قرآن نظر واقع بینانه خود را در باره دنیا با تقسیم زندگانی انسان از نظر حالات و روحیات به ادوار پنج گانه بیان کرده، سپس بیان خود را با تمثیلی که در سوره زمر و غیره نیز وارد شده، توأم ساخته است. در این بیان و تقسیم، کوچک ترین مبالغه و مجاز گویی نیست، بلکه سلسله حقایقی است که متن زندگی انسان را تشکیل می دهد و با سپری شدن این ادوار پنج گانه، طومار زندگی او نیز در هم پیچیده می شود. این دوران های پنج گانه عبارتند از: 1. لعب (بازی)؛ ٢. لهو (سرگرمی ها)؛ ٣. عشق به زیور و آرایش ٤. مسابقه در فخر و مباهات.. .. مسابقه در زیاد کردن ثروت و فرزند.
شما می توانید زندگی انسان را از جهات مختلف مورد بررسی قرار دهید و در آن تقسیماتی به وجود آورید؛ مثلا از نظر رشد و نمو و سن و سال، زندگی انسان به ادوار سه گانه (کودکی، جوانی، پیری) تقسیم می شود، ولی محور تقسیم در آیه مورد بحث، همان روحیات و حالات و افکار گوناگونی است که در انسان، در طول عمر به وجود می آید و آثار مختلف و نتایج رنگارنگی را به دنبال دارد.
آنچه برای ما قطعی است این است که، این احوال پنج گانه، مجموع دوران پدیده های این جهان هستی است و اما مدت دوران هریک از این حالات چند سال است، درست برای ما روشن نیست. گاهی گفته می شود که مدت حکومت و شدت هریک از این احوال در انسانها هشت سال است و پس از هشت سال به صورت یک غریزه تعدیل یافته در روان انسان تا سالیانی باقی می ماند. بنابراین حالات چهارگانه (لعب و لهو و زینت و تفاخر) بین سال های ۳۰ و ۶۰ ادامه دارد و مرحله پنجم که همان مسابقه در زیاد کردن ثروت و فرزندان است تا روز مرگ با انسان همراه است.
ممکن است این حالات نسبت به مناطق و محیط ها فرق کند و عوامل دیگری خارج از خود انسان، در تشدید و ادامه این حالات مؤثر باشد؛ حتی این اختلاف برای خود ما مشهود است؛ مثلا مرحله بازی در کودکان مختلف بوده، عشق به سرگرمی ها (لهو) در میان جوانان از نظر مدت متفاوت می باشد. در هر حال آن چه لازم است تشریح این ادوار پنج گانه است که اساس زندگی ما را تشکیل می دهد.
١. دوران لعب و بازی: نخستین مراحل زندگی نوزاد انسانی را، بازی های گوناگون که با اندام و قوای بدنی او متناسب می باشد، تشکیل می دهد. او در این مرحله از زندگی، لذتی بالاتر از لذت بازی نمی داند، اگر از هر چیز سیر شود، از بازی سیر و خسته نمی شود. میل به بازی و جست و خیز، در این مرحله بیشتر جنبه غریزی دارد و ضامن رشد و نمو و تکامل قوای بدنی آنها، همین بازی های متنوع است که در پرتو میل طبیعی و غریزی کودک انجام می گیرد. طغیان این غریزه در دوران کودکی است و هرچه کودک از نظر قوای عقلانی تکامل پیدا کند این غریزه رو به ضعف گذارده و به صورت غریزه ای کم اثر، در ادوار بعدی محفوظ می ماند و لذا گاهی در مراحل بعدی، در انسان میل به بازی احساس می شود ولی به صورت تعدیل یافته و از قدرت و طغیان آن کاسته شده است و هم چنین است سایر حالات وروحیات که در ذیل به آنها اشاره می شود.
٢. دوران لهو و سرگرمی: در این مرحله در انسان میل شدید به سرگرمی های مختلف پیدا می شود و در این هنگام هر فردی در خود، علاقه مفرط به شنیدن نغمه های گرم و دلنشین، افسانه ها و داستان ها و تماشای مناظر مشغول کننده، مسافرت های دسته جمعی، راه پیمایی و کوهنوردی، شرکت در مسابقات عمومی و... احساس می کند. این مرحله از عمر، که اساس آن را سرگرمی و خوش گذرانی آمیخته با کم فکری تشکیل می دهد، دیری نمی پاید که جای خود را از نظر قدرت و طغیان، به حالت دیگری می دهد و خود به صورت یک حالت کم اثر، در کانون وجود انسان پنهان می شود.
٣. دوران عشق به زیبایی: سومین مرحله زندگی انسان را میل شدید به مظاهر زیبایی، از قبیل همسر زیبا، لباس زیبا، خانه زیبا و... تشکیل می دهد و این علاقه فطری اساس بقای زندگی و نسل انسانی است و آیین مقدس اسلام با وضع قوانین خاصی، آن را تعدیل کرده و از زیان‌های آن، که معلول شدت و طغیان این حالت می باشد جلوگیری به عمل آورده است.
4 . دوران فخر و مباهات: در این مرحله از زندگی، حس مقام خواهی و منصب طلبی و فخر و مباهات به وسیله پول و ثروت، منصب و مقام، فرزند و اولاد و... زنده می شود و تا مدتی فکر انسانی را مشغول خود می سازد، فکر ترقی و تعالی، حس صدارت طلبی و ریاست خواهی، روح انحصار و قبضه کردن، از آثار این مرحله است، که انسان در زندگی بیش از همه، به چیزهایی علاقه مند می گردد که وسیله فخر و مباهات است.
5. دوران مسابقه در زیاد کردن ثروت و فرزند: در این مرحله نهایی، سایر علایق، ضعیف و کم رنگ شده زمام زندگی به دست این حالت می افتد و هرچه سن بالا رود این حالت رو به فزونی می گذارد، روح ثروت اندوزی و تکثیر اولاد و مراقبت اوضاع دیگران، که مبادا در این قسمت از او پیش افتند و شغل شاغل محور زندگی می گردد.
هر یک از این علایق پنج گانه به نوبت خود اساس بقای زندگی است، ولی باید کوشید که همواره به صورت وسیله زندگی مورد استفاده قرار گیرد نه به صورت هدف. درباره حقیقت دنیا و پایه ارزش آن، افکار و عقاید مختلفی ابراز شده و مکاتب گوناگونی به وجود آمده است. قرآن مجید در سوره های متعددی با بیانات و مثل های گوناگون نظر خود را در باره دنیا ابراز نموده است. از غور و بررسی مجموع آیات و روایات اسلامی، به طور روشن این مطلب به دست می آید که، جهان ماده از نظر اسلام با تمام جلوه ها و مظاهر خود خوب است؛ ولی دلبستگی به آن بسیار بد و مذموم و نکوهیده است. دلبستگی به جهان و مظاهر فریبنده آن، اگر چه تا حدی فطری است، ولی منظور از بد بودن دلبستگی این است که در مواقع تصادم، انسان دنیا را فدای فضایل اخلاقی و اصول انسانی سازد، نه بر عکس و به عبارت دیگر، اسلام دنیا را چنین تجزیه و تحلیل می کند: دنیا وسیله است نه هدف؛ تمام این علایق پنج گانه عامل و وسیله بقای حیاتند و هرگز هدف از زندگی و حیات انسانی، مثلا ثروت اندوزی و مسابقه در تکثیر اولاد نیست. و برای رساندن این مطلب که از دنیا باید به صورت وسیله، بهره برداری نمود نه هدف) پس از نکوهشن زندگی دنیا و تقسیم آن به ادوار پنج گانه، بلافاصله در آیه بعدی (آیه ۲۱) تذکر می دهد که انسان می تواند در پرتو این وسیله، حیات بهشتی را به دست آورد؛ بهشتی که گنجایش آن به اندازه گنجایش آسمان ها و زمین است و برای کسانی آماده شده که دنیا را از آن نظر بخواهند که می تواند وسیله سعادت در این جهان وجهان دیگر باشد. شناخت این مراحل نیازها و انگیزه های هر مرحله را برای مدیران بویژه مدیران بازاریابی آشکار میسازد .
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده،عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران1390
