تفسیر آیه 110 سوره اسرا

 و لا تجهر بصلاتک و لا تخافت بها و ابتغ بین ذلک سبیلاً.... و تو در نماز نه صدا را بسیار بلند و نه بسیار آهسته گردان بلکه حد متوسط را اختیار کن. «اسراء ، 110» در این آیه مورد بحث نظر به گفتگوی مشرکان در مکه در رابطه با نماز پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و این که می‌گفتند او نماز خود را بلند می‌خواند.

و ما را ناراحت می‌کند این چه عبادتی است؟ این چه برنامه‌ای است؟ به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دستور می‌دهد: نمازت را زیاد بلند مخوان زیاد هم آهسته مخوان بلکه میان این دو راه اعتدال را انتخاب کن ، و لا تجهر بصلاتک و لا تخافت بها و ابتغ بین ذلک سبیل.

بنابراین آیه فوق کاری به مسأله نمازهای (جهریه) و (اخفاتیه) به اصطلاح معروف فقهی ندارد بلکه ناظر به افراط و تفریط در بلند خواندن و آهسته خواندن است می‌گوید.

نه بیش از حد بلند بخوان و فریاد بزن و نه بیش از حد آهسته که تنها حرکت لب‌ها مشخص شود و صدایی به گوش نرسد.شأن نزولی را که بسیاری از مفسران از ابن عباس نقل کرده‌اند نیز مؤید همین معنی است.

تفسیر روایی آیه 110 سوره اسر
روایات متعددی که از طرق اهلبیت از امام باقر و امام صادق ـ علیه السّلام ـ در ذیل این آیه آمده است نیز اشاره به همین تفسیر می‌کند.[2] بنابراین تفسیرهای دیگری که برای این آیه ذکر شده است همگی بیگانه از مطلب به نظر می‌رسد.

امّا اینکه حدّ اعتدال در اینجا چگونه است و جهر و اخفاتی که از آن نهی شده چه می‌باشد؟ ظاهر این است که (جهر) به معنی فریاد کشیدن، و (اخفات) به معنی آهسته خواندن آنچنان که خود انسان هم نشنود می‌باشد.

در تفسیر (علی بن ابراهیم) از امام صادق ـ علیه السّلام ـ چنین نقل شد که در تفسیر آیه فرمود: الجهر بها رفع الصوت، و التّخافت بها مالم تسمع نفسک، و اقرأ بین ذلک.

جهر این است که زیاد صدا را بلند کنی و اخفات آن است که حتی خودت نشنوی هیچیک از این دو را انجام نده بلکه حد وسط میان آن دو را انتخاب کن.[3]

و امّا (اخفات) و (جهر) در نمازهای روزانه و شبانه ـ همان گونه که در بالا اشاره کردیم ـ حکم دیگری است با مفهوم دیگر که دلایل جداگانه دارد و فق‌های ما (رضوان الله علیهم) مدارک آن را در (کتاب الصلوة) آورده‌اند.


دو نظریه در جهر و اخفات  نماز در  آیه 110 سوره اسرا
این حکم اسلامی یعنی اعتدال در جهر و اخفات از دو نظر به ما دید و درک می‌بخشد:

نخست از این نظر که می‌‌گوید: عبادات خود را آن چنان انجام ندهید که بهانه به دست دشمنان بدهد آنها را به استهزاء و ایرادگیری وادارد چه بهتر که توأم با متانت و آرامش و ادب باشد که نه تنها نتوانند بر آن خرده‌گیری کنند بلکه نمونه‌ای از شکوه و ادب اسلامی وابهت و عظمت عبادت گردد.

آنها که سعی دارند در مواقعی که مردم استراحت کرده‌اند با صداهای گوش‌خراشی که از بلند‌گو‌های پر غوغا راه می اندازند موجودیت جلسات خود را نشان دهند.

و به پندار خود با این عمل صدای اسلام را به گوش دیگران برسانند این نه تنها صدای اسلام نیست بلکه باعث پراکندگی مردم از اسلام و در نتیجه ضربه‌ای است به تبلیغات دینی.[4]


تفسیر آیه 110 سوره اسرا از تقسیر نور
قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌ وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا بگو: نام اللّه را بخوانید یا نام رحمان را، هر کدام را بخوانید، پس بهترین نامها از آن اوست. ونمازت را خیلى بلند یا خیلى آهسته نخوان ومیان این دو، راهِ (معتدلى) را انتخاب کن.

در بعضى تفاسیر آمده است: پیامبر در مسجدالحرام دعا مى‌خواند و مى‌گفت: «یا الله یا رحمن»، عدّه‌اى پنداشتند که او دو خدا را مى‌خواند که یکى «اللّه» است و دیگرى «رحمان». آیه نازل شد و این شبهه را زدود. (5)

بعضى نام‌ها تنها علامت و نشان است و کارى به تطابق معنا با مسمّى ندارد، مثل شناسایى افراد از طریق صدا، لباس، ماشین، یا شناسایى کشور یا مؤسسه‌اى از راه آرم و نشان. امّا گاهى اسامى تنها آرم نیستند، بلکه محتوا و پیام دارند، مثل نام‌هاى مبارک خدا که هر یک، گویاى کمالى از ذات اوست.


هرگاه پیامبر بلند نماز مى‌خواند، کفّار با شعر خواندن بلند، مزاحم مى‌شدند و هرگاه آهسته مى‌خواند، اصحاب نمى‌شنیدند. نزول این آیه، دستور به قرائتى بین بلند و آهسته بود. «1»

در روایات شیعه و سنّى آمده است: خداوند 99 اسم دارد که هر که در دعا خداوند را به آنها بخواند، رستگار وپیروز مى‌شود. (6)

نتیجه:
پیام ها و برداشت آقای قرائتی از تفسیر  آیه 110 سوره اسرا به شرح زیر است.
1- پیامبر باید شبهات را برطرف کند. «قُلِ»
2- نام‌هاى خدا، همه به یک حقیقت برمى‌گردد و عین ذات اوست. «أَیًّا ما تَدْعُوا»
3- اسماى حُسنى‌ وبرترین صفات، مخصوص خداوند است. «فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌»

4- چون از سویى خدا و کمالاتش بى‌نهایت است، و از سوى دیگر عقل و کلمات انسان محدود، بهترین راه آن است که خدا را به نام‌هایى بخوانیم که از خود او و قرآن گرفته‌ایم، وگرنه انسان ممکن است به انحراف افتد واسم‌هاى نامناسب براى خدا بتراشد. «الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌»

5- در دعا خواندن، انسان آزاد است که خدا را به هر یک از نام‌هایش که مى‌خواهد، بخواند. أَیًّا ما تَدْعُوا ...
6- در همه‌ى نام‌هاى خدا، بهترین معانى و مقدّس‌ترین مفاهیم به کار رفته است. «فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌»

7- اسلام، دینى میانه و معتدل است، حتّى قرائت نمازش باید با صدایى میانه باشد. «وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا»
8- اسلام، غیر از نیّت و عمل، به شیوه و کیفیّت عمل هم نظر دارد. نماز باید روى آداب خاصّ خوانده شود. «لا تَجْهَرْ لا تُخافِتْ‌ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ»
 

پی نوشت:
1.محمدباقر محقق،‌ نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص 514.

2. به تفسیر نور الثقلین جلد سوم صفحه 233 به بعد مراجعه شود.
3 . تفسیر نور الثقلین، جلد سوم. ص 234.
4 . تفسیر نمونه ج 12 ص 327.

5. تفسیر ابوالفتوح رازى.
6. تفاسیر طبرى، المیزان و مجمع‌البیان.

منبع:
https://wiki.ahlolbait.com
* این مقاله در تاریخ 1401/11/20 بروز رسانی شده است.