آیین ایزدی همچون ادیان و فرق دیگر اصول و اعتقادات خاص خود را دارد که در بسیاری از موارد شباهت هایی در آن می توان با آیین های دیگر ادیان از جمله اسلام یافت. در این پژوهش به مهمترین اصول اعتقادی ایزدیان پرداخته شده است.
تعداد کلمات: 1360 کلمه، تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه
تعداد کلمات: 1360 کلمه، تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه
نویسنده: سمیه خلیلی
اصول و مبانی اعتقادی ایزدیان
1.توحید
ایزدیان فرقه ای هستند که علی رغم تصور برخی، موحّد هستند. یعنی به خدایی واحد و یکتا اعتقاد دارند. متون دینی ایزدیان که بیشتر به صورت شفاهی (غیر مکتوب) برجای مانده نیز حاوی چنین باوری است. اما نکته ای که مطرح است این گونه است که به نوع نگرش و تعریف ما از توحید بستگی دارد. اگر توحید را به معنای الوهیت، ربوبیت وعبودیت بدانیم ایزدیان خارج از دایره خداپرستان و موحدان قرار می گیرند، اما اگر توحید را تنها به معنای الوهی آن تعبیر کنیم، آنان نیز چون به خدای یکتا به عنوان خالق هستی اعتقاد دارند در زمره یکتاپرستان قرار می گیرند.
2. نظام آفرینش
ایزدیان در یکی از روایات شفاهی خود که به آنها «قول و بیت» می گویند، بحث آفرینش هستی ( ئافرینا دونیاپی) را مطرح می کنند. معتقدند در جهان هستی در ابتدا فقط آب وجود داشته و خداوند مرکبی داشته که بر روی آب دریاها حرکت می کرده است. سپس خدا درّی سفید ( الدّرة البیضا ) از وجود خود آفرید. خدا خواست تا از روح خود در آن جسم خالی بدمد و وقتی در آن دمید چون آن جسم مادّی تحمل روح خدا را نداشت بعد از گذشت هزار سال منفجر شد.
عزالدین سلیم داستان آفرینش را به گونه ای دیگر روایت کرده است. او می گوید بعد از اینکه خداوند درّ را آفرید، با اراده و مشیت الهی مراحل تکوینی را طی کرد. خدا اولین موجود را در روز یکشنبه آفرید که فرشته ای بود و او را عزازیل نام نهاد. که او همان طاووس ملک است که در رأس فرشتگان ایزدی قرار دارد. روز دوشنبه فرشته دردائیل را آفرید که نزد ایزدیان شیخ ابوالحسن برکات است. روز بعد اسرافیل که شیخ شمس است و روز چهارشنبه، میکائیل که شیخ ابوبکر است و روز پنج شنبه جبرائیل را آفرید که همان سجادین است. جمعه شمنائیل همان ناصرالدین را آفرید و آخر هم شنبه عزرائیل را خلق کرد. و ملک طاووس را به عنوان رئیس آنها انتخاب کرد.
سپس طرح اولیه آسمان ها و زمین های هفت گانه، خورشید و ماه را آفرید و بر هر یک فرشته ای گماشت تا مراحل بعدی خلقت را انجام دهند. بعد از آفرینش زمین و آسمانها به جبرائیل دستور داد تا ذراتی را از چهار طرف جهان جمع کند و خداوند از آن ذرات عناصر چهارگانه، آب ـ باد ـ خاک و آتش را بوجود آورد.
اعتقاد به تناسخ از مبانی فکری ایزدیان به شمار می رود. تناسخ به این معناست که بعد از مرگ ، با از بین رفتن جسد،روح چون فناناپذیر است، نابود نخواهد شد و در اجسام و اجساد مختلف با ویژگی های متفاوت به حیات خود ادامه خواهد داد. در نتیجه این نگرشوجود بهشت و جهنم در این دنیاست که یا توجه ماهیت پاک یا پلیدی که روح دارد، وارد بهشت یا جهنم می شود.
3. جایگاه فرشتگان
در آیین ایزدیه نیز خداوند فرشتگانی را خلق می کند و درواقع فرشتگان هفت گانه را به عنوان مشاورانی در امر آفرینش قرار می دهد. در واقع یکی از کارکردهای مهم آنان خلق است، و خداوند را در امر آفرینش یاری نموده اند. به عقیده آنها ملائکه از نور خدا آفریده شده اند. موجوداتی ازلی و ابدی هستند. ویژگی دیگر تجلی صفات الهی در آنهاست. اداره کردن امور این جهان از دیگر وظایف آنهاست. فرشتگان به اعتقاد ایزدیان، هر سال، در روزهای نخست سرنوشت انسان ها و قوانین مربوط به حیاط بشر را تعیین می کنند. هفت فرشته ایزدیان همانطور که قبلا به آن اشاره شد عبارتند از: عزرائیل، جبرائیل، میکائیل، دردائیل، شمنائیل، عزازیل و اسرافیل.
4. فرستادگان الهی
هر فرد ایزدی به نبوت تمامی پیامبران از آدم تا خاتم ایمان دارد و معتقدند همه پیامبران از جانب خدا و برای هدایت بشر مبعوث شده اند. پیامبرانی چون نوح، ابراهیم، ایوب، موسی، عیسی، و محمد (علیهم السلام) بیشتر مورد توجه ایزدیان بوده و محبت آنان نسبت به این انبیاء در متون شفاهی این فرقه پررنگ تر است.
5. خیر و شرّ
ایزدی ها معتقد به وجود دو نیروی خیر و شرّ هستند اما برای آن منشأ واحدی متصورند. در باورهای ایزدیه هیچ اثری از وجود دو الهه به عنوان مظهر خیر و شر وجود ندارد. گر چه ایزدیان بسیاری از مظاهر و عوامل طبیعی را تجلی گاه قدرت خدا می دانند، اما این به معنای وجود وجود خدایان چندگانه در بین آنها نیست. به عنوان مثال هر چند خورشید در میان جایگاه والا و ارزشمندی دارد اما معتقد به الوهیت خورشید و یا سایر اجرام سماوی نیستند.
1.توحید
ایزدیان فرقه ای هستند که علی رغم تصور برخی، موحّد هستند. یعنی به خدایی واحد و یکتا اعتقاد دارند. متون دینی ایزدیان که بیشتر به صورت شفاهی (غیر مکتوب) برجای مانده نیز حاوی چنین باوری است. اما نکته ای که مطرح است این گونه است که به نوع نگرش و تعریف ما از توحید بستگی دارد. اگر توحید را به معنای الوهیت، ربوبیت وعبودیت بدانیم ایزدیان خارج از دایره خداپرستان و موحدان قرار می گیرند، اما اگر توحید را تنها به معنای الوهی آن تعبیر کنیم، آنان نیز چون به خدای یکتا به عنوان خالق هستی اعتقاد دارند در زمره یکتاپرستان قرار می گیرند.
2. نظام آفرینش
ایزدیان در یکی از روایات شفاهی خود که به آنها «قول و بیت» می گویند، بحث آفرینش هستی ( ئافرینا دونیاپی) را مطرح می کنند. معتقدند در جهان هستی در ابتدا فقط آب وجود داشته و خداوند مرکبی داشته که بر روی آب دریاها حرکت می کرده است. سپس خدا درّی سفید ( الدّرة البیضا ) از وجود خود آفرید. خدا خواست تا از روح خود در آن جسم خالی بدمد و وقتی در آن دمید چون آن جسم مادّی تحمل روح خدا را نداشت بعد از گذشت هزار سال منفجر شد.
عزالدین سلیم داستان آفرینش را به گونه ای دیگر روایت کرده است. او می گوید بعد از اینکه خداوند درّ را آفرید، با اراده و مشیت الهی مراحل تکوینی را طی کرد. خدا اولین موجود را در روز یکشنبه آفرید که فرشته ای بود و او را عزازیل نام نهاد. که او همان طاووس ملک است که در رأس فرشتگان ایزدی قرار دارد. روز دوشنبه فرشته دردائیل را آفرید که نزد ایزدیان شیخ ابوالحسن برکات است. روز بعد اسرافیل که شیخ شمس است و روز چهارشنبه، میکائیل که شیخ ابوبکر است و روز پنج شنبه جبرائیل را آفرید که همان سجادین است. جمعه شمنائیل همان ناصرالدین را آفرید و آخر هم شنبه عزرائیل را خلق کرد. و ملک طاووس را به عنوان رئیس آنها انتخاب کرد.
سپس طرح اولیه آسمان ها و زمین های هفت گانه، خورشید و ماه را آفرید و بر هر یک فرشته ای گماشت تا مراحل بعدی خلقت را انجام دهند. بعد از آفرینش زمین و آسمانها به جبرائیل دستور داد تا ذراتی را از چهار طرف جهان جمع کند و خداوند از آن ذرات عناصر چهارگانه، آب ـ باد ـ خاک و آتش را بوجود آورد.
اعتقاد به تناسخ از مبانی فکری ایزدیان به شمار می رود. تناسخ به این معناست که بعد از مرگ ، با از بین رفتن جسد،روح چون فناناپذیر است، نابود نخواهد شد و در اجسام و اجساد مختلف با ویژگی های متفاوت به حیات خود ادامه خواهد داد. در نتیجه این نگرشوجود بهشت و جهنم در این دنیاست که یا توجه ماهیت پاک یا پلیدی که روح دارد، وارد بهشت یا جهنم می شود.
3. جایگاه فرشتگان
در آیین ایزدیه نیز خداوند فرشتگانی را خلق می کند و درواقع فرشتگان هفت گانه را به عنوان مشاورانی در امر آفرینش قرار می دهد. در واقع یکی از کارکردهای مهم آنان خلق است، و خداوند را در امر آفرینش یاری نموده اند. به عقیده آنها ملائکه از نور خدا آفریده شده اند. موجوداتی ازلی و ابدی هستند. ویژگی دیگر تجلی صفات الهی در آنهاست. اداره کردن امور این جهان از دیگر وظایف آنهاست. فرشتگان به اعتقاد ایزدیان، هر سال، در روزهای نخست سرنوشت انسان ها و قوانین مربوط به حیاط بشر را تعیین می کنند. هفت فرشته ایزدیان همانطور که قبلا به آن اشاره شد عبارتند از: عزرائیل، جبرائیل، میکائیل، دردائیل، شمنائیل، عزازیل و اسرافیل.
4. فرستادگان الهی
هر فرد ایزدی به نبوت تمامی پیامبران از آدم تا خاتم ایمان دارد و معتقدند همه پیامبران از جانب خدا و برای هدایت بشر مبعوث شده اند. پیامبرانی چون نوح، ابراهیم، ایوب، موسی، عیسی، و محمد (علیهم السلام) بیشتر مورد توجه ایزدیان بوده و محبت آنان نسبت به این انبیاء در متون شفاهی این فرقه پررنگ تر است.
5. خیر و شرّ
ایزدی ها معتقد به وجود دو نیروی خیر و شرّ هستند اما برای آن منشأ واحدی متصورند. در باورهای ایزدیه هیچ اثری از وجود دو الهه به عنوان مظهر خیر و شر وجود ندارد. گر چه ایزدیان بسیاری از مظاهر و عوامل طبیعی را تجلی گاه قدرت خدا می دانند، اما این به معنای وجود وجود خدایان چندگانه در بین آنها نیست. به عنوان مثال هر چند خورشید در میان جایگاه والا و ارزشمندی دارد اما معتقد به الوهیت خورشید و یا سایر اجرام سماوی نیستند.
بیشتربخوانید: ایزدیان (قسمت اول)
6.تناسخ
اعتقاد به تناسخ از مبانی فکری ایزدیان به شمار می رود. تناسخ به این معناست که بعد از مرگ ، با از بین رفتن جسد،روح چون فناناپذیر است، نابود نخواهد شد و در اجسام و اجساد مختلف با ویژگی های متفاوت به حیات خود ادامه خواهد داد. در نتیجه این نگرشوجود بهشت و جهنم در این دنیاست که یا توجه ماهیت پاک یا پلیدی که روح دارد، وارد بهشت یا جهنم می شود.
«یوم الآخر» در اعتقاد ایزدیان روزی است که روح از جسم خارج می شود و وارد جسد دیگری می شود محاسبه اعمال روح منتقل شده در روز هفتم یا چهلم و یا سالگرد آن صورت می گیرد.
اما «یوم القیامة» روز تسویه حساب نهایی است که با شروع آن جهان هستی و زندگی دنیوی پایان می یابد. حسابرسی در روز قیامت در در حضور خدا، شیخ، پیر، مربی و برادر دینی ایزدی صورت می گیرد.
هر فرد ایزدی به نبوت تمامی پیامبران از آدم تا خاتم ایمان دارد و معتقدند همه پیامبران از جانب خدا و برای هدایت بشر مبعوث شده اند. پیامبرانی چون نوح، ابراهیم، ایوب، موسی، عیسی، و محمد (علیهم السلام) بیشتر مورد توجه ایزدیان بوده و محبت آنان نسبت به این انبیاء در متون شفاهی این فرقه پررنگ تر است.
7. تقدیس خورشید، عناصر چهارگانه طبیعت و چاه زمزم
خورشید در دیدگاه ایزدیان بسیار مقدس است و خورشید قبله ایزدیان است. ایزدی ها در روز دو بار، هنگام طلوع آفتاب و زمان غروب آن در مقابل خورشید و رو به آن ایستاده و دعا و نیایش مخصوص آن را می خوانند. آنها معتقدند ملک طاووس از نور آفریده شده و خورشید را مظهر آن می دانند.
از دیگر اعتقادات ایزدیان مقدس بودن عناصر چهارگانه ( آب ـ باد ـ خاک ـ آتش) است که آلوده کردن آن را حرام می دانند. یکی دیگر از مقدسات ایزدی ها چاه زمزم یا عین البیضاء (کانی سپی) است که آن چشمه ای است که رو به روی یکی از معابد آنها به نام معبد لالش قرار دارد. آنان معتقدند این چاه با چاه زمزم واقع در مکه ارتباط داشته و از آن سرچشمه می گیرد. این چاه دو حوض دارد که یکی ویژه غسل مردان و دیگری برای بانوان است.
8.غسل تعمید
این غسل از واجبات محسوب می شود. هر کودک ایزدی که متولد می شود در معبد لالش با توجه به جنسیت او، در حوض فرو برده می شود. در نتیجه آن کودک به دین و آیین ایزدی وارد می شود. هر فردی که برای زیارت به معبد لالش می رود برای تجدید ایمان خود به آیین ایزدیه با آب عین البیضاء دست و صورت خود را شسته و کسی که در آن آبگاه مسئول است در آب دست خود را فرو می برد و بر سر و بدن فرد می کشد در نتیجه فرد از نو ایزدی خواهد شد.
9. ملک طاووس
ملک طاووس رمزی دینی در آیین ایزدیه محسوب می شود و یکی از مقدسات آنها به شمار می رود. همانطور که در آفرینش ذکر شد خدای متعال ملک طاووس را قبل از همه کائنات آفرید و او را مسئول اداره امور جهان هستی قرار داد. در واقع ایزدیان ملک طاووس را واسطه بین خدا و انسان می دانند که در دوره های مختلف زمانی نزول کرده و با صالحان و نیکان ارتباط برقرار می کند. در واقع نقش هدایت وابلاغ پیامی را دارد.
10.کتب مقدس
کتاب های مقدس ایزدیان عبارتند از: 1. الجلوة الأرباب الخلوه؛ 2. مصحف رش
کتاب الجلوة الارباب ، متنی کوتاه و متشکل از پنج فصل است. سبک نگارش آن خطابی است . در این کتاب درباره موضوعاتی همچون خدا و صفات او، وعده به مؤمنان و گناهکاران ، تناسخ ارواح و حلول آنها ، مالکیت خدا، وارث بودن مستضعفان در زمین ، احترام گذاشتن به یکدیگر است.
کتاب مصحف رش به معنای سیاهه است. متن این کتاب برخلاف کتاب الجلوة که کتابی کلامی است، تاریخی است و درباره حوادث تاریخی ایزدیان، آداب و رسوم آنان، خلقت و آفرینش، مباحثی درباره حلال و حرام ، عبادات و هم چنین از شیخ عدی و آمدن به لالش و نزول ملک طاووس در آنجا و مطالب دیگر سخن گفته شده است.
منبع
یوسفی، عثمان، تاریخ و حیات اجتماعی ـ فرهنگی کردهای ایزدی، نشر پژوهشکده تاریخ اسلام، 1391
