نام: هفتاد ملاّ/ نشانی: شهرستان زاهدان، بخش میرجاوه، دهستان تمین، روستای روپس/ تاریخ نخستین بنا: دوره‌ی میانه اسلامی/ دایر/ مدیریت/ سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان/ ثبت در فهرست میراث فرهنگی: به شماره 3826 در تاریخ 1379
موقعیت مقبره
مقبره‌ی هفتاد ملا در حاشیه‌ی شرقی روستای رُوپس یا هفتاد ملا (به سبب وجود قبور هفتاد ملا)، بخش میرجاوه، شهرستان زاهدان و دهستان تمین قرار گرفته است (سیمای میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان، 1381، ص78، سیمای استان سیستان و بلوچستان از هامون تا عمان، 1380، ص40).
دسترسی به این مقبره، از طریق جاده‌ی اصلی میرجاوه و لادیز به منطقه‌ی تفتان و خاش امکان‌پذیر است. از مرکز شهرستان خاش، با طی کردن مسافتی در حدود هشتاد و پنج کیلومتر و عبور از منطقه‌ی بسیار زیبا، دیدنی، کوهستانی و گردشگری تَفتان و روستای تَمین، روستای رُوپس یا هفتاد ملا نمایان می‌شود. فاصله مقبره‌ی هفتاد ملا تا جاده‌ی اصلی میرجاوه لادیز و خاش پنجاه و پنج کیلومتر و تا روستای هفتاد ملا صد و پنجاه متر است.
مقبره بر زمینی بلند و ناهموار و کوهستانی واقع شده است. رُوپس جمعیتی برابر صد و بیست نفر است. مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی، باغداری و دامداری مشغول هستند. بنا به ریشه‌شناسی محلی، رُوپس به معنی «پُشت آفتاب» است. آب و هوای این روستا سرد و مرطوب است. دسترسی به مقبره از طریق جاده باریک پلکانی امکان‌پذیر است.
دسترسی به این مقبره، از طریق جاده‌ی اصلی میرجاوه و لادیز به منطقه‌ی تفتان و خاش امکان‌پذیر است. از مرکز شهرستان خاش، با طی کردن مسافتی در حدود هشتاد و پنج کیلومتر و عبور از منطقه‌ی بسیار زیبا، دیدنی، کوهستانی و گردشگری تَفتان و روستای تَمین، روستای رُوپس یا هفتاد ملا نمایان می‌شود. فاصله مقبره‌ی هفتاد ملا تا جاده‌ی اصلی میرجاوه لادیز و خاش پنجاه و پنج کیلومتر و تا روستای هفتاد ملا صد و پنجاه متر است.
مقبره بر زمینی بلند و ناهموار و کوهستانی واقع شده است. رُوپس جمعیتی برابر صد و بیست نفر است. مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی، باغداری و دامداری مشغول هستند. بنا به ریشه‌شناسی محلی، رُوپس به معنی «پُشت آفتاب» است. آب و هوای این روستا سرد و مرطوب است. دسترسی به مقبره از طریق جاده باریک پلکانی امکان‌پذیر است.
تاریخچه‌ی مقبره
الف) نام و نشان صاحب مقبره:
بنا به گفته‌ی معتمدان روستای رُوپس، در این مکان هفتاد ملاّی بزرگ و باسواد دفن شده‌اند که نام و نشان دقیقی از این افراد در دست نیست و کسی نمی‌داند به چه دلیل این افراد در یک زمان و با همدیگر در گذشته و دفن شده‌اند.
در روایات نقل شده است: وقتی نیروی اسلام به ایران آمد تا همه مسلمان شوند، این هفتاد ملا برای ایمان آوردن مردم زحمت می‌کشند و در این راه کشته و در این مکان به خاک سپرده می‌شوند.
در این‌باره روایت‌های دیگری برگرفته از اعتقادات مردمی وجود دارد که همگی نشان از قدمت این مقبره و جایگاه آن نزد مردم دارد (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص1-2).
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
قبرستان هفتاد ملا در فضایی بسته و زمینی پست و ناهموار بر بلندای کوهی به ارتفاع سی و سه متر از زمین‌های اطراف بنا شده است. قدمت آن در حدود 100 سال پیش می‌دانند (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص1-2).
بنا به گفته‌ی معتمدان روستای رُوپس، در این مکان هفتاد ملاّی بزرگ و باسواد دفن شده‌اند که نام و نشان دقیقی از این افراد در دست نیست و کسی نمی‌داند به چه دلیل این افراد در یک زمان و با همدیگر در گذشته و دفن شده‌اند.
در روایات نقل شده است: وقتی نیروی اسلام به ایران آمد تا همه مسلمان شوند، این هفتاد ملا برای ایمان آوردن مردم زحمت می‌کشند و در این راه کشته و در این مکان به خاک سپرده می‌شوند.
در این‌باره روایت‌های دیگری برگرفته از اعتقادات مردمی وجود دارد که همگی نشان از قدمت این مقبره و جایگاه آن نزد مردم دارد (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص1-2).
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
قبرستان هفتاد ملا در فضایی بسته و زمینی پست و ناهموار بر بلندای کوهی به ارتفاع سی و سه متر از زمین‌های اطراف بنا شده است. قدمت آن در حدود 100 سال پیش می‌دانند (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص1-2).
محوطه و معماری کنونی مقبره
این قبرستان در حاشیه‌ی شرقی روستای هفتاد ملا یا روستای رُوپس در دل صخره‌ای نسبتاً بلند، در دامنه‌ی ارتفاعات مشرف بر روستا در حدود بیست متر بالاتر قرار گرفته و در یک تو رفتگی که قبور از خشت‌های پخته وجود دارد، مساحت این قبرستان پنجاه مترمربع است (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، 1386، ص16، گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص2).
پله‌هایی به صورت کنده‌کاری در دل کوه و سنگ‌ها وجود دارد با در قرمز نرده‌ای به ارتفاع دو متر و سی سانتی‌متر و عرض یک متر و سی سانتی‌متر با حصاری از سیم خاردار که بازدیدکنندگان را به قسمت در ورودی هدایت می‌نماید.
معماری ساخت این قبور متفاوت و بدین صورت است که چند پله روی مقابر پلکانی شکل وجود دارد که معمولاً پنج طبقه یا سکو دارد و در نمونه‌های دیگر، که بیشتر است، از یک روزنه تا هشت روزنه دیده می‌شود که می‌تواند علل گوناگون داشته با شد.
برای تزیین بالای این دیوار، از یک ردیف خشت که به صورت مایل «یعنی نقطه‌ی اتکاء روی تنها یه راس خشت به صورت لوزی قرار داده شده و روی تمامی این عناصر معماری را از گچ اندود نموده‌اند». این قبور در اندازه‌های متفاوت هستند که بزرگ‌ترین این قبور به ابعاد دو متر و بیست سانتی‌متر در یک متر و پنجاه سانتی‌متر و کوچک‌ترین آنها به ابعاد هشتاد سانتی‌متر در یک متر و بیست سانتی‌متر است.
تعداد این قبور بیشتر از هفتاد است چون قبرهای جدیدتری در گذشته‌های دور به این قبرها اضافه شده است که معماری کاملاً متفاوتی نسبت به قبرهای اولیه دارند.
از خصوصیات بارز این قبور نوع معماری و تزیینات روی آن است که بیانگر معماری خاص است که در این مناطق کمتر مشاهده می‌شود. ساخت قبور پلکانی الهام گرفته از معماری بین النهرین «زیگورات» و معماری مقابر هخامنشی بوده است که البته تغییرات زیادی صورت گرفته و نسبتاً دگرگون شده‌اند (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص2-4).
در ساخت این قبور از مصالح اولیه شامل چینه و خشت و گل استفاده شده است که با لایه‌ای از گچ اندود شده و روی آن تزییناتی به رنگ قرمز ایجاد نموده‌اند. در سطح بعضی از آنها، نقش چهره یک انسان به صورت برجسته دیده می‌شود، در قسمت‌های عمودی آن روزنه‌هایی به چشم می‌خورد این قبرستان به دوره‌ی اسلامی میانه تعلق دارد (سیمای میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان، 1381، ص78، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، 1386، ص16).
پله‌هایی به صورت کنده‌کاری در دل کوه و سنگ‌ها وجود دارد با در قرمز نرده‌ای به ارتفاع دو متر و سی سانتی‌متر و عرض یک متر و سی سانتی‌متر با حصاری از سیم خاردار که بازدیدکنندگان را به قسمت در ورودی هدایت می‌نماید.
معماری ساخت این قبور متفاوت و بدین صورت است که چند پله روی مقابر پلکانی شکل وجود دارد که معمولاً پنج طبقه یا سکو دارد و در نمونه‌های دیگر، که بیشتر است، از یک روزنه تا هشت روزنه دیده می‌شود که می‌تواند علل گوناگون داشته با شد.
برای تزیین بالای این دیوار، از یک ردیف خشت که به صورت مایل «یعنی نقطه‌ی اتکاء روی تنها یه راس خشت به صورت لوزی قرار داده شده و روی تمامی این عناصر معماری را از گچ اندود نموده‌اند». این قبور در اندازه‌های متفاوت هستند که بزرگ‌ترین این قبور به ابعاد دو متر و بیست سانتی‌متر در یک متر و پنجاه سانتی‌متر و کوچک‌ترین آنها به ابعاد هشتاد سانتی‌متر در یک متر و بیست سانتی‌متر است.
تعداد این قبور بیشتر از هفتاد است چون قبرهای جدیدتری در گذشته‌های دور به این قبرها اضافه شده است که معماری کاملاً متفاوتی نسبت به قبرهای اولیه دارند.
از خصوصیات بارز این قبور نوع معماری و تزیینات روی آن است که بیانگر معماری خاص است که در این مناطق کمتر مشاهده می‌شود. ساخت قبور پلکانی الهام گرفته از معماری بین النهرین «زیگورات» و معماری مقابر هخامنشی بوده است که البته تغییرات زیادی صورت گرفته و نسبتاً دگرگون شده‌اند (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص2-4).
در ساخت این قبور از مصالح اولیه شامل چینه و خشت و گل استفاده شده است که با لایه‌ای از گچ اندود شده و روی آن تزییناتی به رنگ قرمز ایجاد نموده‌اند. در سطح بعضی از آنها، نقش چهره یک انسان به صورت برجسته دیده می‌شود، در قسمت‌های عمودی آن روزنه‌هایی به چشم می‌خورد این قبرستان به دوره‌ی اسلامی میانه تعلق دارد (سیمای میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان، 1381، ص78، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، 1386، ص16).
توضیحات تکمیلی و ملاحظات
زائران:
بنا به گفته راویان محلی، زائران در همه‌ی فصول سال از مناطق مختلف ایران و شهرستان‌های استان در این مکان حضور پیدا می‌کنند و معمولاً با خواندن فاتحه، قرآن و کتب سوره و حدیثی که داخل مقبره موجود است به دعا می‌پردازند. مراجعه کنندگان بعد از خواندن فاتحه و دعا هرچه آرزو دارند از خداوند طلب می‌کنند.
نذورات:
نذورات در روزهای سه‌شنبه و پنج‌شنبه توسط زائران در بین دیگر مراجعین تقسیم می‌شود و معمولاً شامل نوعی نان محلی به نام تیشکو است که از آرد، روغن، کنجد، گردو و ترکیبات دیگر درست می‌شود. در بعضی موارد، سوپی درست می‌کنند با نام محلی «جَرگر» که با جوانه گندم، پودر بادام و گیاهانی به نام پوتورونک، ترشپوک، راب، ادویه، روغن و برخی حبوبات دیگر درست می‌شود. طبق اظهارات راویان در گذشته، گوسفند هم برای قربانی و نذر ذبح می‌شد که گوشت آن در بین روستاییان تقسیم می‌گشت.
موقوفات:
این قبرستان مورد احترام اهالی روستا و منطقه است و قبرستان و زمین‌های اطراف آن متعلق به شخص یا سازمان خاصی نیست و متعلق به عموم مردم است (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص5).
مراسم:
در روزهای اعیاد فطر و قربان بعد از اقامه نماز عید، مردم در کنار مقبره حاضر می‌شوند و به دعا و نیایش می‌پردازند.
دفن شدگان:
در حال حاضر از این مکان برای دفن اجساد استفاده نمی‌شود؛ البته در گذشته‌های دور قبرهای اجساد جدیدی در این مکان دفن شده‌اند که معماری متفاوتی با قبور هفتاد ملا دارد.
متولیان و خادمان:
با توجه به احترام این قبور امروزه، نگهداری آن را اهالی روستا و منطقه برعهده گرفته‌اند.
راویان محلی:
رمضان ریگی؛ چراغ سالارزهی.
تحقیق میدانی:
فروردین ماه 1390
نویسنده: امین رضا کمالیان
بنا به گفته راویان محلی، زائران در همه‌ی فصول سال از مناطق مختلف ایران و شهرستان‌های استان در این مکان حضور پیدا می‌کنند و معمولاً با خواندن فاتحه، قرآن و کتب سوره و حدیثی که داخل مقبره موجود است به دعا می‌پردازند. مراجعه کنندگان بعد از خواندن فاتحه و دعا هرچه آرزو دارند از خداوند طلب می‌کنند.
نذورات:
نذورات در روزهای سه‌شنبه و پنج‌شنبه توسط زائران در بین دیگر مراجعین تقسیم می‌شود و معمولاً شامل نوعی نان محلی به نام تیشکو است که از آرد، روغن، کنجد، گردو و ترکیبات دیگر درست می‌شود. در بعضی موارد، سوپی درست می‌کنند با نام محلی «جَرگر» که با جوانه گندم، پودر بادام و گیاهانی به نام پوتورونک، ترشپوک، راب، ادویه، روغن و برخی حبوبات دیگر درست می‌شود. طبق اظهارات راویان در گذشته، گوسفند هم برای قربانی و نذر ذبح می‌شد که گوشت آن در بین روستاییان تقسیم می‌گشت.
موقوفات:
این قبرستان مورد احترام اهالی روستا و منطقه است و قبرستان و زمین‌های اطراف آن متعلق به شخص یا سازمان خاصی نیست و متعلق به عموم مردم است (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، 1379، ص5).
مراسم:
در روزهای اعیاد فطر و قربان بعد از اقامه نماز عید، مردم در کنار مقبره حاضر می‌شوند و به دعا و نیایش می‌پردازند.
دفن شدگان:
در حال حاضر از این مکان برای دفن اجساد استفاده نمی‌شود؛ البته در گذشته‌های دور قبرهای اجساد جدیدی در این مکان دفن شده‌اند که معماری متفاوتی با قبور هفتاد ملا دارد.
متولیان و خادمان:
با توجه به احترام این قبور امروزه، نگهداری آن را اهالی روستا و منطقه برعهده گرفته‌اند.
راویان محلی:
رمضان ریگی؛ چراغ سالارزهی.
تحقیق میدانی:
فروردین ماه 1390
نویسنده: امین رضا کمالیان
منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.
مطالب مرتبط
مزار حضرت شَیْث (علیه السلام)
مزار حضرت نوح (علیه السلام)
مزار حضرت عُزَیْر (علیه السلام)
