شناسنامه تفسیر

نام معروف	تفسیر المنیر
مؤلف	وهبة الزحیلی
تولد	۱۳۵۱ق، معاصر
مذهب	شافعی
زبان	عربی
تاریخ تألیف	۱۴۰۸ق
تعداد مجلدات	۱۶ جلد
مشخصات نشر	دمشق، دار الفکر، بیروت، دار الفکر المعاصر، چاپ اول، ۱۴۱۱ق، قطع وزیری، ۱۰۰۰۰صفحه.

معرفی مفسر و تفسیر

زحیلی، از دانشمندان پرتلاش و سخت کوش معاصر سوری است که در رشته فقه در دانشگاه الأزهر، تحصیلات خود را گذرانده و هم اکنون از اساتید پرآوازه دانشگاه دمشق و استاد و رئیس کلیة الشریعة و رئیس گروه فقه اسلامی همان دیار است. نامبرده، از معتقدان به تقریب بین مذاهب است. آثار تألیفی او بر این حقیقت گواهی میدهد و او را به عنوان یک محقق منصف و مطلع به مذاهب اسلامی و غیر متعصب، نشان میدهد. آثار فقهی وی در دانشگاه های اسلامی، متداول است و کتاب «الفقه الاسلامی و ادلته» از پررونق ترین و مشهورترین این آثار است. افزون بر آن، وی در زمینه پژوهش های قرآنی، فردی فعال است. تاکنون، دو تفسیر تألیف کرده: یکی تفسیر التنویر، که اخیرا به شکل زیبایی به نام تفسیر الوجیز در یک مجلد و همراه با مصحف منتشر شده و دیگری تفسیر المنیر که بارها چاپ شده است.

المنیر، اثری است به سبک و سیاق یکی از تفسیرهای معتدل معاصر که همواره بر سنت های قدیمی تفاسیر تأکید ورزیده است و منطق و روش تفاسیر گذشته را مبنای اصلی توضیح و تفسیر قرآن قرار میدهد و تخطی از این روش را جایز نمی شمرد، با این تفاوت که معتقد است باید تفسیر قرآن در لباس نو و با زبان نسل جدید، آراسته گردد و به مسائل اجتماعی و پرسش های عصر و مشکلات روز بپردازد. چنین نباشد که هر روز، تفسیری نوشته شود، بدون آن که هیچ گونه تغییری در ظاهر و محتوای آن ایجاد نشده باشد.

از سوی دیگر، زحیلی معتقد است: تفسیر نباید آن چنان باشد که خود را در بحث های کلامی و جدال های متعصبانه و گزنده تفاسیر پیشین مشغول گرداند. همچنین، نوگرایی و تطبیق آیات قرآن با فرضیات و تئوری های علمی و دیگر احتمالات و در نتیجه، غفلت از پیام اصلی قرآن را نمی پسندد.

او در مقدمه تفسیر، بر این نکته تأکید می ورزد که مفسر باید آن چه دور به نظر می رسد، در تفسیر به مخاطب نزدیک سازد و آنچه ناشناخته مأنوس کند و با فرهنگی و دانشی آشنا سازد که ناسازگار با قرآن نباشد، مانند اسرائیلیات، که گروهی از آن وسیله ای برای تفسیر ساختند. روش مفسر آن باشد که در تعامل با نیازهای عصر، پاسخگوی پرسش ها و اصول عقلی و مرتکزات فکری سالم باشد. او با صراحت هدف خود را از نگارش این تفسیر پیوند هر مسلمانی به کتاب خدا در چنین میدانی میداند: «و هو فی الأصیل من هذا المؤلف هو ربط المسلم بکتاب الله عز و جل ربطا علمیا وثیقا، لأن القرآن الکریم هو دستور الحیاة البشریة العامة و الخاصة، للناس قاطبة». چون این کتاب قانون اساسی بشریت به صورت عام و خاص و برای همه مردم است.

با دیده انصاف، باید اذعان داشت که وی، در جهت رعایت این اصل و عقیده، کوشش لازم را انجام داده است. بنابراین، تفسیر المنیر، با حفظ چنین توازنی پای پیش نهاده و تفسیری ساده و گویا و در خور نسل جدید عرضه می دارد، تفسیری که اهداف تربیتی و هدایتی را دنبال کرده است.

زحیلی در فهم و استخراج معانی، از روش تفسیر قرآن به قرآن سود می جوید. از احادیث نبوی و آثار صحابه و تابعین نیز کمک می گیرد. در مباحث فقهی اقوال فقهای اربعه را بدون جبهه گیری و تعصب مذهبی نقل و مقایسه با ذکر ادله و روایاتی که آنان به آن استناد کرده می آورد.

در آغاز هر سوره، مزایای سوره، پیام کلی آن و ترسیمی فشرده از مقاصد سوره را بیان میکند. سپس، مجموعه ای از آیات هم سیاق را تحت عنوان موضوعی قرار داده و به ترتیب به نکات واژهای، ادبی، اعراب، تفسیر و بیان آیه و در مواردی به احادیث مربوط به آیه می پردازد. اسباب نزول آیه اگر نقل شده باشد، ذکر و فضای نزول آیه را ترسیم می کند. گاه در بیان وجوه و احتمالات آیه از مفسران گذشته مانند کشاف زمخشری، مفاتیح الغیب رازی سود می جوید.

در پایان هر بخش از آیات، به نکاتی سودمند درباره روش زندگی که در آیات مطرح شده، تحت عنوان «فقه الحیات» می پردازد که در حقیقت جنبه تطبیقی و عملی دارد و به گونه ای تفسیر عصری است.

از کارهای بسیار خوب مفسر، ارائه فهرستی جامع از مباحث و موضوعات تفسیر است که در جلد پایانی تفسیر آورده است و کمک شایانی به محقق در استخراج موضوعات تفسیر مینماید.

منبع:
شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 959-957