قدمت بنا به درستی روشن نیست. گفته شده اتاق خشت و گلی قبلی که به همت مرحوم باقر بن زایر حاجی بن حسین بن کمال از طایفه شیخیانی هاو کمک های مردمی ساخته شده بود، به دستور مرحوم عبدالله خان دشتی بن جمال خان (مقتول در قلعه کاکی بن حسین خان (مقتول در خورموج) بن حاجی خان، تخریب و به جای آن بنای فعلی - که آخرین بار طبق نوشته روی دیوار در تاریخ ۱۳۸۵/5/1 تعمیر شده است - احداث گردیده است. این بنا، از جنس سنگ لاشه و گچ و به ابعاد 3.50 در 3.50 متر است. دیوارها، از داخل و خارج گچ اندود شده و تنها در ورودی که از جنس آهن و کم ارتفاع است، در ضلع شرقی آن واقع است. این اتاق، گنبدی نیمه تمام، از نوع پلکانی و کم خیز دارد که زیر آن، چند دریچه جهت روشنایی و تهویه هوا تعبیه شده است.
در وسط اتاق، قبری سیمانی و بدون سنگ نوشته و ضریح قرار دارد که با پارچه ای سبز پوشیده شده است.
نام شخص مدفون در این بقعه، «شاهزاده محمد» است. در نسبش دو قول وجود دارد. برخی او را از نوادگان امام کاظم لیلا و عده ای دیگر از اعقاب امام سجاد علی می دانند. به نظر می رسد قول دوم درباره نسب مدفون در این بقعه، قوی تر باشد. زیرا برخی نسب شناسان محلی، ایشان را جد سادات حسینی دشتی می دانند و از طرف دیگر، سادات حسینی طبق تذکره های محلی موجود، از نسل امام سجاد لیلا می باشند.
بنا به نقل آگاهان محلی، وی بعد از ورود به منطقه، در کنار چاه آبی که تا همین اواخر آثارش پیدا بود، سکونت اختیار کرده است. اندک اندک مردم و دوستداران، از اطراف و اکناف به دور وی جمع شده اند و روستای درویشی که قبلا به خاطر وجود گنبد و بارگاه همین شاهزاده محمد به آن «گنبد» می گفته اند، شکل می گیرد. وی سرانجام بعد از عمری پر برکت در همان جا به مرگ طبیعی دنیا را وداع گفته و بر روی تپه ای که اکنون محل بقعه اوست، و مدفون می گردد. قول ضعیفی مبنی بر شهادت او نیز وجود دارد.
متأسفانه بقعه امکاناتی ندارد. با وجود این، مؤمنان و مشتاقان در روزهای پنج شنبه و جمعه به زیارتش می روند و عرض حاجات می کنند. بر سقف و دیوار بقعه، پارچه هایی سبز آویزان است. برخی از زائران بر این باورند که اگر بعد از نیت پارچه ای به طرف بالا بیندازند و به دیواره آویزان شود، آرزوی آنها روا می گردد. قبلا چند سنگ صاف و دایره ای درون بقعه بود که عده ای آنها را روی هم می گذاشتند و معتقد بودند اگر سنگ ها بر روی هم ثابت بمانند حاجتشان برآورده می شود. طبق نقل بومیان، شاهزاده محمد تا کنون بیماران لاعلاج بسیاری را شفا داده و کرامات فراوان از خود نشان داده است.
در کنار شاهزاده محمد، قبرستانی قدیمی است. درون قبرستان مزبور، قبلا چندین سنگ قبر مستطیل شکل با خطوط کوفی و منقش بوده که فعلا تنها دو یا سه تای آنها باقی است. این سنگ قبرها، به خاطر نوشته ها و نقش و طرح های حکاکی شده بر روی آنها، شایسته نگهداری است.
در مجاورت این بقعه و روی تپه های اطراف آن، درختان خودرویی که مردم محل به آن سمنگ (semeng) می گویند، به چشم می خورد. این درختان به هنگام شکوفه دادن، بسیار زیبا هستند و جلوه ای خاص به بقعه می دهند. برخی بومیان در اول صبح، شبنم مطبوعی که درون شکوفه های این درختان جمع می شود را برای شفا و تندرستی می مکند.
آثار باستانی و تاریخی متعددی در کوه ها و دشت های اطراف بقعه دیده می شود که نشانگر قدمت تاریخی منطقه و رونق و آبادانی آن در ادوار گذشته است. از جمله این آثار، می توان به محلی معروف به «آخره اسب رستم» در ارتفاعات جنوبی و حدود سیصد متری آن و گوپال های فراوان و سنگهای سفید و مکعب مستطیل شکل - که در پهنه وسیعی در حوالی بقعه و کنار رودخانه مند پراکنده است . اشاره نمود. شایان ذکر است که سنگ های سفید رنگ مزبور، دارای خطوطی هستند که طبق تحقیقات پروفسور ایرج نبی پور، شباهت زیاد به الفبای عربستان شمالی دارد. ناگفته نماند کوه نمک دشتی که از نقاط توریستی دشتی است، در شمال غربی بقعه قرار دارد.
منابع:
1. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۱۱ (خورموج)، ص ۴۷.
2. گفتگو با حاجیه خانم سکینه در تاج پور، درویشی اصل، ساکن سنا، ۷۰ ساله، مورخ ۱۳۸۹/8/28
٣. دست نوشته مورخ ۱۳۸۴/11/22 صدرالله فرهادی، ساکن درویشی .
4. دست نوشته مورخ ۱۳۸۱/1/20 مصیب قلی زاده، ساکن درویشی.
5. دست نوشته مورخ ۱۳۸۰/1/25 ابراهیم عوض زاده، ساکن درویشی.
6. مشاهدات نگارنده، مورخ 1389/1/11
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر سوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 91-88
