تبیین ویژگیهای مخاطب شناختی نسل جوان، در مواجهه با نسل جدید رسانه‌ها و سیاستگذاری متناسب با مناسبات متقابل در فضای مجازی، با این رویکرد است که بدون شناخت طرفینی از اقتضائات هویتی از یکسو و الزامات ارتباطی از دیگر سو، نمی توان یک سیاستگذاری فعال و ثمربخش داشت. از همین رو با توصیف وجوه برساختی فضای مجازی بر هویت مخاطب و احصای اهم ویژگی های آن، آغاز و با ذکر ملاحظات سیاستگذارانه - که کمتر تاکنون شناخته و با ملاحظه شده است به پایان می یابد، تا با رویکردی استقرایی و اکتشافی و از منابع کتابخانه‌ای و ادبیات نظری متناسب، به جمع بندی مناسب در باب سیاست گذاری فعال و آینده پژوهانه دست یابد.
مقاله حاضر از منظری مخاطب شناختی، در گام اول به دنبال تشریح اقتضائات مخاطبان در مواجهه با وجوه هویتی، حیات شناختی و برساختی فضای مجازی - و آنچه در اصطلاح خاص بدان «زندگی دوم» اطلاق می شود - ، است؛ از این رو، به احصای اهم زمینه های شناختی با محوریت هویت، اشاره می شود. در این بخش، موارد ذیل مورد تدقیق و تعمیق قرار می گیرند:
١- هویت (غلبه هویت مجازی بر هویت حقیقی و تبعات آن)، ۲- خداگونگی، ٣- خود آفرینی، ۴- جهان آفرینی (خلق جهان موازی): خروج از محدودیت های عالم ماده، ۵- محو مفهوم زمان و مکان، ۶- غلبه مجاز بر حقیقت، ۷- القای نسبیت و برساختگی ذهنی (نسبت میان حقیقت و مجاز)، ۸- مسأله، مشغله و دغدغه آفرینی، ۹- آفرینش سبک زندگی: غلبه عین (غیر عینی) بر ذهن (ذهنی).
گام دوم، پس از تشریح تبعات شناختی بر شکل گیری خصوصیات هویتی مخاطب، از منظری سیاست گذارانه به آسیب شناسی پارادایم های ارتباطات توسعه پرداخته و الزامات رویکرد مواجهه فعال را به جای منظری انفعالی و صرفا آسیب شناختی، گوشزد می کند. در این بخش، نیز برای تبیین الزامات مواجهه فعال و فوق فعال سیاست گذارانه و از منظر نظریه پردازی بومی، به جای رویکرد انفعالی، به نه محور زیر اشاره می رود:
١- رویکرد ایجابی (به جای سلبی)، ۲- کار کرد قرآن در تصویرسازی و تصورپردازی از آرمانشهر بهشت و خلود در جهنم، ۳- عدم کفاف نظریه پردازی های رایج در باب فضای بومی، ۴- مخاطب شناسی (مخاطب سازی فضای مدرن رسانه ای، ۵- فرایند انتقال نیازها به یکدیگر، ۶- تغییر مفهوم و ماهیت تربیت در زندگی دوم، ۷- تطورات پارادایم های ارتباطات توسعه، ۸- سواد رسانه ای، ۹- سرگرم آموزی .
امروزه در اثر تشدید فرایند جهانی شدن و پیوستگی‌های بین المللی، فضای مجازی و فن آوری‌های نوین اطلاعاتی تا حد زیادی گسترش یافته و ایده شهروندی سنتی نیز به شیوه های گوناگونی تحت تأثیر قرار گرفته است. از سوی دیگر، به دلیل تغییرات سیاسی و اجتماعی، نقش تعیین کننده هویت ملی در جامعه سیاسی کنونی در حال گسترش است. از این رو، بسیاری از مؤلفه های قدرت ملی نظیر همبستگی، کیفیت سرمایه اجتماعی، میزان اقتدار، امنیت و ثبات سیاسی، تابعی از انسجام فکری و گفتمانی کنشگران فعال در مورد ماهیت و چیستی انگاره شهروندی به عنوان مفهومی سیاسی - حقوقی است. بر این اساس، دولت مدرن قادر است با بهره گیری از ویژگیهای چند رشته ای، راه حل یاب و هنجاری علوم سیاست گذاری، زمینه های اقدام در عرصه نوین فضای مجازی را در چارچوب اداره مردمی خردمندانه و حکمرانی خوب پدید آورد. شکل گیری حوزه مطالعاتی سیاست گذاری هویتی، می تواند پاسخی علمی، منطقی و مدبرانه به نیازهای جدید عرصه هویت در جامعه ما باشد. از این دیدگاه، تدوین، اجرا و ارزیابی سیاست گذاری هویتی مناسب، شهروندان را به مشارکت کنندگان فعال، آگاه و مسئول تبدیل کرده و بر نهادینه شدن ابعاد مردم سالارانه نظام های سیاسی می افزاید. چنین امری - که مستلزم نگاه به «مردم» به منزله مهم ترین عنصر سازنده هویت ملی است . عمق، وسعت و قدرت بیشتری به سیاست های هویتی می بخشد و اثربخشی و کارایی آن را تضمین می نماید. همچنین، اعمال موفقیت آمیز طراحی ارزش ها، اهداف و سیاستهای هویتی واقع بینانه و عقلانی، ظرفیت سازی و کار آمدی بیش تر نظام سیاسی را موجب گردیده و بر مقبولیت و مشروعیت آن می افزاید.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
