دانستني هاي ريش و ريش تراشي (3)

نویسنده : مهدي آقابابائي

اجرت گرفتن ، دیه آسیب رساندن به ریش ، فتاوا و استفتاءات مراجع
 

فصل هفتم : شارب ( سبيل )
 

الف: نوشيدن آب با سبيل بلند از لحاظ بهداشتي
 

رعايت بهداشت، در تمامي خوردني ها و نوشيدني ها لازم و ضروري است، اگر موي سبيل بلند باشد به ناچار با خوردني هاي مختلف تماس خواهد داشت.
اگر شخصي دودي و سيگاري باشد سبيلهايش از دود سيگار پوشيده و آلوده خواهد شد كه در موقع نوشيدن آب با آب تماس پيدا كرده و ميكروبهاي مختلف به آب انتقال يافته ، دوباره به درون بدن او بر مي گردد. بدين جهت در دين اسلام از نوشيدن آب با سبيل بلند نهي شده و مورد مذمت قرار گرفته است.
سبيل بلند از نظر پزشكي هم پسنديده نيست. پس دقت فرمائيد كه از قديم گفته ا ند:
«الشارب بالشارب كالشارب» (مثل مشهور است) هر كس ، با سبيل بلند آب بنوشد مانند كسي است كه شراب بنوشد ( آشاميدن با سبيل مانند آشاميدن مشروب است ).
مخفي نماند اين تشبيه ها و سخت گيريها بيشتر به خاطر حفظ بهداشت خود و اجتماع مي باشد كه بايد پرهيز كرد و گر نه هيچ وقت گناه آب نوشيدن با سبيل بلند با گناه شرابخواري در كفه ترازو مساوي نخواهد بود.
1- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
«لا يطولن احدكم شاربه فان الشيطان يتخذه جنه يستتر به»
هرگز كسي سبيلش را بلند نكند، چون شيطان آنجا را براي خود پناهگاه (سپر استتار) قرار مي دهد.(1)
در روایت دیگر آمده است که حضرت فرمودند:
«لا یطولن احدکم شاربه و لا عانته و لا شعر اِبطه فان الشیطان یتخذها مخابی یستتر فیها.»(2)
2- امام صادق و حضرت علي عليهما السلام مي فرمايند: گرفتن سبيل از جمعه تا جمعه ديگر امان از مرض جذام است.(3)
3-كوتاه كردن سبيل از دين حنيف ابراهيميعلیه السلام است.(4)
4- از سنتهاي سر كوتاه كردن سبيل است.(5)
5- امام صادق علیه السلام فرمود:
شارب گرفتن رفع غم و وسواس كند.(6)
6- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
شارب را از ته بگيريد ، به يهوديان و گبران خود را شبيه مگردانيد و فرمود: نيست از ما كسي كه شارب خود را نگيرد.(7)
7- امام صادق عليه السلام فرمودند:
هر كه ناخن و شارب در هر جمعه بگيرد، در وقت گرفتن بگويد«بسم الله و بالله و علي سنه محمد و آل محمد» بعدد هر ريزه اي كه از مو و ناخن او بريزد حقتعالي ثواب يك بنده از فرزندان اسماعيل آزاد كردن را به او عطا فرمايد، بيمار نشود مگر به بيماري مرگ.(8)
ب: عاقبت بلند نگه داشتن سبيل در كلام رسول الله صلی الله علیه و آله

1- مسلمان واقعي نيست.
 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
«يا علي من لم ياخذ شاربه فليس منا»
يا علي! كسي كه سبيل خود را كوتاه نكند مسلمان واقعي نيست.

2- بي بهره از شفاعت
 

«و لم تنل شفاعتنا التارك لشاربه»
و شفاعت ما شامل كسي كه سبيل خود را كوتاه نمي كند نمي شود.

3- ملعون خداوند و فرشتگان
 

«لم يزل في لعنه الله و الملائكه»
و هميشه مورد لعن خداوند فرشتگان است.

4- مانع اجابت دعا
 

«و لا يستجاب له دعاء»
دعاي او به استجابت نمي رسد.

5- باعث سخت جان دادن
 

«و اذا قبض روحه قبض بشده»
و در هنگام قبض روح با سختي روحش از بدن جدا مي شود.

6- سبب عذاب در قبر
 

«و عذابه في القبر صعب»
عذاب او در قبر بسيار سخت است.

7- تسلط مارها و عقربها
 

«و يسلط عليه الحيات و العقارب بكل شعره»
براي هر موي سبيل مارها و عقربها بر او مسلط مي شوند.

8- عذاب هميشگي
 

«و كان معذبا الي القيامه»
انساني كه سبيل خود را كوتاه نكند تا قيامت در قبر عذاب مي شود.

9- اهل جهنم
 

«و اذا خرج من قبره كان مكتوبا بين عينيه هذا من اهل النار»
و هنگامي كه از قبرش خارج مي شود و در پيشاپيش نوشته شده كه اين شخص اهل جهنم است.(9)

فصل هشتم : ديه آسيب رساندن به ريش و اجرت گرفتن
 

تراشيدن ريش ديه دارد
 

براي ازاله موي ريش در شرع ديه ي كامل مقرر شده و هر كه چنين باشد فعلش بر غير بلكه بر صاحبش حرام است.
ديه آسيب رساندن به ريش
آنقدر ريش در اسلام ارزش دارد و به آن اهميت داده شده كه اگر كسي ريش ديگري را بكند و يا كاري كند كه ريش او به طور كلي از بين برود بايد ديه كامل بپردازد و اگر قسمتي از ريش روئيد و قسمت ديگر نروئيد بايد يك سوم ديه را بدهد.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«قضي اميرالمومنين في اللحيه اذا خلقت فلم تنبت الديه كامله فاذا نبتت فثلث الديه»
اميرالمومنين علیه السلام در مورد كسي كه ريش ديگري را از بين ببرد به طوري كه اصلا نرويد حكم كردند بايد ديه كامل بپردازد و اگر قسمتي از آن روئيد بايد يك سوم ديه را بدهد.(10)
حضرت امام خميني (رحمه الله) در تحريرالوسيله ج2 بحث ديه ي موي سر و ريش همين فتوي و حكم را در ميان فتاوي انتخاب مي نمايند.(11)
اجرت بابت تراشيدن ريش
سئوال: اجرت گرفتن بابت تراشيدن ريش چه حكمي دارد؟
جواب: پولي را كه پيرايش گر و تراشنده ي ريش به عنوان اجرت مي گيرد حرام است.
چرا كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
اذا حرم الله شیئاً حرم ثمنه.
وقتي خدا چيزي را حرام نموده اجرت آنرا نيز حرام كرده است.(12)
نكته اي به برادران :
بايد توجه داشت كه احكامي را كه مراجع تقليد مي گويند از قرآن و روايات اهل بيت عصمت و طهارت  استخراج كرده و بيان مي فرمايند در حق كساني كه از آنها تقليد مي كنند حكم خداست، لذا افرادي كه مرجعشان مي فرمايد: ريش تراشي حرام است خواه به صورت فتوا و حكم و خواه به صورت احتياط وجوبي، بدانند كه اجرت گرفتن بابت آن را نيز بهمان صورت حرام مي دانند.

فصل نهم : جويدن مو و امراض آن
 

این فصل ربطی به تراشیدن ریش ندارد البته کسانی هستند که موهای خود را می خورند حال یا موهای سبیل یا محاسن و یا در بین زنان گیسوان خود را.
بيماري گيسو خوردن (تريكوبنروار- فيتوبنروار) مخصوصا بين دختران جوان و بانوان ديده شده كه حتي آنقدر ديده شده كه موهاي خورده شده در معده جمع و تركيب و شكل معده تغيير يافته است.
و نيز كساني كه عادت دارند شانه را در دهان بگيرند و چند تار مو را ببلعند و نزد زناني كه ويار دارند نيز ديده شده است.
در بين مردان نيز كساني هستند كه موهاي شارب خود را لاي دندانها گذارده و مي جوند و ذراتش را مي خورند با سر ريش خود را برگردانده آنرا جويده جدا شده ها را بلع مي نمايند.
اولين مرتبه بوسيله دانشگاه ريود وژانيرو اين حقيقت كشف و اعلام گرديد كه خوردن مو سبب پيدايش خمودگي هاي روحي مي گردد و كساني كه عادت به مو خوردن يافته اند دچار تزلزل روحي مي شوند. ولي سابقه اسلامي آن به 14 قرن مي رسد كه جويدن آن را ممنوع دانسته اند.
ناگفته نماند بيماري جنون كشيدن و كندن موها نيز هست كه در افراد عصباني مزاج ديده مي شود و بيماري (TrichoKrptomania) پاره و قطع كردن مو كه بهترين روش درماني از طريق روانشناسي است.(13)

فصل دهم : داستاني درباره ي ريش تراشي
 

داستان آيت الله بافقي (رحمه الله)
روزي آيت الله شهيد حاج شيخ محمد تقي بافقي (رحمه الله) به حمام عمومي تشريف مي برد البته هر فرد با ورود به محوطه ي اصلي حمام با شخصيت ظاهريش كه با لباس شناخته مي شود، نا معلوم خواهد بود.
در آن جا بين ثروتمند و فقير ، شاه و گدا فرقي نيست و همه يكسان و مانند هم مي باشند. وقتي آيت الله بافقي (رحمه الله) به داخل حمام وارد مي شود ناگهان با صحنه اي روبرو مي شود كه بايد به وظيفه خويش يعني (نهي از منكر) عمل نمايد. مي بيند فردي در برابر آئينه مشغول تراشيدن ريش خود هست به او نزديك مي شود و براي اداي تكليف ديني خود و شكستن اين سنت غلط كه مورد تحريم مراجع بزرگوار است به وي تذكر مي دهد كه آقا اين عملي كه شما انجام مي دهيد، يعني تراشيدن ريش حرام است و آن را ترك كن.
آن شخص كه يكي از سرهنگ هاي بلند پايه ي ارتش رضا خانی بود وقتي در برابر نصايح خيرخواهانه آن اسوه ي تقوا و پرهيزكاري واقع مي شود غضبناك شده و بي درنگ سيلي محكمي به صورت آن عالم وارسته مي نوازد.
آيت الله بافقي (رحمه الله) با مواجه شدن با چنين عكس العملي، طرف ديگر صورت خويش را به سوي آن شخص مي گيرد و مي فرمايد:«به اين طرف صورتم نيز سيلي ديگر بزن و از اين كار حرام دست بردار»
آن شخص مغرور وقتي با اين همه بزرگواري و سعه ي صدر آيت الله بافقي(رحمه الله) روبرو مي شود، از دلاك حمام كه آيت الله بافقي را مي شناخت سئوال مي كند اين آقاي بزرگوار كيست؟ او جواب مي دهد ايشان حضرت آيت الله حاج شيخ محمد تقي بافقي مي باشند. وقتي سرهنگ ارتش رضاخاني آن عالم جليل القدر را مي شناسد خدمت ايشان شرفياب مي شود و با نهايت پشيماني عذر خواهي و طلب عفو و بخشش مي كند و به ايشان قول مي دهد كه از آن زمان به بعد دست از عمل ريش تراشي بردارد و تا پايان عمر مرحوم آيت الله بافقي (رحمه الله) از نزديكان و مريدان ايشان محسوب مي گردد.(14)

فصل یازدهم : فتاوي مراجع تقلید و علماء
 

يكي از دلائلي كه از براي حرمت ريش تراشي وجود دارد فتاوي علماء و مراجع تقليد است كه قائل به حرمت ريش تراشي هستند. البته بعضی از مراجع صریحاً فتوی به حرمت داده اند مانند:
1- شيخ بهائي (رحمه الله):
تراشيدن ريش مانند ساير گناهان كبيره است.
2- كاشف الغطاء (رحمه الله):
حرمت تراشيدن ريش از مسلمات است.
3- علامه محمد باقر مجلسي(رحمه الله):
تراشيدن ريش قطعي است.
4- شيخ مرتضي انصاري(رحمه الله):
تراشيدن ريش حرام است.
5- مرحوم صدر اصفهاني(رحمه الله):
ريش تراشي را به طور مفصل تحريم كردم و كسي كه قائل به عدم حرمت است از دو حال بيرون نيست، يا از راسخان در علم نيست يا قصدش اظهار فضل است. والله العالم.
6- آيت الله العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني(رحمه الله):
تراشيدن ريش حرام است و الله العالم.(توضيح المسائل)
7- آيت الله العظمي بروجردي (رحمه الله):
تراشيدن ريش و ماشين كردن آن اگر مثل تراشيدن باشد حرام است و حكم خدا بواسطه مسخره كردن مردم تغيير نمي كند. (توضيح المسائل م 2834)
8- آيت الله العظمي گلپايگاني (رحمه الله):
تراشيدن ريش و ماشين كردن آن اگر مثل تراشيدن باشد حرام است و حكم خدا بواسطه مسخره كردن مردم تغيير نمي كند. (توضيح المسائل).(15)
و بعضي از مراجع بنابر احتياط واجب قائل به حرمت شده اند مانند:
1- امام خميني (رحمه الله):
تراشيدن ريش و ماشين كردن آن اگر مثل تراشيدن باشد احتياط واجب حرام است.(توضيح المسائل)
2- آيت الله العظمي خوئي (رحمه الله):
تراشيدن ريش و ماشين كردن آن اگر مثل تراشيدن باشد بنابر احتياط واجب حرام است. (توضيح المسائل)
سه استفتاء پيرامون ريش و ريش تراشي
سه سئوال از مراجع تقليد استفتاء شده كه در كتاب 14 نكته راجع به ريش و ريش تراشي آمده است كه ما آنها را در اينجا از همان كتاب به طور کامل نقل مي كنيم.
سئوال 1: تراشيدن ريش و ماشين كردن آن كه به نحو تراشيدن باشد چه حكمي دارد؟
1- حضرت آيت الله العظمي بهجت (رحمه الله):
حرام است علي الاحوط.
2- حضرت آيت الله العظمي تبريزي (رحمه الله):
بنابر احتياط واجب جايز نيست.
3- حضرت آيت الله العظمي خامنه اي (دامت بركاته):
جايز نيست علي الاحوط.
4- حضرت آيت الله العظمي سيستاني (دامت بركاته):
به احتياط واجب جايز نيست.
5-حضرت آيت الله العظمي صافي گلپايگاني (دامت بركاته):
حرام است والله العالم.
6- حضرت آيت الله العظمي فاضل لنكراني (رحمه الله):
بنابر احتياط واجب حرام است.
7- حضرت آيت الله العظمي مجلسي (دامت بركاته):
بنا بر احتياط واجب جايز نيست.
8- حضرت آيت الله العظمي مظاهري (دامت بركاته):
حرام است.
9- حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي (دامت بركاته):
احتياط در ترك آن است. سئوال2: آيا براي رشد بهتر ريش و يا بواسطه احساس خارش مي توان آن را تراشيد يا با ماشين ته زن اصلاح نمود؟
1- حضرت آيت الله العظمي بهجت (رحمه الله):
حرام است علي الاحوط و در موارد ضرورت حكم ساير محرمات را دارد.
2- حضرت آيت الله العظمي تبريزي (رحمه الله):
روئيدن چند مو در صورت و چانه عرفا ريش حساب نمي شود و احساس خارش مجوز تراشيدن آن نيست.
3- حضرت آيت الله العظمي خامنه اي (دامت بركاته):
براي رشد بهتر ريش جايز نيست آن را تراشيد علي الاحوط و احساس خارش اگر ضرورت لازم المراعاتي ندارد جايز نيست.
4- حضرت آيت الله العظمي سيستاني (دامت بركاته):
رشد مجوز تراشيدن نيست و احساس خارش هم جايز نيست مگر موجب حرج باشد.
5- حضرت آيت الله العظمي صافي گلپيايگاني (دامت بركاته):
خير حرام است، و احساس خارش هم مجوز تراشيدن نمي شود. والله العالم
6- حضرت آيت الله العظمي فاضل لنكراني (رحمه الله):
خير، و اين امور موجب ارتكاب حرام نمي شود.
7- حضرت آيت الله العظمي مجلسي (دامت بركاته):
اگر موقع رشد صدق ريش كند تراشيدن آن اشكال دارد و احساس خارش هم مجوز تراشيدن نيست.
8- حضرت آيت الله العظمي مظاهري (دامت بركاته):
خير، جايز نيست.
9- حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي (دامت بركاته):
اگر نمو كافي نكرد، بطوريكه صدق ريش كند اشكال ندارد و از موقع احساس خارش هم اگر مدتي بگذرد عادت مي كند.(16)
سئوال 3: حد وجوب ريش گذاشتن چقدر است؟
1- حضرت آيت الله العظمي بهجت (رحمه الله):
و لو با نمره بايد صدق داشتن ريش كند عرفا.
2- حضرت آيت الله العظمي تبريزي (رحمه الله):
چانه و اطراف آن است طوري كه عرفا بگويند ريش دارد.
3- حضرت آيت الله العظمي خامنه اي (دامت بركاته):
صدق داشتن ريش عرفا كفايت مي كند.
4- حضرت آيت الله العظمي سيستاني (دامت بركاته):
به مقداري كه گفته شود ريش دارد.
5- حضرت آيت الله العظمي صافي گلپايگاني (دامت بركاته):
حد آن به مقداري است كه عرفا بگويند ريش دارد.
6- حضرت آيت الله العظمي فاضل لنكراني (رحمه الله):
حدي است كه در عرف اطلاق ريش بر آن صادق آيد.
7- حضرت آيت الله العظمي مجلسي (دامت بركاته):
صدق عرفي كفايت مي كند.
8- حضرت آيت الله العظمي مظاهري (دامت بركاته):
به مقداري كه عرفا بگويند فلاني ريش دارد.
9- حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي (دامت بركاته):
مسلما شامل چانه مي شود ولي اصلاح گونه ها اشكالي ندارد و بايد عرفا صدق ريش كند.(17)

نتيجه گیری :
 

حرام بودن تراشيدن ريش و حلال بودن گذاشتن آن و فوائد آن و مضرات تيغ كشيدن با استفاده از آيات قرآن و روايات اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام و فتاوي مراجع بزرگوار تقليد و روان شناسي و پزشكي آن بيان و اثبات شد.
منابع و مآخذ :
بحار الانوار/ علامه محمد باقر مجلسی (ره)/ انتشارات دارلکتب الاسلامیه/ 110 جلدی
وسائل الشيعه/ شیخ محمد بن الحسن حر العاملی/ داراحیاء التراث العربی بیروت/ چاپ پنجم/1403ه.ق/1983م.
مستدرک الوسائل/ محدث نوری/ موسسه آل البیت. چاپ بیروت/ 1410ه.ق.
تفسير كوثر/یعقوب جعفری/انتشارات هجرت/ چاپ اول/ بهار 1376ه.ش.
مكارم الاخلاق/شیخ طبرسی/ انی نصر الحسن بن فضل/موسسه نشر اسلام ی/چاپ دوم/1416ه.ق.
حليه المتقين/علامه محمد باقر مجلسی(ره)/انتشارات نسیم حیات/چاپ اول/1380 ه.ش.
تفسير قمي/علی بن ابراهیم قمی/انتشارات بنی الزهرا/چاپ اول/ 88/مترجم جابر رضوانی.
تفسير عياشي/ ابی نصر محمد بن مسعود بن عیاش سمرقندی معروف به عیاشی/ انتشارات مکتبه العلمیه الاسلامیه.
امالي/ شيخ صدوق/انتشارات وحدت بخش/چاپ اول/بهار 1384.
خصال/ شيخ صدوق/ انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
مبلغان/ مجله معاونت تبلیغ و آموزشهای کاربردی حوزه علمیه قم.
14 نكته راجع به ريش و ريش تراشي/رضا مسجدی اصفهانی/انتشارات الحج/چاپ اول/1379.
اولين دانشگاه و آخرين پيامبر صلي الله عليه و آله/شهید پاک نژاد/ انتشارات یاسر، انتشارات بنیاد فرهنگی/چاپ اول/1364.
ريش تراشي/ اسدالله محمدی نیا.
علل الشرایع/ شیخ صدوق/مترجم: محمد جواد ذهنی تهرانی/انتشارات مومنین.
بهشت جوانان/ اسدالله محمدی نیا/ انتشارات سبط اکبر علیه السلام / چاپ شانزدهم/ 382.
الحکم الزاهره/ علی رضا هابری یزدی/ مترجم: انصاری/مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.

پی نوشت ها :
 

1- مكارم الاخلاق ص 67، الحکم الزاهره با ترجمه انصاری ص711
2 - بحار الانوار ج 73 ص 88 باب 6، علل الشرایع ج2 ص 519، من لا یحضرالفقیه ج1 ص 120 و 127 و النوادر راوندی ص 24
3- مكارم الاخلاق ص 74، بحار الانوارج76 ص 112 ح 15 و امالي صدوق ص 183
4 - خصال شيخ صدوق ج1 ص 49، تفسير قمي ص 50، تفسير عياشي ج1 ص 61 مكارم الاخلاق ص 66و بحارالانوار ج76ص68
5 - خصال ج1 ص 49، تفسير قمي ص 50، تفسير عياشي ج1 ص 61 و بحارالانوار ج76 ص 68 و مكارم الاخلاق ص 66
6 - حليه المتقين ص 177
7 - همان ص 177
8 - همان ص 176
9- ريش تراشي ص 33-35 و بهشت جوانان ص 404به نقل از زبده العلوم ج 2 ص 243
10 - من لا یحضر الفقیه ج4 ص 150
11 - ريش تراشي ص 36و 37 به نقل از وسائل الشيعه ج 19 ص 260
12 - بحار الانوار ج100ص 55 ح29
13- اولين دانشگاه و آخرين پيغمبر صلي الله عليه و آله ج15 ص 265و 266
14- مجله مبلغان ش8ص120 به نقل از مجاهد شهيد آيت الله بافقي(رحمه الله) ص 83
15 - چهارده نكته راجع به ريش و ريش تراشي ص 32و 33
16 - چهارده نكته راجع به ريش و ريش تراشي ص 32و 33
17 - چهارده نكته راجع به ريش و ريش تراشي ص 32و 33

/ن