کسی که وقت خود را ارزشمند نمی داند:
عمر انسان در حال گذر است، چه انسان باور کند و چه باور نکند، خواه احساس بکند و خواه احساس نکند، چه غنیمت بداند و از آن بهره مند شود و چه غفلت کرده وقت خود را تلف کند، در هر حال عمر انسان بی توقف در حال گذر است. این انسان است که باید از گذشته عبرت بگیرد و باقیمانده عمر خود را غنیمت بداند، هم گذشته را جبران کند و هم آینده را مانند گذشته هدر ندهد و بهترین استفاده را از عمر خویش ببرد. لذا اگر انسان به عمر خود بی توجهی کند و نسبت به ساعت ها، روزها، ماه ها و سال ها غفلت کند، زمان برای او توقف نخواهد کرد و منتظر بیدار شدن او از غفلت نخواهد ماند، بلکه به حرکت خود ادامه می دهد و روزی شخص را به پایان عمر او می رساند.اگر انسان عمر خود را در کارهای ضروری و مفید صرف نکند، ناچار است که به کارهای غیرمفید و بیهوده بگذراند و اینگونه وقت گذرانی نادرست و مذموم است، حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: "شَرُّ مَا شَغَلَ بِهِ اَلْمَرْءُ وَقْتَهُ اَلْفُضُول"، "بدترین چیزى که آدمى وقتش را به آن مشغول سازد، کار بى فایده است".[1]
امروزه بکارگیری افراطی و بی رویه از امکانات تلفن همراه یکی از عوامل بزرگ اتلاف عمر و تضییع وقت است. شخصی که به ارزش عمر خود توجهی نمی کند، به آسانی و با بی اعتنایی اوقات طلایی و فرصت های گرانمایه خود را هدر می دهد، اما کسی که قدر زندگی خود را می داند برای او لحظه ها دارای اهمیت و ارزش است و اوقات خود را صرف کارهای بیهوده نمی کند.
فردی که ارزش زندگی و قدر فرصت ها را نمی داند به سرگرمی و لهو و لعب می پردازد به حدی که در شبانه روز ساعت ها صرف انواع سرگرمی های بیهوده می کند تا وقت خود را پر کند و از بیکاری خسته نشود!
حضرت امام علی (علیه السلام) می فرمایند: "إنَّهُ لَیْسَ لِانْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةُ فَلا تَبِیْعُوها إِلَّا بِها"، "(آگاه باشید) براى وجود شما قیمتى جز بهشت نیست، پس آن را به غیر آن (بهشت)، نفروشید".[2]
بنابراین سرمایه عمر انسان به قدری ارزشمند است که با هیچ چیز مادی برابری نمی کند، بلکه بهشت بهای جان انسان است.
کسی که وقت خود را ارشمند می داند:
۱. او عمر خود را از گرانبهاترین چیزها هم ارشمندتر می داند، چنانکه پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) به جناب ابوذر (رحمه الله) فرمودند: "یا اَباذَرٍّ، کُنْ عَلَی عُمُرِکَ اَشَحَّ مِنکَ عَلَی دِرْهَمِکَ وَ دِینارِکَ"، "ای اباذر، بر عمر خودت بیش از درهم و دینارت بخیل باش".[3]۲. او هم از فرصت های خاص بهره مند می شود، زیرا: "انَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ فَتَعَرَّضُوا لَها"، "همانا در طول عمر شما، نسیم های الهی وزیدن می گیرد، پس بیدار باشید و خود را در معرض آنها قرار دهید".[4] و هم از تمامی اوقات و عمر خود، زیرا:
۳. او به امید روزهای بعد، از امروزِ خود غافل نمی شود بلکه هر روز از عمر خود را غنیمت می داند. زیرا: "اَلیَومُ غَنیمةٌ وَغداً لاتَدری لِمَن هُوَ"، "امروز غنیمت است و فردا تو نمی دانی از آنِ کیست".[5]
۴. او نه تنها وقت خود را هدر نمی دهد، بلکه در طول شبانه روز برای همه اوقات خود برنامه ریزی می کند و کارهای خود را با نظم و انضباط انجام می دهد. حضرت امام علی (علیه السلام) فرمودند: "أُوصِیکُمَا، وَجَمِیعَ وَلَدِی وَأَهْلِی وَمَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی، بِتَقْوَى اللَّهِ، وَنَظْمِ أَمْرِکُمْ، وَصَلَاحِ ذَاتِ بَیْنِکُمْ"، "من شما و تمام فرزندان و خاندانم و کسانى را که (این) وصیت‌نامه‌ام به آنها مى‌رسد به تقواى الهى و نظم در کارهاى خود و اصلاح ذات البین توصیه مى‌کنم".
۵. او از اهمال کاری، تسویف، تاخیر و مانند آن خودداری می کند و تنبلی و بی حوصلگی را به خود راه نمی دهد. زیرا: "إیّاکَ والکَسَلَ والضَّجَرَ؛ فإنّهما یَمنَعانِکَ مِن حَظِّکَ مِن الدنیا والآخِرَةِ"، "از تنبلى و بى حوصلگى بپرهیز، زیرا این دو (خصلت)، تو را از بهره دنیا و آخرتت باز مى دارند".[6]
۶. او در شرایط مختلف از سخنان بیهوده، کارهای لغو و فکرهای پوچ پرهیز می کند. زیرا: "مَنِ اشتَغلَ بالفُضولِ فاتَهُ مِن مُهِمِّهِ المَأمولُ"، "کسى که به زواید بپردازد، هدف مطلوب خود را از دست بدهد".[7]
۷. او به آنچه مربوط به او نیست توجهی نمی کند، زیرا: "کَفى بالرجُلِ غَفلَةً أن یُضَیِّعَ عُمُرَهُ فیما لا یُنجِیهِ"، "در غفلت آدمى همین بس که عمر خود را در راه چیزهایى که او را نجات نمى دهد هدر کند".[8] و در نتیجه: "مَنْ أَفْنَى عُمْرَهُ فِی غَیْرِ مَا یُنْجِیهِ فَقَدْ أَضَاعَ مَطْلَبَهُ"، "هر کس عمر خود را در غیر آنچه او را نجات مى دهد صرف کند، مطلوب خود را از دست داده است".[9]
۸. در صورتی که وقت او هدر رود ناراحت می شود، اما ناراحتی او به گونه ای نیست که دچار رخوت و سستی گردد، زیرا: "الاشتِغالُ بِالفائتِ یُضَیِّعُ الوَقتَ"، "پرداختن به عمر از دست رفته، وقت [کنونى] را هدر مى دهد"، لذا همین نگرانی او نیز جهت دار و سازنده است، در نتیجه برمی خیزد و برای عمل تلاش می کند و درصدد جبران آن برآید، زیرا: "إنَّ ماضی یَومِکَ مُنتَقِلٌ و باقیهِ مُتّهمٌ فَاغتَنِمْ وَقتَکَ بِالعَمَلِ"، "به راستى در گذشته روز تو (که در آن هستى) انتقال یافته (و رفته)، و باقیمانده از آن نیز متهم است (و معلوم نیست که به آن برسى یا نه) پس وقتى را که در آن هستى به انجام کار غنیمت بشمار".[10]
۹. چنین شخصی چون وقت خود را تلف نمی کند و بالاتر از آن اینکه از پرداختن به کارهای بیهوده پرهیز می کند، لذا تلاش می کند که در هر زمان مهم ترین کار را با بهترین کیفیت انجام دهد، چون او ارزشمندی زمان را درک می کند لذا به کارهای ضروری می پردازد. حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: "مَنِ اشتَغَلَ بِغَیرِ المُهِمِّ ضَیَّعَ الأهَمَّ"، "کسی که به (کار) غیر مهم مشغول شود، (کار) مهمتر را تباه می کند".[11]
۱۰. او نه تنها با مشغول بودن و به کارهای مهم پرداختن لحظه لحظه عمر خود را سپری می کند، بلکه چون ایمان به خدا و قیامت دارد، مشغول کارهایی است که او را به خدا نزدیک سازد، زیرا: "اِنّ اَنفاسَکَ أَجزاءُ عُمرِکَ فَلاتُفنها اِلاّ فی طاعَةٍ تُزلِفُک"، "نفس هاى تو, اجزاى عمر توست, پس آنها را جز در طاعت (خدا) که تو را (به خدا) نزدیک کند, صرف نکن".[12]
پی نوشت ها:
[1] غررالحکم و دررالکلم، آمدی، ص۴۰۹، ح۲۶.
[2] نهج‌البلاغه، کلمات قصار، کلمه ۴۵۶.
[3] بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، مجلسی، محمد تقی، ج۷۷، ص۷۸.
[4] بحار الانوار، ج۸۳، ص۳۵۲.
[5] بحار الانوار، ج۷۸، ص۱۷۹.
[6] الکافی، شیخ کلینی، دار الکتب الإسلامیة، ج۵، ص۸۵.
[7] غررالحکم و دررالکلم، ص۶۲۷، ح۹۷۸.
[8] غررالحکم، ص۵۲۲، ح۶۷.
[9] غررالحکم، ۶۲۱، ح۸۷۸.
[10] غررالحکم، ص۲۲۴، ح۸۵.
[11] غررالحکم، ص۶۲۶، ح۹۵۲.
[12] غررالحکم، ص۲۲۲، ح۵۴.
