احسان به والدین است که در عده ای از آیات شریفه قرآن بعد از امر به عبادت آن را فرموده است.
پس در سوره اسراء می فرماید: و قضی ربک ان لا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا الایات. ترجمه آن این است که: حکم فرمود پروردگار تو اینکه عبادت نکنید مگر ذات مقدس یکتای بی همتا را و به والدین خوبی کردن.
اگر این دو یا یکی از ایشان پیر شدند و نزد تو بودند، پس اف به آنان نگو، و داد بر ایشان نزن. و گفتار خوب به آنان بگو. و کوچکی به آنان نما از روی مهربانی. و بگو: پروردگارا، رحم فرما آنان را، چون من کوچک بودم و مرا تربیت و نگهداری کردند. . .
و در سوره لقمان می فرماید: شکر کن مرا و والدین خود را. و اگر وادار کردند تو را مشرک شوی به من، پس اطاعت نکن آنان را. و معاشرت کن با آنان به طریق خوب. . .
از این آیه استفاده می شود که در غیر طریقه معصیت و حرام باید اطاعت کند آنان را. و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم امر به اطاعت آنان فرموده؛ چنانکه در روایت محمد بن مروان خواهد آمد - ان شاء الله تعالی.
از کتاب محاسن برقی از امام صادق (علیه السلام ) از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که در ضمن حدیثی فرمود: اطاعت کنید پدران خود را در آنچه به شما امر کردند. و اطاعت نمی کنید آنان را در معصیت خدای تعالی.
در کافی به سند صحیح از ابی ولاد حناط نقل کرده که گفت: سوال کردم از امام صادق (علیه السلام ) از معنی کلام خدا: ((و بالوالدین احسانا)) چیست این احسان؟ فرمود: احسان این است که خوب نمایی معاشرت خود را با آنان. و رفع احتیاجات آنان را کن که محتاج به سوال از تو نشوند هر چند ایشان غنی باشند.
تا آنکه فرمود: اگر پیر شدند، اف به ایشان نگو و داد بر آنان نزن، هر چند تو را اذیت کنند و بزنند. و گفتار خوب به آنان بگو. و اگر تو را زدند، پس بگو خدا شما را بیامرزد. این گفتار کریم است که خدا امر فرموده.
و فرمود: چشمهای خود را نینداز به آنان مگر به رحمت و مهربانی. و صدای خود را از صدای آنان بلندتر نکن. و دست خود را به طرف آنان بلند مکن. و در راه رفتن مقدم بر آنان نشو.
و این حدیث شریف در من لا یحضر به طریق صحیح از ابی ولاد نقل شده است و از عیاشی نیز نقل شده است.
در کتاب کافی از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: کمتر عقوق و کوچکتر آن اف گفتن است. و اگر خدا می دانست کوچکتر از آن را هر آینه نهی می فرمود.
و به سند دیگر نیز این حدیث را نقل کرده است. و دو روایت دیگر از امام صادق و امام باقر صلوات الله علیهما نقل کرده که فرمودند: عاق والدین بوی بهشت را نمی شنود.
از این روایات با سایر روایات کافی و تفسیر برهان استفاده می شود که کوچکتر درجه عقوق اف گفتن است، و ما فوق تمام درجات قتل است. و خدا این دو درجه را و هر چه مابین این دو درجه است حرام فرموده است.
در کافی به سند صحیح نقل کرده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: کسی که نظر کند به پدر و مادرش از روی دشمنی، هر چند آنان به او ظلم کرده باشند، خدا نماز او را قبول نکند.
در روایت دیگر امام صادق (علیه السلام ) فرمود: از عقوق است اگر نظر کند شخصی به ابوین خود از روی تندی و غضب.
و این حدیث از کتاب حسن بن سعید نیز نقل شده است.
در کتاب کافی از محمد بن مروان نقل کرده که فرمود: شنیدم از امام صادق (علیه السلام ) که فرمودند: مردی آمد خدمت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: یا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم مرا وصیت فرما.
فرمود: شریک قرار نده برای خدا چیزی را نه به قلب و نه به زبان، هر چند تو را به آتش بسوزانند و عذاب کنند، مگر وقت تقیه که به زبان تقیه کنی و قلب تو مطمئن به ایمان باشد. و نسبت به پدر و مادر، پس اطاعت کن آنان را و خوبی کن به ایشان، چه زنده باشند و چه مرده. و اگر امر کردند تو را که از اهل و مال خارج شوی، پس اطاعت کن؛ که این از کمال ایمان است.
از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: مردی آمد خدمت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: من خیلی میل به جهاد در راه خدا دارم. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: جهاد کن در راه خدا؛ که اگر در جنگ کشته شوی، خواهی بود در نزد خدا زنده و روزی داده می شوی از نعمتهای بهشتی. و اگر در بین راه مرگ به تو رسید، اجر و ثواب تو نزد خدا خواهد بود. و اگر از جهاد برگشتی، از گناه پاک می شوی مثل روزی که از مادر متولد شدی.
عرض کرد: یا رسول الله، پدر و مادر من پیر شدند و ماءنوس می باشند به من و میل ندارند از نزد آنان دور شوم. حضرت فرمود: قرار بگیر نزد پدر و مادرت. قسم به آن کسی که جان من به دست قدرت اوست، انس پدر و مادر به تو یک شبانه روز بهتر است از جهاد یک سال.
این روایت از کتاب امالی صدوق و غیره نیز نقل شده است.
و به سند دیگر نقل کرده که: جوانی آمد خدمت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: من جهاد را دوست دارم، لکن مادری دارم میل ندارد.
حضرت فرمود: برگرد و در خدمت مادر باش. قسم به آن کسی که مرا به حق فرستاده، انس مادر به تو یک شب، بهتر است از جهاد در راه خدا مدت یک سال.
و به سند دیگر نقل کرده که: عمار مشرف شد خدمت امام صادق (علیه السلام ) و نقل کرد که فرزندش اسماعیل به او خوبی می نماید. حضرت فرمود: من او را دوست داشتم. و حال دوستی من به او زیاد شد. به درستی که خواهر رضاعی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم (دختر حلیمه سعدیه که شیر دهنده پیامبر بود) آمد خدمت حضرت، چشم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به او افتاد، خوشحال شد و فرشی برای او پهن کرد و مشغول تکلم شد با او، و او خنده می کرد به صورت او و با او مهربانی می کرد، تا آنکه حرکت کرد و رفت. بعد برادرش آمد و با او آن طور رفتار نکرد. عرض کردند: یا رسول الله، با خواهر رفتاری کردی که با برادر نکردی. حضرت فرمود: برای این بود که خوبی خواهر به پدر و مادرش بیشتر بود.
و به سند صحیح از عبدالله بن مسکان - که به اتفاق علما از بزرگواران ثقات اصحاب امام کاظم (علیه السلام ) بود - نقل کرده از ابراهیم بن شعیب که گفت عرض کردم خدمت امام صادق (علیه السلام ) پدرم خیلی پیر شده و ضعف او زیاد شده و طوری است که ما او را برمی داریم و برای قضای حاجت می بریم.
حضرت فرمود: اگر می توانی خودت مباشر این کار باش و به غیر واگذار نکن، و به دست خود لقمه بر دهن او گذار؛ که این سپری است از آتش برای تو در فردای قیامت.
و این حدیث از کتاب حسین بن سعید و غیره نیز نقل شده است. و به سند صحیح نقل کرده که: مردی مشرف شد خدمت امام صادق (علیه السلام ) عرض کرد: پدر و مادر من مخالفند (یعنی عارف به حق شما نیستند) حضرت فرمود: خوبی کن به آنان همان طوری که به دوستان ما خوبی می کنی.
به سند دیگر نقل کرده از امام باقر (علیه السلام ) که فرمود: سه چیز است که خدا برای احدی رخصت در ترک آن نداده: ادای امانت به سوی صاحبش، خوب باشد یا بد؛ و وفا کردن به عهد و قرارداد، با خوب و بد؛ و خوبی کردن به پدر و مادر، چه خوب باشند و چه بد.
و این روایت از خصال به دو سند نقل شده است.
و به سند دیگر نقل کرده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: مردی آمد خدمت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: من دختری داشتم. چون بزرگ شد، او را لباس پوشیدم و زینت کردم و به چاه انداختم.
کفاره این گناه چیست؟ فرمود: آیا مادرت زنده هست؟ عرض کرد: نه. حضرت فرمود: خاله ات زنده است. عرض کرد: بلی. فرمود: خوبی کن به خاله ات که او به منزله مادر است تا کفاره گناه تو شود. . .
تمام این روایات را از کتاب کافی نقل کردم.
در بحار از امالی صدوق و شیخ نقل کرده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: کسی که دوست دارد که خدا سبک کند بر او سکرات مرگ را، پس صله رحم کند و به والدین خود خوبی کند. اگر این طور کرد، سکرات مرگ بر او آسان شود و فقر هرگز به او نرسد.
در روایت اربعمائه امیرالمؤ منین صلوات الله علیه فرمودند: کسی که افسرده کند والدین خود را، پس عقوق والدین کرده.
در روایات عیون در مکاتبه حضرت رضا (علیه السلام ) برای ماءمون فرموده است: خوبی به والدین واجب است، هر چند مشرک باشند؛ لکن اطاعت نکند آنان را در چیزهایی که معصیت خالق باشد.
از امالی شیخ نقل کرده از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم که فرمود: فرزند خوبی کننده به پدر و مادر هر نظری که به پدر و مادر خود می کند از روی مهربانی و رحمت، هست برای او به هر نظری ثواب حج قبول شده. عرض کردند: یا رسول الله، اگر روزی صد مرتبه نظر کند؟ حضرت فرمود: بلی. . .
و این حدیث از روضه الواعظین نیز نقل شده است.
از قرب الاسناد نقل شده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: داخل بهشت نمی شود عاق والدین، و مداومت کننده در خوردن شراب، و منت گذارنده در کارهای خیری که می کند.
از امالی شیخ از امیرالمؤ منین صلوات الله علیه نقل شده که فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: سه گناه است که عقوبت آن تعجیل می شود و تاءخیر به آخرت نمی افتد: عقوق والدین، و ظلم کردن بر مردم، و کفران احسانات مردم.
از کتاب علل صدوق از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمود: عقوق والدین از گناهان کبیره است. برای آنکه خدای عزوجل قرار داده عاق را عصی شقی.
حقیر گوید: در روایات کثیره که بیان گناهان کبیره شده، از جمله آن عقوق والدین شمرده شده است.
از بصائرالدرجات نقل کرده از ابراهیم بن مهزم که گفت: شبی در خدمت امام صادق (علیه السلام ) بودم در مدینه. وقتی که مراجعت کردم به منزل، بین من و مادرم کلماتی واقع شد و من درشتی کردم در کلام خود با مادرم. فردا که آمدم خدمت امام صادق (علیه السلام ) ابتدائا فرمود: چرا دیشب با مادر درشتی کردی؟ نمی دانی که در شکم او مدتی مسکن داشتی و در دامن او پرورش یافتی و از پستان او شیر خوردی؟ عرض کرد: بلی. فرمود: پس درشتی نکن بر او.
از کنز کراجکی از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمود: ملعون است، ملعون است آن کسی که پدر و مادر خود را بزند. ملعون است، ملعون است آن کسی که بدی کند به پدر و مادر خود. ملعون است ملعون است آن کسی که قطع رحم کند.
و غیر این روایات زیاد است و این مختصر گنجایش ذکر تمام را ندارد.
بدان که: حقوق ابوین به موت آنان ساقط نمی شود و باید اولاد بعد از موت آنان ادای دیون آنها را بکند. اگر میت مال داشت دیون مالی او از اصل مال برداشته می شود. و اگر مال نداشت یا ممکن نشد که از اصل مال بردارند جهت ظلم ظالمی یا مانع دیگر، جدیت کنند در ادای آن از هر چه ممکن شد.
در کتاب کافی به سند خود از محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: بنده خوبی می کند به ابوین خود در حال حیات آنان، پس وقتی که موت آنان رسید، اگر ادا نکند دین آنان را و استغفار نکند برای آنان، می نویسد خدا او را عاق. و اگر عاق بوده در حیات آنان و بدرفتاری کرده بوده به آنان، پس بعد از موت آنان ادا کند دین آنان را و استغفار کند برای ایشان، می نویسد خدا او را از جمله خوبی کنندگان و از عقوق خارج می شود.
در مستدرک از سبط شیخ طبرسی در کتاب مشکاه الانوار از کتاب محاسن از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: از جمله حق والدین بر فرزند این است که دینهای آنان را ادا کند و وفا نماید نذرهای آنان را. (یعنی اگر آنان نذری کردند و موفق به انجام آن نشدند، فرزند ادای این تکلیف واجب آنان را بکند) و کاری نکند که مردم به ابوین او بد بگویند. اگر این طور کند، نوشته می شود از جمله خوبی کنندگان به ابوین، هر چند در حیات آنان عاق بوده. و اگر ادا نکند دینهای آنان را و انجام ندهد نذرهای آنان را و کاری کند که مردم به ایشان بد گویند، عاق می شود، هر چند خوبی می کرده به آنان در حیاتشان.
و قریب به این مضمون است روایت دعوات راوندی از امام صادق (علیه السلام ).
شهید در کتاب ذکری نقل کرده از سید ابن طاووس در کتاب غیاث سلطان الوری 34 خبر که 24 خبر به نحو خصوص و ده خبر به نحو عموم دلالت می کند که:
مستحب است بر مؤ منین جهت اموات خودشان تبرعا و تقربا الی الله تعالی انجام دهند عبادات و اعمال خیر را، که ثواب برای خودشان مضاعف می شود و اموات نیز منتفع می شوند و اگر در سختی و عذاب باشند، به سبب این تخفیف داده می شود از آنان.
مثلا اگر انجام داده شود برای اموات نماز و روزه و زکات و حج و صدقه و غیر آن از کارهای خیر، ثواب آن به اموات می رسد و اگر چیزی از اینها بر عهده اموات ثابت بوده، به انجام او ساقط می شود، و از اجر و ثواب عمل کننده هیچ کسر نمی شود، بلکه ثواب او مضاعف می شود. و این حکم ثابت است بر تمام مؤ منین و نسبت به اولاد تاءکید شدید وارد شده.
منبع : حوزه نت
