بعضی وقت‌‌ها انسان با خودش فکر ‌‌می‌کند واقعاً اگه این نوروز نبود، ما ایرانی‌‌ها چه خاکی بر سرمان ‌‌می‌ریختیم؟! نه انصافاً؟! تقریباً بخش عمده‌‌‌ی کارهای نکرده و عقب مانده شخصی و خانوادگی ما در ایام عید انجام ‌‌می‌شود؛ مشکلات و تعمیرات گوشه و کنارِ خانه‌‌‌‌، شست وشوی پرده‌‌ها و فرش‌‌های نشسته‌‌‌‌، سروسامان دادن به وضع ظاهری خود‌‌‌‌، سر زدن به فک وفامیل دور و نزدیک و خلاصه انواع و اقسام از این کارهای مهم و ضروری به شکل کاملاًmp4 در همین یکی دو هفته اطراف نوروز انجام ‌‌می‌شود و ملّت نفسی تاره ‌‌می‌کنند.

واقعاً خدا اموات مُکتشف عید نوروز را غریق رحمت کند که این همه خیر و خوبی و برکت را نصیب ما کرده‌‌‌‌، به خصوص که سختی و گرفتاری و هزینه‌‌های مالی آن هم به عهده‌‌‌ی بزرگ ترها است و کوچک ترها فقط لذّت‌‌های گوناگون این ایّام را ‌‌می‌برند و کاری با جیب پدر محترم، که با شیب ناملایم رو به خالی شدن است، ندارند.

بگذریم‌‌‌‌! گفتیم اکنون که نوروز در پیش است، اندکی درباره ی برخی امور مرتبط با دید و بازدید و جنبه‌‌های شرعی آن با هم گفت وگو کنیم تا مراقب خطرات احتمالی برخی ناآگاهی‌‌ها در این ارتباطات باشیم.

صله‌‌‌ی ‌رحم تا چه حدّی؟

سختی‌‌‌های گردگیری و نظافت منزل ‌‌می‌‌گذرد و به قول قدیمی‌‌ها، صدای در کردن توپ و خاموش و روشن شدن چراغ‌‌های حرم آقا امام رضا علیه السلام و صدای پُرهیجان گوینده‌‌‌ی تلویزیون در آغاز سال «یک هزاروسیصدونودوپنج» نوید روزهای خوش و زیبایی را برای خانواده ‌‌می‌دهد و دید و بازدید‌ها آغاز ‌‌می‌‌شود و این سرآغاز سؤالات و ابهامات زیادی برای خانواده‌هاست.

یکی از این سؤالات این است که آیا صله‌‌‌ی ‌رحم و دید و بازدید‌ شرعاً واجب است و باید آن را انجام داد یا امکان دارد زیرسبیلی از کنار آن گذشت یا ‌‌می‌توان به همین سلام و احوال پُرسی و تبریک گفتن مجازی در تلگرام و واتس آپ اکتفا کرد؟

درباره‌‌‌ی مسئله ی صله‌ رحم باید گفت: در فرهنگ دینی، این مسئله از مهم‌ترین و ضروری‌ترین دستورات اخلاقی و اجتماعی اسلام است که نتایج بسیار سختی درباره‌‌‌ی ترک آن آمده؛ اما اگر بخواهیم از نظر فقهی به این مسئله بپردازیم، باید بگوییم که فقها این تکلیف را لازم و ضروری دانسته و آن را تنها نوعی عمل مستحب به شمار نیاورده ‌اند؛ اما دو نگاه متفاوت در آن وجود دارد:

1. بعضی از مراجع، صله‌‌‌ی‌ رحم را واجب ‌‌می‌دانند و انسان موظف است پی در پی و مداوم آن را انجام دهد؛ یعنی ترک رابطه با برخی از بستگان، عملی حرام و از بزرگ ‌ترین گناهان محسوب ‌‌می‌شود.

2. بعضی از مراجع، صله‌‌‌ی ‌رحم را واجب و قطع ‌رحم را حرام می‌دانند. حتماً ‌‌می‌پرسید: «خُب چه فرقی داره؟ این که همون شد!» اما قضیه قدری متفاوت است.

تفاوت این دو دیدگاه آن جا خود را نشان ‌‌می‌دهد که مثلاً شما با پسرخاله‌ ی تان مدّت‌‌‌هاست رابطه‌ ای نداشتید و چند سال است خبری از او ندارید، البته اگر به قول معروف پا بدهد مشکلی هم با هم ندارید و بر فرض اگر او را به طور اتفاقی در خیابان ببینید کُلی هم گرم ‌‌می‌‌گیرید، ولی به هردلیل چند سالی است او را ندیده اید و ارتباطی حتّی در حدّ تماس تلفنی نداشتید.

طبق دیدگاه اول، شما وظیفه‌‌‌ی صله‌‌‌ی‌ رحم را انجام نداده ‌اید و معصیت کارید؛ اما طبق دیدگاه دوم، چه بسا این رفتار شما قطع‌ رحم محسوب نشود و کسی نگوید که فلانی رابطه‌‌‌ی خود را با پسرخاله اش قطع کرده؛ در نتیجه با این بی توجهی گناهی هم مرتکب نشده‌ اید؛ بر این اساس، تنها در صورتی گناه قطع‌ رحم رخ ‌‌می‌‌دهد که انسان به کلی رابطه خود را با فامیلش قطع کند.

اصلاً صله‌‌‌ی رحم یعنی چی؟

صله‌‌‌ی رحم به معنای ارتباط و اتّصال برقرار کردن با خویشاوندان است؛ اما برای خیلی از افراد این سؤال وجود دارد که منظور از رَحم و خویشاوندان در تکلیف صله‌‌‌ی رحم چه کسانی هستند؟ چون همه‌‌‌ی انسان‌‌ها با هم نسبت‌‌های دور و نزدیک دارند. نمی توان گفت: چون جدّ همه‌‌‌ی ما حضرت آدم علیه السلام است، درنتیجه همه‌‌‌ی ما انسان‌‌ها با هم نسبت خونی و خویشاوندی داریم و ارتباط با همه بر ما لازم است‌‌‌‌؛ پس منظور از رحم و خویشاوندان در این تکلیف صله ی رحم دقیقاً چه کسانی هستند؟

روشن است که رَحم به بستگان نزدیک گفته ‌‌می‌شود؛ یعنی پدر و مادر یا پدر بزرگ و مادربزرگ و بستگان دورتر کسانی هستند که توسط ازدواج با هم فامیل شده اند.

قطعاً همه‌‌‌ی افراد فامیل جزو میزان واجب در صله‌‌‌ی رحم محسوب نمی شوند؛ مثلاً نوه‌‌‌ی پسر عموی پدر شما فامیل شما هم محسوب شود و ارتباط با او واجب باشد؛ بلکه منظور افرادی از خویشان و بستگان هستند که در نگاه جامعه فامیل محسوب ‌‌می‌شوند؛ یعنی بستگان درجه یک و دو؛ مانند خواهر‌‌‌‌، برادر‌‌‌‌، خاله‌‌‌‌، عمو‌‌‌‌، عمه و مانند این‌‌ها که نباید از ارتباط با این گروه کوتاهی کرد.

صله‌‌‌ی رحم مجازی

برخلاف تصور خیلی از افراد، صله‌‌‌ی ‌رحم فقط به دید و بازدید حضوری و رفتن به خانه‌‌‌ی بستگان گفته نمی شود؛ بلکه تماس تلفنی یا هدیه فرستادن برای بستگان و مانند آن هم صله‌‌‌ی ‌رحم به حساب ‌‌می‌آید؛ البته در مورد بستگانی مانند والدین، وظیفه‌‌‌ی ما فقط یک ارتباط ساده نیست تا بخواهیم با یک تماس تلفنی یا یک پیامک این تکلیف را انجام دهیم.

در کنار همه‌‌‌ی این‌‌‌ها نباید فراموش کرد سنّت اخلاقی و رفتاری پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل‌ بیت‌ علیهم السلام و علمای دین آن بوده که حتّی با دورترین بستگان هم رابطه برقرار کرده، به خانه‌‌‌ی آن‌‌ها سر ‌‌می‌زدند و به رابطه‌‌‌ی دورادور اکتفا نمی کردند. خوب است که ما هم از همین سنّت حسنه یاد بگیریم و خود را به برقراری رابطه‌‌‌ی گرم و صمیمی با همه‌‌‌ی بستگان و آشنایان (حتّی آن‌‌هایی که نسبت دوری دارند یا علاقه ی چندانی به ارتباط با ما نشان نمی‌ دهند) موظف بدانیم و لااقل در ایّام عید نوروز از تماس گرم تلفنی با همه ی آن‌‌هایی که به دلایل مختلف امکان دعوت از آن‌‌ها یا رفتن به منزل شان را نداریم، دریغ نکنیم تا چند سال دیگر بچّه‌‌‌ی پسرعمه‌‌‌ی شما در یک مجلس ختم، شما را به پدرش نشان ندهد و نپرسد: «بابا! این آقا کیه بهش سلام کردی؟»

نویسنده: روح الله حبیبیان

منبع: مجله باران