چون این مکان مدفن چند تن از امامزادگان شهید است، به آن امامزاده شهیدان می گویند. از میان این شهیدان، تنها جای قبر امامزاده عبدالله دقیقا مشخص است و از قبور سایرین اطلاع دقیقی در دست نیست.
در مورد نسب و چگونگی شهادت امامزاده عبدالله، دو قول وجود دارد: اول این که وی فرزند حسین فرزند عدنان فرزند حضرت موسی بن جعفر علیه السلام است که در عصر حکومت جابرانه بنی عباس بر اثر ظلم و بیداد معتصم عباسی به ایران و سپس دشتی مهاجرت کرده و نهایتا در جایی که قبلا به آن«کوشک دشت» و امروزه به آن تل چاه حسین جمال می گویند، به امر آن خلیفة نابکار، شهید شده و در همان موضع مدفون می گردد.
در کتاب کنزالانساب اثر ابومخنف بن لوط بن یحیی، ص ۶۸ و کتاب بحرالانساب نوشته سید مرتضی علم الهدی ص ۷۵، بدون این که به درستی مشخص شود کوشک دشت کجاست، آمده که عبدالله بن حسین بن ادنان عدنان بن امام کاظم (علیه السلام) را در موضع کوشک دشت شهید کردند.
دومین احتمال این است که کنیه اش ابوالقاسم و از نوادگان امام حسن علیه السلام یا امام زین العابدین علیه السلام است که در عصر بنی عباس به همراه سپاهی ۷۰ نفره و به فرماندهی شاهزاده محمد مدفون در غرب شیخیان، برای هدایت مردم منطقه که اکثرا زرتشتی بودند، به منطقه دشتی آمده و در جنگ سختی که بین این سپاه و نیروهای زرتشتی در منطقه کوشک دشت رخ می دهد، به همراه عده ای از جمله پسرش حسین شهید و در همان جا مدفون می گردند.
اتاق سنگ و سیمانی امامزاده عبدالله جدیدالاحداث و به ابعاد ۵ در ۶ متر است. دیوارهایش از داخل پلاستر گچ شده و از خارج بدون پوشش است. دارای دری آهنی رو به شرق و کف آن سیمانی است. بر فراز بقعه، گنبدی با هم اسکلت فلزی قرار دارد که هنوز ناتمام مانده و در اطراف آن چهار گلدسته است. این اتاق، چندین بار مرمت و بازسازی شده که آخرین آن، سال ۱۳۸۱ خورشیدی و به دست روحانی خیر اندیش حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای حاج شیخ محمد امامی حجتی، بوده است.
قبر گچی امامزاده عبدالله، با ابعاد ۷۵×۱۷۰ و ارتفاع ۶۰ سانتی متر در وسط اتاق قرار گرفته و جدید است. ناگفته نماند که امامزاده عبدالله، دارای سنگ قبری مکعب مستطیل، منقش و قدیمی است که چند سال پیش هنگام نبش قبر توسط سارقان اشیای عتیقه آشکار شد و در حال حاضر، در اداره میراث فرهنگی و گردشگری بوشهر نگهداری می شود.
این بقعه از احترام و تعظیم ویژه ای برخوردار است و یکی از زیارتگاه های معروف دشتی به شمار می رود. اگر چه در طول سال دوستداران به زیارتش می روند، اما در ایام نوروز و بهار که اطرافش سرسبز و پوشیده از گل های رنگارنگ می شود، زوار بیشتری دارد. راه آن خاکی ولی صاف و هموار است و در حال حاضر امکاناتی نظیر زائر سرا، آشپزخانه، نماز خانه، آب انبار و سرویس بهداشتی دارد.
در اطراف این زیارتگاه، تپه های متعدد قدیمی و آثار منازل و قبور قدیمی در پهنهای وسیع مشهود است که حکایت از آبادانی و رونق این محل در زمانهای قدیم و ادوار گذشته دارد، مخصوصا در حدود ۵۰۰ متری شمال آن، تپه ای بسیار قدیمی به اسم «تل کوشک» با ارتفاع بیش از ۴ متر وجود دارد که بر فراز و اطراف آن، شالوده و پی دیوارهای سنگ و ساروجی، در کوزه های شکسته، سفال های رنگی و آجر و کوپال های مختلف مشاهده می شود. شایسته است تجسستات علمی و کاوش های تحقیقی روی این تپه و نواحی اطراف آن به عمل آید.
منابع:
١. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۱۱ (خورموج)، ص ۲۹.
2. ابومخنف بن لوط بن یحی خزاعی، کنزالانساب ص ۶۸ ٣. گفتگو با حاج شیخ حسن کردوانی، قم، مورخ ۱۳۸۴/2/17
۴. گفتگو با حاج شیخ محمد امامی حجتی، خورموج، مورخ ۱۳۸۵/3/4
۵. گفتگو با حاج سید خسرو حسینی آزاد، معمر، ساکن شیخیان، مورخ ۱۳۸۵/5/9
9. گفتگو با مشهدی محمد دهقان، مطلع، چاه حسین جمالی اصل، ساکن کاکی، مورخ ۱۳۸۹/9/5
۷. گفتگو با حسن زارعی، خادم شاهزاده محمد شیخیان، مورخ ۱۳۸۸/4/4
8. مشاهدات نگارنده، مورخ ۱۳۸۶/7/26
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر سوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 59-56
