«لا یَسْتَوِی الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ غَیْرُ أُولِی الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدینَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدینَ دَرَجَةً وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدینَ عَلَى الْقاعِدینَ أَجْراً عَظیماً؛[1] (هرگز) افراد باایمانى که بدون بیمارى و ناراحتى، از جهاد بازنشستند، با مجاهدانى که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، یکسان نیستند! خداوند، مجاهدانى را که با مال و جان خود جهاد نمودند، بر قاعدان [ترککنندگان جهاد] برترى مهمّى بخشیده؛ و به هر یک از این دو گروه (به نسبت اعمال نیکشان،) خداوند وعده پاداش نیک داده، و مجاهدان را بر قاعدان، با پاداش عظیمى برترى بخشیده است.»
متفاوت ترین و زیبا ترین مبارزه ی دنیا
در بین تمام مبارزه های دنیا، مبارزه ای در قرآن کریم معرفی شده است که بسیار متفاوت بوده و آثار و برکات شگفت انگیز و حیرت آوری را برای برندگانش به دنبال دارد. در فرهنگ قرآن این مبارزه طلایی به عنوان جهاد معرفی شده است. «وَ جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ؛[2] و در راه خدا جهاد کنید، و حقّ جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختى بر شما قرار ندارد.» لغت شناسان این کلید واژه قرآنی را با عناوینی همچون مبارزه و مشقت، تلاش، معرفی و معنا کرده اند، برای نمونه ابن منظور در این خصوص این چنین بیان می دارد: «الجهاد محاربة الأَعداء، و هو المبالغة و استفراغ ما فی الوسع و الطاقة من قول أَو فعل؛[3] جهاد، جنگ با دشمنان است و آن به معنای به کار بردن نهایت توان و طاقت از حرف و عمل است.» محققان و پژوهش گران با توجه به معنای جهاد این چنین بیان داشته اند که در جهاد دو عنصر مهم وجود دارد، تلاش و مانع، مقام معظم رهبری در تبیین معنای جهاد به این نکته اشاره می کنند که جهاد فقط تلاش نیست، بلکه مبارزه در برابر خصم و دشمن است.[4]یکی از موانع ویرانگر و مرگبار تولید ثروت در جامعه، عیب ندانستن وابستگی به دیگران است. این وابستگی گاهی در سربار شدن یک شخص به دیگران نمود و بروز پیدا می کند و گاه در وابستگی کلان و فراگیر یک کشور به کشورهای دیگر
تجارتى پر سود و بى نظیر!
خدای متعال در قرآن کریم بندگان خود را از تجارتی پرسود با خبر می کنند، تجارتی که پایبندی به ارکان آن می تواند انسان را از عذاب سخت برهاند، ولی شرط ورود در این تجارت پر سود ورود جهادی است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى تِجارَةٍ تُنْجیکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلیمٍ،تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛[5] اى کسانى که ایمان آوردهاید! آیا شما را به تجارتى راهنمایى کنم که شما را از عذاب دردناک رهایى مى بخشد؟!به خدا و رسولش ایمان بیاورید و با اموال و جانهایتان در راه خدا جهاد کنید؛ این براى شما (از هر چیز) بهتر است اگر بدانید!»در واقع شخص مجاهد با ایمان و باور به خدای متعال و پیامبر گرامیش، در راه خدا به مصاف و مبارزه با سه دشمن واقعی و اساسی می شتابد: 1-جنگ و مجاهده براى راندن و دفع دشمن آشکار.2- جهاد با شیطان و اهریمن. 3- جهاد در مجاهده با نفس.[6] هر یک از این مبارزه ها در میادین و حوزه های مختلفی شکل می گیرد، مواردی همچون جهاد فرهنگی، جهاد علمی، جهاد سیاسی و اجتماعی، جهاد اقتصادی،..در این نوشتار سعی به بررسی ابعاد جهاد اقتصادی که مجاهد در طی این راه وارد در آن می شود، شده است،چراکه از بعضی از آیات الهی این چنین استفاده می شود که جهاد اقتصادی بر سایر جهادها از جمله نظامی مقدم است.
جهاد اقتصادی و موانع فرهنگی پیش روی تولید ثروت
در بین انواع جهادی که یک جهادگر مسلمان با تمام توان و نیرو وارد در آن می شود، جهاد اقتصادی است. یکی از ابعاد مهم جهاد اقتصادی تلاش در جهت تولید کار و ثروت است، ولی از دیر باز موانع فکری و فرهنگی مانع پیشرفت و پیروزی در عرصه جهاد اقتصادی شده است، در ادامه این یاداشت به برخی از موانع مرگبار جهاد اقتصادی اشاره خواهیم کرد.
1-بی ارزش پنداری ثروت، رفاه و کار
یکی از معضل ها و موانع مرگبار تولید ثروت و اشتغال در جهاد اقتصادی، توهم بی ارزش دانستن ثروت و رفاه است. بی ارزش انگاری مال و دارایی و ثروت گاهی به خاطر برداشت های سطحی و کم عمق و غیر عالمانه از معارف اسلامی شکل گرفته است،«وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ، الَّذی جَمَعَ مالاً وَ عَدَّدَهُ، یَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ،[7]واى بر هر عیب جوى مسخرهکنندهاى!همان کس که مال فراوانى جمعآورى و شماره کرده (بىآنکه مشروع و نامشروع آن را حساب کند)!او گمان مىکند که اموالش او را جاودانه مىسازد!» اگر با نگاه عالمانه به این آیه و آیات تجارت دقت و تأمل کنیم متوجه خواهیم شد که این آیات به سرمایه داری فعلی دنیا، که بویی از عدالت و اخلاق نبرده اشاره دارد، تولید ثروتی که بر پایه سود محوری و انسان مدارانه مدیریت می شود، رویکردی در جمع آوری دنیا به هیچ قید و بند دینی مقید نیست، از این رو این آیه بنا به اذعان محققان قرآن، به دنبال حمله به اصل برخورداری از مال و ثروت نیست.[8] در منابع روایی نیز به این مطلب اشاره شده است که تلاش و حرکت برای رفاه خانواده همچون جهاد در راه خداست.« الکادُّ عَلى عِیالِهِ مِن حَلالٍ کَالمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللّهِ؛[9] آن که خانواده خویش را از حلال روزى مىدهد، مانند مجاهدِ در راه خدا است.»
2-عیب ندانستن وابستگی و تکیه به دیگران
یکی از موانع ویرانگر و مرگبار تولید ثروت در جامعه، عیب ندانستن وابستگی به دیگران است. این وابستگی گاهی در سربار شدن یک شخص به دیگران نمود و بروز پیدا می کند و گاه در وابستگی کلان و فراگیر یک کشور به کشورهای دیگر بخصوص غیر اسلامی که خطر آن به مراتب مرگبار تر و خطرناک تر خواهد بود، موضوع مهمی که به خوبی می توان مهلک بودن آن را از رهنمود های قرآنی به دست آورد. «وَ لا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ؛[10] و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب مىشود آتش شما را فرا گیرد؛ و در آن حال، هیچ ولىّ و سرپرستى جز خدا نخواهید داشت؛ و یارى نمىشوید.» تکیه و اعتماد به سایر کشورها بخصوص کشورهای استکباری که کمر به فلج کردن اقتصاد اسلامی دارند، به دور از درایت و هوشمندی است. باری به هر جهت یک جامعه مستقل و آزاد، جامعهاى است که از هر نظر خودکفا باشد و پیوند و ارتباطش باد یگران، پیوندى بر اساس منافع متقابل باشد، نه بر اساس اتکاء یک ضعیف بر قوى، این وابستگى خواه از نظر فکرى و فرهنگى باشد یا نظامى یا اقتصادى و یا سیاسى، نتیجهاى جز اسارت و استثمار ببار نخواهد آورد، و اگر این وابستگى به ظالمان و ستمگران باشد، نتیجهاش وابستگى به ظلم آنها و شرکت در برنامههاى آنها خواهد بود.[11]پی نوشت ها:
[1]. سوره نساء؛ آیه 95.
[2]. سوره حج، آیه 78.
[3]. لسان العرب، ج3، ص135.
[4]. ر.ک: بیانات رهبری، در دیدار با اساتید،1389/9/14.
[5]. سوره صف،آیات 10و11.
[6]. مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص424.
[7]. سوره همزه، آیات1-3.
[8]. محمد عابدی، جهاد اقتصادی از منظر قرآن، ص 148.
[9]. من لا یحضره الفقیه ؛ ج3 ؛ ص168،ح3631.
[10]. سوره هود آیه 113.
[11]. تفسیر نمونه، ج9، ص 262.
