علاوه بر این، سرشت نهادینه وقف می‏تواند هماهنگی و هم‏پوشانی لازم را در بین مؤسسات هر سه بخش مذکور فراهم سازد و فعالیت آنها را به هم مرتبط نماید.

نظر به ویژگیهای کار وقفی و دستاوردهای جدید تمدن بشری و با توجه به جهت گیریهای نوین علم سازماندهی و مدیریت، تجربه‏ی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت بیانگر این است که چند اصل و دیدگاه فلسفی مهم اساس سازماندهی و مدیریت مؤسسات وقفی را تشکیل می‏دهد که مهمترین آنها عبارتند از:
- پایبندی به روشهای راهبردی در برنامه‏ریزی فعالیتهای وقفی؛

- تأکید بر وظیفه‏ی خدمات عمومی در ساختار تشکیلات؛
- جلب حمایت داوطلبانه و واقفان نسبت به طرحهای وقفی از راه مشارکت دادن آنها در نهادها و تشکیلات وقفی؛

- سادگی ساختار تشکیلاتی و نهادهای اداری و انعطاف‏پذیری آن؛
- وجود سیستم نظارت مؤثر و بی‏پیرایه؛

- وجود توازن در تقسیم وظایف و اختیارات بین ضرورتهای ابتکاری کارگزاران و ضرورتهای نظارتی بر آنها؛
- جدا بودن مدیریت بهره‏وری از اصل موقوفات از مدیریت برنامه‏های خدماتی وقف؛
- فعال و مؤثر بودن روابط تشکیلاتی و روان بودن فرایند کارهای اداری.
 

شبکه‏ ی مؤسسات وقفی در کشور کویت

باید به این نکته توجه داشت که نهادهای فعال در بخش وقف در کشور کویت تنها محدود به کار یک مؤسسه نیست.

بلکه در حقیقت این کار توسط شبکه‏ای از مؤسسات ذیربط به این شرح انجام می‏گردد:

1. دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف؛ این مؤسسه مرکز رسمی و نماینده‏ی دولت در نظارت بر بخش اوقاف است. روابط میان نهادهای وابسته به دبیرخانه و روابط آنها با سایر نهادهای موجود در جامعه توسط این مؤسسه تنظیم می‏گردد.

2. صندوقهای ویژه و تخصصی در بخش اوقاف؛ گونه و قالبی تشکیلاتی و نوین در کار وقف است که در پاره‏ای از کشورها (و از جمله در کویت) پیاده و اجرا شده است.

عمده‏ی کار در تأسیس صندوقها تأکید بر اهداف خاصی در وقف است مانند: وقف به منظور حمایت از مساجد، وقف برای تقویت جایگاه قرآن کریم و یا گسترش آموزش و یا حمایت از محیط زیست، خانواده و غیره.

برای هر یک از این صندوقها تشکیلاتی سازمانی به‏وجود می‏آید که پیگیری اهداف صندوق در احیای سنت وقف را بر عهده می‏گیرد و این کار را با جلب موقوفات جدید برای همان زمینه‏ی کاری اختصاصی دنبال می‏کند.

تشکیلات صندوق همچنین بر نحوه‏ی هزینه کردن و توزیع درآمد آن نظارت دارد و این نظارت را با طرحها و برنامه‏های ویژه‏ی خود و یا با تأمین مالی برنامه‏هایی که اجرایشان را بر عهده می‏گیرد اعمال می‏کند.

3. مؤسسات وقفی توسعه‏ی جامعه؛ در زمینه‏ی ایجاد و فعالیت این مؤسسات، کشور کویت تجربه‏ی خود را از سال 1996 با تأسیس (صندوق ملی وقف برای توسعه‏ی جامعه) آغاز کرد. این صندوق هم اکنون حمایت از کارهای وقفی توسعه‏ای را در مناطق مسکونی مختلف عهده‏دار شده است و از تشکیلات وقفی محلی در آنجاها نیز حمایت می‏نماید.

4. طرحهای وقفی؛ نهادهایی هستند که دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف، فعالیتهای خدماتی عمده‏ی خود را از طریق آنها به اجرا درمی‏آورد. تنوع فعالیت‏ها و اهداف کاری این طرحها به اندازه‏ی تنوع زمینه‏های فعالیت صندوقهاست. این پروژه‏ها به عنوان واسطه با عملکردی نهادینه، بخش اوقاف را با سایر بخشهای دولتی و مردمی پیوند می‏دهد.

5. سازمان سرمایه‏گذاری اوقاف؛ مؤسسه‏ای که با تغییر و تحول ایجاد شد، تا بتواند الگویی نوین در تجربه‏ی سرمایه‏گذاری اموال وقف، در زمینه‏های متنوع و با روشهای گوناگون باشد.

6. نظارت بر اوقاف؛ این نظارت می‏تواند فردی باشد و نیز می‏تواند در مورد موقوقات بزرگ تشکیلاتی صورت بگیرد. در هر حال این نظارت - چه فردی چه تشکیلاتی - هم در مورد فعالیت وقفی و هم در مورد روابط با سایر مؤسسات وقفی و غیروقفی باید روشی نهادینه و سامان‏یافته داشته باشد.

و در نهایت زیر نظر اداره‏ی مرکزی دولتی مسؤول مدیریت وقف در کشور و سایر دستگاههایی که قانون معین ساخته است صورت گیرد. این موضوع سؤالی را در ذهن پدید می‏آورد و آن اینکه آیا زمان آن نرسیده است که قوانینی برای تعیین شکلهای قانونی وقف و جایگاه دقیق موقوفات بر مبنای حجم و ارزش آنها یا بر مبنای معیارهایی دیگر تدوین گردد.
 

شبکه‏ ی روابط عمومی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف

روابط درون مرزی

1. روابط با دستگاهها و دوایر رسمی دولتی، شامل:
- روابط تشکیلاتی دبیرخانه بر مبنای هرم تشکیلات دولت (برنامه‏ی سازمانی) ؛

- روابط دبیرخانه با سایر دوایر دولتی بر اساس فعالیتهای مربوط به وقف.
2. روابط با طرفها (اشخاص و نهادها) ی خصوصی یا ملی
این روابط بر مبنای ضوابطی صورت می‏گیرد که اهم آنها عبارتند از:

- کارهای داوطلبانه و خیریه از درون ملت سرچشمه می‏گیرد و دبیرخانه باید تلاش نماید که این وضع ادامه یابد.
- دبیرخانه یک نهاد هماهنگ کننده و یاری دهنده است و جایگزین هیچ‏کس نمی‏خواهد، باشد.

- فعالیتهایی که طرفهای خصوصی یا ملی انجام می‏دهند در صورت هم جهت بودن با اهداف دبیرخانه‏ی مرکزی، از حمایت این دبیرخانه برخوردار می‏شوند.
- بعضی از اعضای جمعیت‏های خیریه‏ی فعال می‏توانند در هیأت مدیره‏های صندوقهای وقف عضویت داشته باشند.

- سعی در رشد تمایل مؤسسات بخش خصوصی جهت مشارکت در کارهای داوطلبانه و خیریه و نیکوکاری با اهدافی توسعه گرایانه؛
- سرمایه‏گذاری مشترک با مؤسسات مختلف بازار مالی به شرط رعایت احکام شرع توسط این مؤسسات.
 

روابط برون مرزی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف

هیأت اجرایی کنفرانس وزرای اوقاف و امور اسلامی (زیر نظر سازمان کنفرانس اسلامی) دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت را موظف نمود که گزارشی مطالعاتی را تحت عنوان دیدگاه‏های راهبردی ارتقای نقش توسعه‏ای وقف تهیه و ارائه نماید. در همان زمان به دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت مأموریت داده شد

از راه انجام تعدادی از طرحهای اجرایی مرکزی به هماهنگ کردن کارهای وقف بین‏المللی اقدام نماید. از همین جا ابعاد اهمیت روابط برون مرزی دبیرخانه روشن می‏گردد. این ابعاد عبارتند از:

- نشان دادن چهره‏ی تمدن اسلامی کویت در خارج از مرزهای آن؛
- به دست آوردن پشتیبانی بین‏المللی از تجربه‏ی احیای وقف در کویت؛

- همکاری فنی و تبادل تجارب و اطلاعات با کشورهای مختلف اسلامی و مؤسسات بین‏المللی و مراکز علمی جهان در زمینه‏ی وقف و ارتقا و بالندگی نقش توسعه‏ای آن.

- زمینه‏سازی برای ایجاد سازمانها یا تشکیلاتی هماهنگ کننده برای پیشبرد جنبش جهانی وقف؛
- ایجاد چارچوبهای هماهنگ به منظور گسترش و توسعه‏ی سرمایه‏گذاریهای وقفی برون مرزی با مشارکت طرفهای بین‏المللی.

همچنین روابط برون مرزی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت گونه‏های مختلفی در این زمینه دارد که عبارتند از:
1. روابط خارجی دو جانبه با نهادهای دولتی مسؤول اوقاف و امور اسلامی در کشورهای عربی و اسلامی؛

2. روابط خارجی با مؤسسات منطقه‏ای و سازمانهای بین‏المللی؛
3. روابط برون مرزی در زمینه‏ی طرحهای وقفی؛
4. روابط برون مرزی در زمینه‏ی سرمایه‏گذاریهای وقفی؛
5. روابط خارجی با پژوهشگران و مؤسسات علمی.
 

برنامه‏ ریزی در بخش وقف
برنامه ‏ریزی راهبردی برای اوقاف

در اینجا لازم است به پاره‏ای از ویژگیهای برنامه‏ریزی راهبردی در دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف اشاره نماییم. این ویژگیها عبارتند از:

1. مبانی و اصول راهبردی در برنامه‏ریزیها؛ این اصول و مبانی، در واقع منابع تعیین راهبردهای دبیرخانه هستند و مهمترین آنها بدین شرح است: مبانی شرعی حاکم بر وقف، مبانی راهبردی استراتژی کشور کویت، ویژگیهای فرهنگی مردم کویت و شرایط جامعه و مشکلات پیش روی آن در توسعه، توانها و امکانات انسانی و مادی این کشور، و ویژگیهای مرحله‏ی کنونی و بالاخره چشم‏اندازهای آینده.

2. روش تعیین اهداف و مقاصد راهبردی؛ این روش دارای دو جنبه‏ی اصلی است: یکی جنبه‏ی نهادی و اجتماعی آن است و دیگری جنبه‏ی فنی و تخصصی آن. جنبه‏ی نهادی و اجتماعی این روش بدین معناست که اهداف و استراتژی انتخابی باید متناسب با جامعه و نهادهای آن باشد و در میان مردم امری شناخته شده تلقی شود. استراتژی با این وصف، موضوعی بیگانه و غیرقابل پیروی از سوی مردم

به حساب نمی‏آید. بعد دوم یا جنبه‏ی فنی استراتژی، موردی است که به شیوه‏های فنی و حرفه‏ای برنامه‏ریزی استراتژیک برمی‏گردد و آن را به صورت یک راهبرد آشنا و متناسب با مقتضیات عصر حاضر در می‏آورد.

3. ضوابط و چارچوب برنامه‏ریزی راهبردی در دبیرخانه؛ به مسائلی اطلاق می‏شود که برنامه‏ریز نمی‏تواند در تعیین استراتژی آنها را نادیده بگیرد یا به فراموشی بسپارد. در عرصه ی وقف چهار نوع ضابطه وجود دارد: شرعی، دولتی، اجتماعی و اقتصادی.

4. ضوابط برقراری رابطه بین برنامه‏ریزی راهبردی درمسائل وقف و راهکارهای ایجاد اشتغال در شبکه‏ ی مؤسسات وقفی. بر مبنای این ضوابط می‏بایست تأیید و همنوایی جامعه و نمایندگان آن در تشکیلات وقف نسبت به برنامه‏ی توسعه‏گرایانه‏ی وقف جلب شود.

5. رابطه‏ی بین برنامه‏ریزی راهبردی دبیرخانه و برنامه‏های اجرایی دوایر دولتی. بر این اساس تأیید و همنوایی سازمانهای دولتی ذیربط نسبت به برنامه‏ی توسعه‏گرایانه‏ی وقف جلب می‏گردد و این سازمانها تشویق بدان می‏شوند که پروژه‏های وقف را به اجرا درآورند یا در انجام آنها سهیم گردند.
 

مسؤولیت برنامه ‏ریزی در مدیریت نهادهای وقف

تفاوت عمده‏ی برنامه‏ریزی در حوزه‏ی وقف با برنامه‏ریزی در سایر حوزه‏ها در این است که وقف ویژگیهایی دارد که باید در برنامه‏ریزی ملاحظه گردد. مهمترین این ویژگیها یا به عبارت دیگر جنبه‏های قابل توجه در برنامه‏ریزی وقف بدین شرح است:

برنامه‏ریزی در نهاد مرکزی ناظر بر امور وقف (دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف) هم ضرورت پایبندی به سیستمهای دولتی طراحی پروژه‏ها و برنامه‏ها را مدنظر دارد و هم نیاز به انعطاف در تعیین حجم فعالیتها بر مبنای میزان همکاری مردمی را پیش‏رو دارد.

برنامه‏ریزی در وقف به ضرورت تلاش برای جلب هرچه بیشتر حمایتهای مردمی و دولتی نسبت به طرحهای نهادهای وقف اهمیت می‏دهد

و از سوی دیگر نیاز به آن دارد که بر داده‏ها و اطلاعات مبتنی بر مطالعات عینی واقعیات و میزان همکاری و حمایت مردم نسبت به نهادهای وقفی تکیه کند.

علاوه بر اینها در برنامه‏ریزیهای وقف می‏بایست اصل (شورا) در اتخاذ تصمیمات برنامه‏ای رعایت شود ضمنا ضرورت دارد که صلاحیت قانونی همه‏ی شیوه‏های کاری و برنامه‏های موجود در طرحهای وقف محرز گردد.
 

پژوهشهای علمی و برنامه‏ ریزی جهت ایجاد تحول در بخش وقف

تصمیمات برنامه‏ریزی در بخش وقف باید متکی بر نتایج پژوهشها و مطالعاتی باشد که مشکلات را تشخیص و ابعادشان را تعیین کرده باشند و نیز نیازها را نسبت به هم مقایسه کرده، موارد و محل‏ها و اولویتهایشان را روشن ساخته باشند.

در اینجاست که نیاز به استفاده از پیوند دادن پژوهش‏های علمی با کارهای برنامه‏ریزی شده در عرصه‏ی وقف و نیاز به پاره‏ای حمایتها از برنامه‏های علمی و مؤسسات ذیربط در چارچوب طرحهای تخصیص بودجه در بخش وقف روشن می‏شود.

ملاکهای برنامه‏ ریزی و میانگین‏های اجرا
 

دست‏اندرکاران برنامه‏ریزی در بخش وقف ضرورتا باید موضوع پارامترها و میانگین‏ها را مورد توجه و اهمیت قرار دهند.

زیرا پارامترها یا ملاکها ابزار اصلی سنجش هستند که همه‏ی برنامه‏ریزان در ارزیابی حجم هزینه‏های ضروری و هزینه‏های عملا پرداخت شده به کار می‏گیرند و این کار در همه‏ی طرحها و برنامه‏هایی که دارای برنامه‏ریزی است اعمال می‏شود. میانگین‏های اجرا نیز برای سنجش شایسته بودن یا نبودن کار دستگاههای اجرایی به کار می‏روند.
 

پایه‏ های تشکیلاتی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف
هماهنگی تکامل دبیرخانه با بخش‏های دیگر جامعه

طبیعت وقف و نقش آن در جامعه ایجاب می‏کند که رابطه‏ی اصلی و نهادینه‏ی آن با سایر بخشهای فعالیت جامعه رابطه‏ی هماهنگی و مکمل باشد. بخش وقف نه رقیب بخش دولتی است و نه رقیب بخش خصوصی و یا مؤسسات غیرانتفاعی دیگر.
 

مبانی ساختار تشکیلاتی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف

نظر به تفاوت کار نهاد مرکزی ناظر بر امور وقف (دبیرخانه) با کار سایر دستگاههای دولتی ضرورت دارد که با ویژگیهای خاصی سازماندهی در این نهاد با سایر دوایر حکومتی متفاوت باشد. مهمترین این ویژگیها بدین شرح است:

هماهنگی و همخوانی کامل بین وظایف و تخصص‏های نهادهای اصلی و پشتیبان،واگذاری بعضی از وظایف و فعالیتهای اجرایی به طرفهای غیردولتی و مؤسسات خصوصی، حفظ توازن و همنوایی تحرک مؤسسات خصوصی، حفظ توازن و همنوایی تحرک مؤسساتی که شبکه‏ی تشکیلات وقف به شمار می‏آیند،

دقت در تحقق تعادل بین اصل تمرکز اختیارات و ضرورت توزیع و تفویض اختیارات در سطح دوایر خودگردان، ارزیابی مستمر کارهای انجام شده روان‏سازی کارها و مبنا قرار دادن قانون و شاخص‏های تعیین شده برای انجام کار و تعیین کننده‏ی املاکهای خدمت.
 

زمینه‏ های اصلی در مدیریت وقف

به طور کلی زمینه‏های کار مدیریت وقف در این موارد خلاصه می‏شود:
- زمینه‏ی برنامه‏ریزی برای بخش وقف و مطالعات و پژوهشهای مرتبط با آن؛

- زمینه‏ی جهت‏دهی و نظارت بر شبکه‏ی مؤسسات وقفی و ایجاد هماهنگی بین عناصر تشکیل دهنده‏ی آن؛
- زمینه‏ی برنامه‏ی‏های توسعه و خدمات تخصصی که از محل درآمدهای وقفی برایشان هزینه می‏شود.

- زمینه‏ی طرحهای وقفی؛
- زمینه‏ی تبلیغ و ترویج برای برنامه‏ها و طرحهای وقفی؛
- زمینه سرمایه‏گذاری دارایی‏های وقفی؛
- زمینه‏ی مدیریت امور کارکنان و داوطلبان شاغل یا همکار در مؤسسات وقفی؛
- زمینه‏ی مدیریت امور مالی وقف.
 

ساماندهی اطلاعات

برنامه‏ی ایجاد تحول نهادی در زمینه‏ی اطلاعات، مطرح شده از سوی دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف اهدافی را پی می‏گیرد که مهمترین آنها عبارتند از:

استفاده از سیستم‏های جدید رایانه‏ای، فراهم ساختن پایگاه پیشرفته‏ی اطلاعات وقفی، تلاش در ایجاد هماهنگی بین روشهای دسته‏بندی اطلاعات در درون هریک از کشورهای اسلامی از یک سو و در بعد اسلامی - جهانی از سوی دیگر و بالاخره گسترش کار در برنامه‏هایی که تشکیل دهنده‏ی سیستم مکانیزه‏ی اطلاعات مدیریت اوقاف می‏باشند.
 

مدیریت اجرایی

مدیریت اجرایی دبیرخانه‏ی مرکزی از ویژگیهای خاصی برخوردار است که اهم آنها به این شرح است:
مسؤولان اجرا در تشویق و تحرک بخشی دستگاههای زیرنظر خویش، اصل را بر نوآوری و ابتکار قرار می‏دهند.

- در پیش گرفتن شیوه‏ی مدیریتی که توازنی بین جمعی بودن بحث و بررسی، و فردی بودن تصمیم را برقرار می‏کند.
- حضور همیشگی مدیران اجرایی در بین کارکنان و ارائه الگوهای از خود به آنان؛

- فراهم ساختن بیشترین میزان تماس و هماهنگی بین واحدهای مختلف اجرایی و سطوح مختلف سازمانی؛
- تکیه و تأکید بر تکنولوژی مدرن اداری تا حد ممکن؛

- تضمین محرمانه بودن اطلاعات مربوط به اعیان وقف و بعضی از گروههای اجتماعی دریافت کننده‏ی کمک از محل درآمدهای اوقاف؛
- استفاده‏ی روز افزون از قوانین و آیین‏نامه‏ها در عرصه‏های مختلف کار اجرایی اوقاف؛

- ایجاد چارچوب فرهنگی واحد و منسجم در مؤسسات وقف؛
- در پیش گرفتن بالاترین سطح تماس و رابطه با مؤسسات دولتی ارگانهای مردمی.
 

نظارت

بدون وجود سیستم نظارتی، تشکیلات اداری نمی‏تواند کامل تلقی شود. در اینجا تنها به ابعاد ویژگیهای مختلف نظارت در دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف اشاره می‏کنیم:
انواع نظارت و ابعاد و ویژگیهای آنها عبارتند از: نظارت درونی و خود کنترلی، شرعی، مردمی، دولتی، حقوقی، و حسابرسی مالی.

مدیریت پرسنلی

مدیریت پرسنلی در دبیرخانه دارای این ویژگیهاست:
1. تأکید بر ضرورت ایجاد کادری از کارکنان متخصص و کاردان که قادر به تسلط بر کارهای تخصصی در زمینه‏های مختلف باشند.

2. بسیج کردن و به کار گرفتن نیروهای داوطلب؛ شایستگی و توانایی نهادهای مسؤول کارهای وقف در این است که بتوانند تلفیقی از کمکهای داوطلبانه (وقف و کمک مالی) از یک سو و انجام کارهای داوطلبانه و همیاری از سوی دیگر به وجود آورند. بر همین اساس اندیشه‏ی »وقف وقت« در دبیرخانه‏ی مرکزی مطرح شد و مورد توجه قرار گرفت.

دبیر خانه امیدوار است که با کمک طرح »وقف وقت« تحولی در پدیده‏ی کارهای داوطلبانه و همیاری ایجاد کند.
3. توجه به ارتقای توان حرفه‏ای کارکنان به گونه‏ای که توانشان با پویایی کار وقف و ویژگی اهداف و سرشت نهادی این کار سازگار و متناسب گردد.

4. برتری سیستم حقوق و پاداش به گونه‏ای که آمیخته‏ای از سیستم خدمات کارمندی، فعالیت خیریه و سرمایه‏گذاری وقفی باشد.
 

تحکیم ارزشهای مشترک

آنچه که دبیرخانه در تلاش است به عنوان ارزشهای مشترک در دل کارکنان جای دهد عبارتند از: جستجوی ثواب اخروی، احساس اتحاد و روحیه‏ی کار تیمی یکپارچه، وفاداری و وابستگی به مؤسسه، داشتن تعهد، رعایت شور و مشورت، نوآوری و ابتکار، شایستگی، فعالیت مؤثر و ارائه‏ی کار با کیفیت خوب.
 

قوانین و سیستم‏ها و رویه‏های تدوین شده

دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف اقدام به تهیه و تدوین مجموعه‏ای از مقررات نموده است که هدف از آنها روشن ساختن سیستمها و رویه‏های کاری در دبیرخانه است. مهمترین اجزای این مقررات و قواعد عبارتند از: نظام‏نامه‏ی داخلی هیأت امنای امور وقف، برنامه‏های بودجه،

اساسنامه‏ی سراسری صندوقهای وقف و برنامه‏ی اجرایی صندوقها، آیین‏نامه فعالیت کمیته‏ی برنامه‏ریزی، مقررات تنظیم و تدوین شده برای امور طرحهای وقفی که زیرنطر دبیرخانه به اجرا در می‏آیند، مقررات اجرای الگوهای ارزیابی حسن انجام کار، سیستم ثبت مرکزی و سپردن رسمی اسناد به دبیرخانه، آیین‏نامه‏ی به کارگیری دستگاه‏های رایانه، قانون جدید وقف و مبانی تعیین سرمایه‏های وقفی.
 

پایه‏های علمی کارهای نهادی و سازمانی

دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف برنامه‏ی تقویت پایه‏ها علمی کارهای نهادی وقف را به این شرح تعیین و اعلام نموده است:
- گردآوری و ایجاد ادبیات علمی لازم جهت تقویت کار نهادی و سازمانی در دبیرخانه مرکزی اوقاف؛

- گردآوری و ایجاد ادبیات علمی لازم در زمینه‏های کارهای خیریه‏ی نیکوکاری و توسعه و کارهای داوطلبانه و همیاری؛
- محافظت از دستاوردها و فعالیتها و کارهای انجام شده؛

- جلب توجه و تشویق پژوهشگران و نویسندگان برای بررسی و عرضه‏ی فرهنگ وقف در همه‏ی ابعاد آن؛
- ایجاد یک هسته‏ی روشمند برای آموزش فرهنگ وقف به مردم در همه‏ی سطوح اجتماعی و آموزشی.

و اما درباره‏ی روشهایی که دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت در تقویت پایه‏های علمی کارهای نهادی در پیش می‏گیرد عبارتند از:

مستند سازی اسناد و رویه‏های کارهای درون مؤسسه، ترتیب دادن دیدارهای علمی، همکاری با پژوهشگران و مطالعه کنندگان، اجرا و تشویق کارهای پژوهشی و مطالعاتی، ترجمه از انگلیسی به عربی و بالعکس و انجام توافقهای علمی برای همکاری با مؤسسات فرهنگی و تحقیقاتی.
 

تبلیغات وقفی (کار رسانه‏ای)

فلسفه و کار رسانه‏ای دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف از این عناصر اصلی پیروی می‏کند:
- جایگاه وقف در اسلام به عنوان سنتی دیرینه که دارای بازدهی و فواید توسعه‏ای برای جامعه‏ی اسلامی است.

- قابلیت وقف در وارد شدن به زمینه‏های متعدد توسعه که در این رابطه هیچ چیز فعالیت وقفی را محدود نمی‏کند اگر اهداف و روشها شرعی باشند.

- احترام گذاشتن به اندیشه‏ی مردم و پیام‏گیران تبلیغات پیام‏گیر تبلیغ و بیدار کردن عزم آنها در سازندگی و توسعه با روشهای نوین و به دور از شیوه‏های کهن وعظ و خطابه؛

- برجسته کردن امتیاز وقف از طریق بیان آمیختگی ارزشهای دینی و مدنی آن در تحول جامعه؛
- معرفی کار وقفی به عنوان یکی از راهکارهای آمیختن کار دولتی با کار مردمی.

اهداف تبیلغاتی و فعالیت رسانه‏ای وقف را می‏توان چنین خلاصه کرد:

بالا بردن آگاهی‏های مردم درباره‏ی وقف، عرضه‏ی حجم مناسبی از اطلاعات صحیح در این مورد به عامه‏ی مردم، پیرایش مفهوم وقف در اذهان از شائبه‏هایی که موجب کاهش تمایل مردم به وقف شده است.

و برطرف کردن شبهات نابجا در این رابطه، دعوت عموم به ایجاد موقوفات جدید متناسب به نیازهای جدید جامعه، فراهم ساختن همکاری و پشتیبانی مؤسسات مختلف دولتی و ملی نسبت به طرحهای وقفی، تشویق مردم به انتخاب شیوه‏ی وقف به عنوان یکی از شیوه‏های موجود و پایدار در تأمین مالی طرحهای نیکوکارانه و توسعه‏گرایانه و سهیم کردن دیگران در تقویت وقف به عنوان پدیده‏ی کار دولتی - مردمی.
 

وقف و تجدید نظر در ساختار تشکیلات دولتی

وقنف در شکل و شمایل نوین خویش نقش مؤثری را در تسهیل فرآیند تجدید ساختار دولت ایفا می‏کند. این کار با تکیه بر این محورها صورت می‏گیرد:
- بخش وقف می‏تواند مقدار زیادی از کارهای مربوط به خدمات و فعالیتهای توسعه را که از اهداف دولت است بر عهده گیرد.

- بخش وقف می‏تواند پاره‏ای از برنامه‏های نهادهای دولتی را از طریق تأمین مالی طرحهایشان تقویت کند.
- بخش وقف این اممکان را به دولت می‏دهد که انجام بعضی از کارهای خود را به مؤسسات وقفی واگذار نماید.

- وقف می‏تواند تأمین مالی پروژه‏های زیربنایی را بر عهده گیرد.
- وقف ممکن است پروژه‏هایی را به اجرا در آورد یا در آنها سهیم گردد که به بهبود شرایط رشد اقتصادی کمک نماید.

- جهت‏دهی پاره‏ای از سرمایه‏گذاریهای وقف به نفع اجرای سیاست خصوصی سازی امری امکان پذیر است.
- وقف می‏تواند به طور مؤثر در برطرف کردن اثرات نامطلوب و جانبی خصوصی سازی در عرصه‏های اقتصادی و اجتماعی سهیم باشد.
 

هماهنگی بین‏ المللی در عرصه‏ی اوقاف اسلامی

اعضای محترم هیأت اجرایی کنفرانس وزرای اوقاف و امور اسلامی کشورهای اسلامی در گردهمایی دوم خود در تاریخ 17 ربیع‏الثانی 1416 (12 سپتامبر 1995) در جده از دولت کویت تقاضا کردند که گزارشی مطالعاتی را تحت عنوان »دیدگاه‏های راهبردی اعتلای نقش توسعه‏ای وقف« را تهیه و ارائه نماید.

آنان همچنین خواستار آن شدند که کویت هماهنگی همکاری کارهای وقف را در سطح کشورهای اسلامی بر عهده گیرد. در این راستا دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت متنی را تهیه نمود که در آن چند طرح اجرایی به منظور ایجاد هماهنگی در کارهای وقف در چارچوب دیدگاه استراتژیک اعتلای نقش توسعه‏ای وقف طی سالهای 1420 -1418 ه ق (2000 -1998 م) پیشنهاد شده بود.

این بحث در کنفرانس جاکارتا در اکتبر 1997 نیز پی‏گیری شد. در طرحهای هماهنگی پیشنهادی، نحوه‏ی برخورد با چند زمینه‏ی مهم کار وقفی بررسی شده بود و بویژه تهیه‏ی سری کتاب شناسی در زمینه‏ی ادبیات وقف در کشورهای اسلامی و انتشار فصل نامه‏ای بین‏المللی در زمینه‏ی وقف اسلامی ذکر و پیشنهاد گشته بود.

توسعه‏ی مطالعات و پژوهشهای وقف، تهیه پایگاههای اطلاعات وقف اسلامی، آموزش کارکنان بخش وقف، معرفی تجربه‏ی جدید و معاصر وقف اسلامی، تبلیغ برای روش وقف در میان مؤسسات ملی کشورهای مسلمان، ایجاد هماهنگی بین‏المللی در زمینه سرمایه‏گذاریهای وقفی و ایجاد تحول در مقررات و قوانین وقفی از جمله موارد ذکر شده و پیشنهاد شده در متن تقدیمی به کنفرانس اسلامی بود.

لازم به یادآوری است که در سه سال آینده شاهد برنامه‏ریزی برای اجرای طرحهای فوق و تدارک زمینه‏های اجرایی آنها خواهیم بود. ضمنا در همین مدت اجرای طرحهایی که کارهای مقدماتی آنها پایان پذیرفته است، شروع خواهد شد.
 

مهمترین ویژگیهای تجربه‏ی وقف در کویت

در پایان این بررسی گذرا از جوانب متعدد تجربه‏ی معاصر وقف در کویت، این تجربه را ارمغانی پربار در کارهای نهادی و سازمانی می‏بینیم. جلوه‏های این تجربه در مفاهیم و عناصر تشکیل دهنده و اصول پیوند دهنده‏ی کارهای مختلف دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت تجلی یافته است و این به رغم جوان بودن تجربه و تازه‏کار بودن دبیرخانه که در نوامبر 1993 به وجود آمده، تحقق پذیرفته است.

دلیل این موفقیت به نحوه‏ی شکل‏گیری دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت بازمی‏گردد. این دبیرخانه حاصل تصمیمی ناگهانی و شتاب‏زده نبوده است، بلکه حاصل تحقق بخشیدن به برنامه‏های راهبردی مؤسسات اسلامی طی سالهای 1995 -1990 که هدف آن احیای وقف و بازگرداندن نقش اجتماعی آن طرح‏ریزی شده بود.

تجاوز کور و ظالمانه‏ی عراق در سال 1990 راه را بر اجرای این طرح بست، لیکن خداوند متعال به روزهای مصیبت‏بار کویت پایان داد. اوضاع به روال عادی بازگشت و تنها سه سال پس از حوادث جنگ، دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف کویت کار خود را آغاز نمود.

اگر بخواهیم توضیحی در مورد دستاوردهای تجربه‏ی احیای وقف در کویت ارائه دهیم می‏توانیم به طور خلاصه ویژگیهای اصلی این تجربه را بازگوییم. این ویژگیها خود سبب عمده‏ی دستاوردهاست. چکیده‏ی گزارش این تجربه را می‏توان با ذکر ویژگیها خود سبب عمده‏ی دستاوردهاست. چکیده‏ی گزارش این تجربه را می‏توان با ذکر ویژگیهای آن بدین ترتیب برشمرد:

1. فشردگی و فراوان دستاوردها در امر نهادسازی و سازماندهی؛
2. حالت استمرار و پویایی در کار؛

3. هدف اصلی تغییر و تحول بود.
4. نوآوری و ابتکار؛

5. ایجاد تعادل بین اصول‏گرایی و نوگرایی؛
6. رعایت تعادل بین شجاعت و عقلانیت در تغییر و تحول؛

7. پذیرش سیستم نهادی و سازمانی توسط کارکنان؛
8. تأکید بر محتوای نهادگرایی و نه قالبهای نهادینه؛

9. تقویت پایه‏های علمی؛
10. در پیش گرفتن روش مستندسازی؛

11. انعطاف پذیری در کار اجرایی؛
12. تأکید بر تخصص؛
13. تأکید بر ارزشهای مشترک کارکنان.

منبع:
میراث جاویدان
نویسنده: داهی الفضلی
این مقاله در تاریخ  1403/4/03 بروز رسانی شده است: