طرح مسأله و ضروت بحث
بهره‌گیرى از معارف و آموزه هاى دینى در زندگى جوامع بشرى، مصداق بارز «جهان پدیدارى» و «شناخت شناسى انسان» به شمار مى آید. تحقق این مهم، حاکى از پیوند ناگسستنى حکمت عملى با حکمت نظرى است؛ از این رهگذر، لزوم ترسیم چهارچوب تئوریک فقهى در ساحت زندگى انسانى اجتناب ناپذیر مى نماید.در تعریف «حکم شرعى» این گونه گفته اند: احکام یعنى دستورهایى که به فعالیت هاى خارجى و عینى انسان مربوط است، اعم از فعالیت هاى معاشى و معادى، فردى و اجتماعى. بنابراین، اسلام زندگى فراگیر انسان را مورد توجه قرار مى دهد که این مسأله برگرفته از کمال گرایى و زندگى محورى در این دین مبین است. بر این اساس، اسلام شاخصه هایى در خط سیر بشر قرار مى دهد که از یک سو مسیر و مقصد را نشان داده و از سوى دیگر از انحراف ها و تباهى ها جلوگیرى مى کند.
با این تفاسیر، جایگاه والاى فقه و احکام شرعى در زندگى انسان ها غیر قابل انکار است؛ که در این بین مى‌توان به مراسم راهپیمایى اربعین حسینى و اعمال زائرین در آن گردهمایى عظیم اشاره کرد؛ پدیده اى شگرف که باید در ترازوى فقه قرار گیرد تا شاخصه هاى حُکمى و حِکمى آن اجتماع بزرگ تبیین شود.
در ادامه، نظرات حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى (مدّ ظلّه العالى) در پاسخ به استفتائات مسائل مبتلابه اجتماع عظیم پیاده روی و زیارت اربعین امام حسین (علیه السلام) به صورت موضوعی به همراه توصیه های معظم له به زائران می آید.
زیارت اربعین
1. استحباب زیارت از نزدیک در روز اربعین
سؤال: آیا زیارت امام حسین (علیه السلام) از نزدیک در روز اربعین استحباب دارد؟پاسخ: بله، از برخى روایات استحباب خاصى استفاده مى شود.
2. خواندن زیارت اربعین از دور
سؤال: آیا مستحب است که در روز اربعین از راه دور زیارت خوانده شود؟پاسخ: به قصد رجاء مانعى ندارد.
3. مراسم اربعین، تنها براى امام حسین (علیه السلام)
سؤال: چرا فقط امام حسین (علیه السلام) اربعین دارد و براى دیگر امامان (علیهم السلام) اربعین نمى گیرند؟پاسخ: علّت آن، نقش بسیار مهمّى بود که شهادت امام حسین (علیه السلام) در بقاء اسلام داشت. به علاوه، مصائب آن حضرت، با مصائب هیچ یک از معصومین (علیهم السلام) قابل مقایسه نیست.
4. ثواب زیارت اربعین در دیگر روزهاى ماه صفر
سؤال: ظاهراً برخى از علما و مراجع فرموده اند: زیارت کردن امام حسین (علیه السلام) در هر روز از ماه صفر زیارت اربعین محسوب مى شود. نظر معظم له در این مورد چیست؟پاسخ: در صورتى که زیارت زائران در یک روز سبب مشکلاتى مى شود و نیت زائر، واقعاً درک اربعین باشد، ثواب اربعین را دارد.
5. زمان دقیق اربعین
سؤال: با توجه به این که در آن تاریخ، محرم بیست و نه روز بوده، چرا اربعین بیستم ماه صفر است؟پاسخ: به نظر مى رسد در سال 61 هجرى قمرى، محرم سى روز بوده است.
رضایت همسر، والدین و ...
6. رضایت شوهر و نارضایتى پدر
سؤال: اگر زنى با رضایت همسرش بخواهد به عتبات مشرف شود، ولى پدر زن به دلیل ناامنى در عراق، به سفر دخترش راضى نباشد، آیا زن مى تواند به این سفر برود؟پاسخ: در صورتى که حق شوهر و رضایت پدر با هم تعارض کنند رعایت حق شوهر مقدم است.
7. سفر بدون اجازه پدر
سؤال: آیا مى توان بدون اجازه پدر در پیاده روى اربعین شرکت کرد؟پاسخ: اگر این سفر موجب اذیت و آزار پدر و مادر نشود اشکالى ندارد، و گرنه جایز نیست.
8. سفر زیارتى در ایام تحصیل
سؤال: آیا سفر زیارت اربعین براى طلاب و دانشجویان در ایام تحصیل اشکالى دارد؟پاسخ: چنانچه در این ایام، درس تعطیل باشد یا مدیر اجازه دهد و بعداً نیز عقب ماندگى ها جبران شود، اشکالى ندارد.
رعایت قوانین
9. سفر بدون ویزا
سؤال: آیا مى توان بدون گرفتن پاسپورت و ویزا، براى زیارت اربعین اقدام کرد؟پاسخ: باید مطابق قوانین حکومت اسلامى عمل شود.
10. نماز در سفر، بدون گرفتن ویزا
سؤال: فردى تصمیم دارد بدون گرفتن ویزا به زیارت اربعین برود، نماز او چه حکمى دارد؟پاسخ: ایرانى ها توجه داشته باشندکه این برنامه در کشور عراق است و حاکمیت آن کشور مال آن هاست، آن ها میزبان هستند و باید تدبیر میزبان را پذیرفت، از این رو افراد نباید بدون گذرنامه بروند و فشار بیاورند تا از کشور خارج شوند. این کار نادرست است و در این صورت نمى توانند نماز را شکسته بخوانند چون سفر آن ها اشکال دارد.
11. لزوم رعایت قوانین و مقررات سایر کشورهاى اسلامى
سؤال: آیا رعایت قوانین عراق براى دیگر مسلمانان که در ایام اربعین به آن کشور سفر مى کنند لازم است؟پاسخ: زائران توجه داشته باشند که این برنامه در کشور عراق است و آن ها میزبان هستند و باید تدبیر و قوانین میزبان را پذیرفت.
12. استفاده از پاسپورت دیگران
سؤال: اربعین نزدیک است و فرصت کافى براى گرفتن گذرنامه وجود ندارد. آیا بنده مى توانم با گذرنامه برادرم با رضایت او به زیارت اربعین بروم؟پاسخ: اگر برخلاف قوانین و مقرّرات و قرارداد باشد، جایز نیست و مسئولیت الهى دارد.
13. رجوع به مرجع دیگر در حکم سفر غیر قانونى
سؤال: در مسأله سفر به کربلا بدون گذرنامه و ویزا، آیا مى شود به مرجع تقلید دیگرى رجوع کرد؟پاسخ: اشکالى ندارد.
14. خرید ارز غیر قانونى
سؤال: دیده شده که براى زیارت اربعین یا غیر آن، زائران ارز را از صرافى هاى غیر مجاز خریدارى مى کنند، آیا این کار حرام است؟پاسخ: باید مطابق قوانین و مقررات حکومت اسلامى عمل شود.
هزینه سفر زائران
15. زیارت با وام
سؤال: استفاده از وام براى سفر عتبات چه حکمى دارد؟پاسخ: تنها وامى که از نظر شرعى مى توان براى عتبات و سایر سفرها استفاده کرد، وام قرض الحسنه است و حداکثر کارمزد مجاز براى این وام ها چهار درصد مى باشد، و استفاده از سایر وام ها که در مقابل آن سود دریافت مى شود و یا کارمزدِ بیش از چهار درصد دارد جایز نیست و سفر آن ها اشکال دارد.
16. زیارت با قرض
سؤال: فردى که توانایى مالى ندارد، آیا مى تواند پول قرض کرده و به سفر اربعین برود؟پاسخ: اگر براى اداى قرض به زحمت نمى افتد، کار خوبى است و مستحب است.
17. زیارت با وجود بدهکارى
سؤال: اگر کسى بدهکارى داشته باشد، رفتن او به زیارت امام معصوم (علیه السلام) چه حکمى دارد؟پاسخ: اگر بدهى او فورى باشد نباید آن را ترک کند و به زیارت معصوم (علیه السلام) برود، ولى اگر زمان اداى قرض نرسیده و یا قرض دهنده به او مهلت دهد، اشکالى ندارد.
پیاده روى اربعین
18. پیاده رفتن به کربلا
سؤال: آیا پیاده رفتن به کربلا استحباب خاصى دارد؟پاسخ: با توجه به اینکه تعظیم شعائر اسلامى (بزرگداشت ارزش هاى اسلامى) محسوب مى شود، ترجیح و استحباب دارد.
19. پیاده روى نمادین اربعین
سؤال: آیا پیاده روى به حرم دیگر ائمه معصوم (علیهم السلام) یا امامزادگان در روز اربعین به صورت نمادین، مشروع و جایز است؟پاسخ: روایت خاصى نداریم، ولى به عنوان یک حرکت نمادین مانعى ندارد، به ویژه اگر موجب تعظیم شعائر اسلامى (بزرگداشت ارزش هاى اسلامى) شود.
20. شرکت زنان در پیاده روى اربعین
سؤال: شرکت زنان در پیاده روى اربعین چه حکمى دارد؟پاسخ: نباید از شکوه اربعین چیزى کاست و شرکت زنان اشکالى ندارد، ولى مسائل شرعى را باید کاملاً رعایت کنند و بهتر است با محارم خود بروند.
21. رعایت مسائل بهداشتى
سؤال: آیا افراد حاضر در مراسم پیاده روى مى توانند مسائل بهداشتى را نادیده بگیرند؟پاسخ: باید تا آنجا که مى توانند مسائل بهداشتى را رعایت کنند.
22. حضور افراد بیمار
سؤال: حضور افراد بیمار در مراسم راهپیمایى اربعین و اصرارشان بر پیاده روى، با وجود منع پزشک و اطرافیان که موجب بروز بیمارى سخت یا تشدید بیمارى آنان خواهد شد چه حکمى دارد؟پاسخ: سفر آنها خالى از اشکال نیست و چنانچه نیت آنها زیارت اربعین بوده و به دلیل بیمارى نتوانند بروند، ثواب زیارت براى آنها نوشته مى شود.
موکب ها
23. برپایى موکب هاى ایرانى با وجود پذیرایى گسترده عراقى ها
سؤال: با توجه به این که کشور عراق میزبان گردهمایى روز اربعین است، آیا برپایى موکب هاى ایرانى جایز است؟پاسخ: چنانچه موکب ها ساده باشد و مزاحمتى نداشته باشد کار خوبى است و در واقع کمک به موکب هاى عراقى است.
24. اصرار زائران به حضور در مواکب ایرانى
سؤال: مردم عراق در ایام اربعین موکب هایى برپا مى کنند و در بین راه از زوّار تقاضا مى نمایند از غذا و وسایلى که آنها تهیّه کرده اند استفاده کنند، اما برخى از زوّار اصرار دارند که از موکب هاى ایرانى استفاده نمایند، که این امر سبب دلسردى مردم عراق و کم رنگ شدن پذیرایى آنها گردیده است؛ لطفاً در این مورد توصیه اى بفرمایید؟پاسخ: بهتر است این قید را بردارند و اگر موکب مناسبى بود، استفاده کنند.
25. گرفتن جا در موکب ها
سؤال: در موکب هاى بین راه پیاده روى اربعین، برخى زوّار در یک موکب وارد شده و با گذاشتن وسایل خود در یک مکان مشخص، به اصطلاح، جا رزرو مى کنند؛ این کار چه حکمى دارد؟پاسخ: اگر به فاصله اندکى تا زمان استقرار باشد، مانعى ندارد.
26. جابه جا کردن وسایل مسافران
سؤال: اگر وارد موکبى شویم و ببینیم فردى در جایى از موکب وسایل خود را قرار داده، آیا مى توانیم وسایل او را جابه جا کرده و آن مکان را محل استقرار و استراحت خود قرار دهیم؟پاسخ: این کار صحیح نیست.
27. وسایل رها شده در ورودى مشاهد مشرفه و موکب ها
سؤال: در طول مسیر پیاده روى و به ویژه در مشاهد مشرفه، گاهى افراد وسایل خود، از قبیل پتو و خوراکى و به ویژه کفش هاى خود را رها مى کنند تا وارد حرم یا موکب شوند و طبیعتاً براثر ازدحام جمعیت این وسایل تلف یا گم مى شوند؛اولاً: اگر زوّار روى آنها پا بگذارند یا بنشینند حکم چیست؟
ثانیاً: اگر آسیب ببینند وظیفه چیست؟
ثالثاً: آیا دیگر زوّار مى توانند از آنها استفاده کنند؟
پاسخ: در صورتى که از آنها صرف نظر کرده باشند استفاده از آنها مانعى ندارد و اگر در مسیر ورودى قرار دارند مى توانند از آن مکان استفاده کنند.
28. استفاده از موقوفه خاص در موکب ها
سؤال: آیا مى توان براى تأمین مایحتاج موکب ها از اموال مساجد و حسینیه ها و سایر موقوفات استفاده کرد؟پاسخ: نباید این کار را انجام دهند، براى مثال: فرشى را که براى حسینیّه وقف کرده اند نمى توان براى نماز به مسجد ببرند و اگر ندانند آن فرش مخصوص حسینیّه است یا نه، باز هم بردن آن به جاى دیگر صحیح نیست، همچنین سایر اموال وقف، حتّى مهر نماز مسجدى را نمى توان به مسجد دیگرى برد.
احکام زیارت
29. بوسیدن ضریح و آستان مقدس امام حسین (علیه السلام)
سؤال: بوسیدن درگاه حرم و آستان مقدس چه حکمى دارد؟پاسخ: ضریح اشکالى ندارد و مستحب نیز هست، چون تعظیم شعائر است، ولى احتیاط این است که بر آستان بوسه نزنند.
30. سجده در مقابل قبر امام حسین (علیه السلام)
سؤال: سجده کردن در مقابل قبر امام حسین و ائمه دیگر (علیهم السلام) چه حکمى دارد؟پاسخ: سجده کردن براى غیر خداوند متعال حرام است و بعضى از مردم عوام که در مقابل قبر امامان (علیهم السلام) پیشانى را بر زمین مى گذارند اگر به قصد سجده براى امام (علیه السلام) باشد، حرام است، ولى اگر براى شکر خدا باشد اشکالى ندارد، اما اگر در نظر بینندگان چنین نشان دهد که سجده براى امام (علیه السلام) است یا بهانه به دست دشمنان دهد اشکال دارد.
31. تکرار زیارت معصومین (علیهم السلام)
سؤال: اگر شخصى به خاطر عشق و علاقه اى که به حضرات معصومین (علیهم السلام) دارد، سالانه چند مرتبه به زیارت اماکن مقدّسه (مکّه و مدینه و سوریه و عراق) سفر کند چه حکمى دارد؟پاسخ: تکرار در حدّ معقول اشکالى ندارد، ولى زیاده روى در هیچ کارى شایسته نیست.
32. حائر حسینى
سؤال: محدوده حائر حسینى کجاست؟پاسخ: فقط رواق ها و زیر گنبد را شامل مى شود.
33. ایجاد سر و صدا در حرم ها
سؤال: ایجاد سر و صدا در حرم ائمّه و پیامبران و امامزادگان (علیهم السلام)، مانند خواندن زیارت نامه و شعر با صداى بلند، و جیغ زدن زن ها، و یا سر دادن شعارهاى دیگر که موجب به هم خوردن توجه و حال حضور زائران مى شود، چه حکمى دارد؟پاسخ: شایسته است زوّار محترم، حال سایر زائران را رعایت کنند.
34. زیارت نیابتى با قرعه کشى
سؤال: تعدادى از بسیجیان مبلغى به نیّت هدیه و کمک به حوزه مقاومت بسیج، تحت عنوان «شرکت در سفر زیارتى عتبات» اهدا مى کنند. سپس از بین افراد شرکت کننده شخصى از طریق قرعه کشى انتخاب و به نیابت از سایر افراد به عتبات مشرّف مى شود. آیا این کار و مانند آن اشکال دارد؟پاسخ: اگر شخصى که قرعه به نام او مى افتد موظّف باشد به نیابت از تمام صاحبان پول به این سفر برود اشکالى ندارد.
35. رفتن به زیارت با وجود خوف جانى و مالى
سؤال: باتوجه به اینکه سفر با وجود خوف جانى و مالى حرام است، آیا براى زیارت امام حسین (علیه السلام) نیز همین گونه است؟پاسخ: در عصر ما باید از آن صرف نظر کرد.
36. صلوات با صداى بلند
سؤال: چنانچه فرستادن صلوات در اماکن مذهبى و زیارتگاه ها موجب قطع ارتباط زائران با خدا شود، آیا باز هم جایز است؟ این که خانم هایى در حرم اهل بیت (علیهم السلام) صلوات مى فرستند و نامحرم صداى آنها را مى شنود، چه حکمى دارد؟پاسخ: در فرض سؤال، بهتر است در چنین اماکنى، صلوات با صداى بلند ترک شود.
37. تماس بدن با نامحرم به دلیل ازدحام
سؤال: با توجه به ازدحام جمعیت در کربلا، برخى خانم ها بدنشان به نامحرم برخورد مى کند، در این صورت رفتن آنها به زیارت جایز است؟پاسخ: در مواردى که عمدى نبوده گناهى نکرده اند و ان شاء الله قبول است.
38. استفاده از پاسپورت دیگران
سؤال: چنانچه فردى عمداً یا از روى جهل، با پاسپورت فرد دیگرى به زیارت رفته باشد، آیا این زیارت اشکال دارد؟پاسخ: اگر نمى دانستید، اشکالى ندارد و اگر مى دانستید، تصمیم بگیرید که هرگز تکرار نکنید.
طهارت و نجاست
39. نجس کردن حرم ائمه (علیهم السلام)
سؤال: آیا نجس کردن مکان هاى زیارتى حرام است و تطهیر آن ها واجب فورى و کفایى است؟پاسخ: احتیاط واجب در حرمت نجس کردن و وجوب فوریت تطهیر حرم ائمه (علیهم السلام) است.
40. آبله و تاول کف پاى زائران
سؤال: در مسیر پیاده روى اربعین، کف پاى افراد آبله و تاول مى زند. اگر این آبله ها و تاول ها سر باز کنند آیا ترشحات آن نجس است و آیا مى توانند با همان حال وارد مسجد و یا حرم شوند؟پاسخ: اگر آلوده به خون نباشد پاک است.
41. زخم کف پاى زائران
سؤال: در مسیر پیاده روى اربعین، کف پاى افراد زخم مى شود و یا جراحاتى پیدا مى کند و طبیعتاً خون یا خونابه از آن خارج مى گردد، آیا با همان حال مى توانند وارد مساجد و حرم ها شوند؟پاسخ: در صورتى که بى احترامى نباشد و سبب آلودگى نیز نشود، حرام نیست.
وضو و غسل زائران
42. غسل اربعین و کفایت آن از وضو
سؤال: آیا زیارت اربعین غسل دارد؟ اگر دارد، آیا کفایت از وضو مى کند؟پاسخ: مى توان به نیت زیارت امام حسین (علیه السلام) غسل کرد و کفایت از وضو نیز مى کند.
43. خواندن نماز واجب با وضوى زیارت
سؤال: اگر براى رفتن به حرم مطهر و زیارت، وضو گرفته باشیم، آیا مى توانیم با همان وضو نماز بخوانیم؟پاسخ: با وضویى که به قصد طهارت گرفته شده مى توان نماز خواند و هر کارى را ـ مانند لمس آیات قرآن ـ انجام داد.
44. وضو با آب معدنى نذر شده
سؤال: آیا گرفتن وضو با آب معدنى اى که براى زوّار اربعین نذر شده و مشخص نگردیده که براى خوردن است یا کار مشخص دیگر، و نذر عام زوّار مى باشد، اشکال دارد؟پاسخ: در صورت ضرورت مانعى ندارد.
45. وضو با آبِ آب سردکن
سؤال: وضو گرفتن با آب سردکن اماکن مقدسه و غیر آن، چه حکمى دارد؟پاسخ: جایز نیست.
46. غسل براى ورود به حرم ائمه (علیهم السلام)
سؤال: انجام غسل براى ورود به حرم ائمه معصوم (علیهم السلام)، چه حکمى دارد؟پاسخ: در فرض سؤال، مى تواند به قصد ثواب غسل کند.
حکم حائض و مستحاضه و جنب در حرم
47. ورود جنب و حائض به حرم و توقف در آن
سؤال: جنب و حائض تا کدام قسمت از صحن ها و رواق ها وحرم مطهر امامان معصوم (علیهم السلام) مى توانند وارد شوند یا توقف کنند؟پاسخ: توقف در قسمت هایى که مسجد است جایز نیست و احتیاط واجب این است که در حرم (محوطه اطراف ضریح) امامان (علیهم السلام) توقف نکند، ولى داخل شدن به رواق هاى اطراف ضریح و زیارت امامزادگان اشکالى ندارد.
48. توقف جنب و حائض در مسجد
سؤال: چنانچه فردى جنب یا حائض باشد، مى تواند شب در مساجد بیتوته و توقف کند؟پاسخ: نباید در مسجد توقف نماید، اما ماندن در قسمتى که حکم مسجد ندارد و معمولاً در مساجد براى افراد معذور در نظر گرفته مى شود و یا ماندن در حسینیه اشکالى ندارد.
49. توقف سهوى جنب یا حائض در حرم ائمه معصوم (علیهم السلام)
سؤال: اگر جنب یا حائض از روى ناآگاهى یا فراموشى، داخل مسجد یا حرم امام معصوم شود، آیا گناه کرده است؟ تکلیفش چیست؟پاسخ: در فرض سؤال، مرتکب گناه نشده، ولى باید هرچه زودتر خارج شود و از این به بعد رعایت کند.
50. وظیفه فردى که در مسجد محتلم شده
سؤال: اگر کسى در مسجد یا حرم امام معصوم خوابش ببرد و در خواب جنب شود، تکلیفش چیست؟پاسخ: در فرض سؤال باید به محض بیدار شدن و اطلاع، از مسجد یا حرم ائمه معصوم (علیهم السلام) خارج شود.
51. توقّف زن نفساء در حرم امامان معصوم (علیهم السلام)
سؤال: آیا زن نفساء مى تواند در حرم امامان معصوم (علیهم السلام) توقّف کند؟پاسخ: توقف در قسمت هایى که مسجد است جایز نیست و احتیاط واجب این است که در حرم (محوطه اطراف ضریح) امامان (علیهم السلام) نیز توقف نکند، ولى داخل شدن به رواق هاى اطراف ضریح اشکالى ندارد.
52. توقّف زن مستحاضه در مسجد و حرم ائمّه (علیهم السلام)
سؤال: آیا زن مستحاضه مى تواند در مسجد توقّف داشته باشد؟ در حرم ائمّه (علیهم السلام) چطور؟پاسخ: رفتن به مسجد و حرم ائمّه معصوم (علیهم السلام) و توقف در آن ها، براى زن مستحاضه قلیله حرام نیست و زن مستحاضه کثیره در صورتى مجاز به این کار است که غسل هاى روزانه را انجام داده باشد.
53. زیارت امامزادگان براى زن حائض
سؤال: آیا زن حائض مى تواند به زیارت امامزادگان (علیهم السلام) برود؟پاسخ: زیارت امامزادگان اشکالى ندارد، ولى توقف در قسمت هایى که مسجد است جایز نیست.
54. زیارت امامزادگان براى جنب
سؤال: آیا شخص جنب مى تواند به زیارت امامزادگان (علیهم السلام) برود؟پاسخ: زیارت امامزادگان اشکالى ندارد، ولى توقف در قسمت هایى که مسجد است جایز نیست.
55. وظیفه شخص در صورت نبود آب براى غسل واجب
سؤال: اگر زن حائض یا مستحاضه در مسیر پیاده روى پاک شود و یا فردى جنب گردد و آب مناسب براى غسل نداشته باشد، تکلیف چیست؟پاسخ: در فرض سؤال، در صورت تنگى وقت، تیمم بدل از غسل کند.
نماز زائران
56. نماز زائران اربعین
سؤال: افرادى که در ایام اربعین، پیاده به کربلا مى روند، نمازشان چگونه است؟پاسخ: نماز آنها در بین راه شکسته است و زمانى که وارد عراق و کربلا نیز شدند شکسته مى باشد، مگر این که ده روز در کربلا توقف داشته باشند و در ضمن، در چهار محل مسافر مخیّر است که نماز را تمام بخواند یا شکسته: «شهر مکه»، «شهر مدینه» (در این دو شهر تفاوتى بین شهر قدیم و جدید نیست)، «مسجد کوفه» و «حرم حضرت سیّد الشّهدا (علیه السلام)» و منظور از حرم، زیر گنبد و رواق هاست. البتّه افضل در این موارد، نماز تمام است.
57. نماز زائران در حرم ها و مسجد کوفه
سؤال: آیا در حرم امام حسین (علیهم السلام) و رواق هاى آن و در مسجد کوفه، نماز کامل است؟پاسخ: در چند محل مسافر مخیّر است که نماز را تمام بخواند یا شکسته، از جمله:
ـ «مسجد کوفه» که حکم در تمام مسجد جارى است و تفاوتى میان بخش قدیم و قسمت توسعه یافته امروز نیست.
ـ «حرم حضرت سیّد الشّهدا (علیه السلام)» که منظور زیر گنبد و رواق هاست (فقط رواق هاى قدیم و ساختمان هاى قدیم، و رواق جدید و حیاط و صحن را شامل نمى شود).
58. نماز افرادى که حداقل یک ماه کامل در عراق اقامت دارند
سؤال: نماز افرادى که تمام ماه محرم و صفر یا قسمت عمده این دو ماه یا یک ماه صفر را در عراق حضور دارند و در واقع به صورت مستمر بین شهرهایى که اماکن متبرکه و حرم هاى مطهر در آن هاست، تردد مى کنند، چه حکمى دارد؟پاسخ: در فرض سؤال، چنانچه کثیر السفر نباشند نماز آن ها شکسته است، مگر این که حداقل ده روز پشت سرهم یک جا بمانند، که در این مدت نماز کامل است.
در یکى از این چهار حالت، کثیر السفر مى شود و نماز وروزه اش در بین راه و مقصد کامل است:
1. در مدت زمان یک ماه، هر روز (هر چند بدون جمعه ها) رفت و آمد کند.
2. در مدت زمان 45 روز، 5 روز در هفته رفت و آمد کند.
3. در مدت زمان دو ماه و بیشتر، حداقل سه روز در هفته (یا 12 روز در ماه) رفت و آمد کند
. در مدت حداقل دو ماه و کمتر از دو سال، حداقل سه روز در هفته در جایى بماند.
59. نماز افرادى که ده روز در عراق اقامت دارند
سؤال: نماز افرادى که به مدت ده روز در عراق حضور دارند چه حکمى دارد؟پاسخ: در صورتى که ده روز پشت سرهم یک جا بمانند، نمازشان کامل است.
60. بیدار کردن همراهان براى اقامه نماز
سؤال: بیدار کردن همراهان براى نماز جایز است؟پاسخ: در صورتى که بیدار نکردن باعث وهن نماز شود و یا از شما خواسته باشند که آنها را بیدار کنید، باید این کار را انجام دهید.
61. نیت نماز مسافر
سؤال: در مسافرت، نمازهاى شکسته را به چه نیتى باید بخوانیم، مثلاً بگوییم: چهار رکعت نماز ظهر، یا دو رکعت نماز ظهر، یا چهار رکعت نماز ظهر شکسته؟پاسخ: به زبان آوردن نیت نماز لازم نیست. بنابراین، هنگامى که مسافر براى خواندن نماز ظهر یا عصر یا عشا به نماز مى ایستد و تکبیر مى گوید و به قصد قربت، نماز را دو رکعتى مى خواند، صحیح است؛ ولى اگر بخواهد نیت را به زبان آورد، مى تواند بگوید: «نماز ظهر به جا مى آورم، قربة الى الله» یا «دو رکعت نماز ظهر به جا مى آورم، قربة الى الله» یا «نماز ظهر شکسته به جا مى آورم، قربة الى الله».
62. ایستادن مسافر در صف اول جماعت
سؤال: آیا شخصى که مسافر است مى تواند در صف اول جماعت بایستد؟پاسخ: سزاوار است در صف هاى بعدى بایستد.
در ضمن، اگر یک یا چند قدم میان امام و مأموم یا مأمومین با یکدیگر فاصله باشد، به طورى که به آن جماعت گویند مانعى ندارد، بنابراین فاصله شدن یک یا دو نفر که نماز نمى خوانند مانعى ندارد، ولى مستحب است صفوف کاملاً به یکدیگر متصل باشد.
63. اقتداى مسافر به حاضر
سؤال: اقتداى فردى که مسافر است (نماز او شکسته است) به امامى که نماز او کامل است چه حکمى دارد؟پاسخ: اقتدا کردن کراهت دارد، البته منظور از کراهت در اینجا کمتر بودن ثواب است، و گرنه نماز جماعت در هر صورت ثواب دارد.
64. تعطیل کردن زیارت و عزادارى براى اقامه نماز جماعت
سؤال: در ایّام عزادارى هاى مهم (مانند تاسوعا و عاشورا و 28صفر) که مردم هنگام نماز ظهر و عصر در نهایت شور عزادارى هستند، عزادارى تعطیل و نماز جماعت برپا مى شود؛ آیا از لحاظ شرعى جایز است که عزادارى سیدالشهدا (که بقاى اسلام و تشیّع متوقّف بر آن، و یکى از مهم ترین فرایض است) تعطیل شود و از شور بیفتد و وقت آن فوت شود و نماز جماعت که وقت آن وسیع است اقامه گردد؟پاسخ: با توجّه به اهمیّت فوق العاده اى که نماز، به ویژه به صورت جماعت دارد، چند دقیقه تعطیل کردن زیارت یا عزادارى براى نماز اشکالى ندارد، بلکه کار خوبى است، خداوند از شما قبول فرماید.
65. اتصال در نماز جماعتى که برخى از مأمومین مسافرند
سؤال: در مکان هایى مانند حرم که مسافران نیز در نماز جماعت شرکت دارند و بعد از رکعت دوم سلام داده و نمازشان را تمام مى کنند، ادامه نماز به جماعت، بعد از قطع اتصال صحیح است یا خودبه خود فرادا مى شود و آیا اتصال مجدد بعد از اقتداى آنها پیش از رکوع رکعت سوم برقرار نمى گردد؟پاسخ: جماعت کسانى که اتصال آنها قطع شده، خودبه خود تبدیل به فرادا مى شود و به صورت فرادا صحیح است و اتصال بعدى فایده اى ندارد.
66. قرار گرفتن قسمتى از صف مردان پشت صف زنان
سؤال: اگر براثر شلوغى، صف جماعت مردان به گونه اى طولانى باشد که قسمتى از آن پشت سر صف زنان قرار گیرد، نماز آنها چه حکمى دارد؟پاسخ: در صورتى که فاصله صف مردان از جلو با صف زنان کمتر از 5 متر باشد نماز آنان باطل است، مگر در جاهایى که ازدحام زیاد است، مانند حرم پیامبر (صلّی الله علیه و آله) و حرم امام رضا (علیه السلام) و مصلاهاى نماز جمعه و مانند آن.
67. اولویت نماز در مراسم پیاده روى
سؤال: در مراسم پیاده روى اربعین آیا افراد مجاز هستند بدون اعتنا به اذان و نماز با وجود برپایى نمازهاى جماعت در اکثر موکب ها، همچنان به پیاده روى ادامه دهند به این قصد که نمازشان را در مقصد مورد نظر مى خوانند؟پاسخ: احترام نماز اولویت دارد.
68. نماز کسى که از غیر قانونى بودن سفر بدون ویزا اطلاع ندارد
سؤال: آیا نمازهایى که شخص، بدون اطلاع از غیر قانونى بودن سفر خود، در عراق خوانده، قضا دارد؟پاسخ: در صورتى که اطلاعى از حرام بودن سفر بدون ویزا به عراق نداشته و حکم را نمى دانسته، نمازهاى چهار رکعتى اى که شکسته خوانده، قضا ندارد.
روزه در سفر زیارتى
69. روزه گرفتن در روز اربعین
سؤال: روزه گرفتن در روز اربعین براى زائران و مسافران اربعین چه حکمى دارد؟پاسخ: در سفر نمى توان روزه گرفت، اما روزه گرفتن در این روز براى افرادى که مسافر نیستند مستحب است.
70. نذر روزه روز اربعین
سؤال: آیا فردى که قصد دارد به پیاده روى اربعین برود مى تواند نذر کند که در روز اربعین روزه بگیرد؟پاسخ: اگر نذر کند در سفر روزه بگیرد یا فلان روز را روزه بگیرد، چه در سفر باشد، چه در وطن، این نذر اشکال دارد.
نذورات
71. نحوه مصرف نذر براى حرم یا امام (علیه السلام)
سؤال: نذرى که براى حرم امامان و امامزادگان یا خود امام و امامزاده شده است، چگونه باید مصرف شود؟پاسخ: اگر چیزى براى حرم یکى از امامان یا امامزادگان نذر کند، باید آن را به مصارف حرم برساند، از قبیل تعمیرات و فرش و روشنایى و خدّامى که مشغول خدمت هستند و مانند آن، ولى اگر چیزى براى خود امام یا امامزاده نذر کرده، بى آن که نام حرم را ببرد، مى تواند علاوه بر امورى که ذکر شد، براى مجالس عزادارى و سوگوارى یا نشر آثار آن بزرگواران، یا کمک به زوّار آنها یا هر کار دیگرى که نسبتى با آنها دارد مصرف کند.
72. نذر صحیح براى عزادارى
سؤال: روش نذر صحیح براى مراسم بزرگ عزادارى امام حسین (علیه السلام) چگونه است؟پاسخ: باید نذر کنند که براى رضاى خدا به مراسم حسینى، فلان کمک را مى کنند، و نذر براى پرچم و امثال آن صحیح نیست، بلکه باید براى خدا و به قصد کمک به عزاى صاحب پرچم، یعنى امام حسین (علیه السلام) و یارانش باشد.
73. تغییر نذر
سؤال: آیا مى توان نذر را تغییر داد؟پاسخ: چنانچه صیغه نذر را - به هر زبانى - خوانده باشد (مثلاً گفته باشد: نذر مى کنم اگر حاجتم را گرفتم فلان کار را انجام دهم) جایز نیست و اگر نخوانده است مانعى ندارد.
74. ناتوانى در عمل به نذر
سؤال: وظیفه کسى که توانایى انجام نذر را ندارد چیست؟پاسخ: اگر شخصى قادر به اداى نذر نیست، هر مقدار که مى تواند، به آن عمل کند، یا کارى را که نزدیک و شبیه آن باشد انجام دهد و اگر اصلاً قادر به انجام آن نیست، از او ساقط مى شود.
75. نذرهاى سنگین
سؤال: آیا این صحیح است که مورد نذر حتماً باید امر مهم و طولانى مدت باشد؟پاسخ: نذرهاى مقطعى و محدود مانعى ندارد، ولى نذرهاى سنگین و طولانى مکروه است چرا که مشکلات مهمى در زندگى ایجاد مى کند و اگر آن قدر سنگین باشد که رجحان شرعى نداشته باشد باطل است، براى مثال: نذر کند که تمام عمرش را روزه بگیرد یا10میلیون صلوات بفرستد. در چنین مواردى نذر منعقد نمى شود.
76. نذر براى دیگران
سؤال: آیا مى توان براى دیگران نذر کرد؟ مثلاً بگویم: اگر فلان حاجت من یا فلان فرد برآورده شد آن فرد این کار را انجام دهد؟پاسخ: هیچ شخصى نمى تواند با نذرکردن، کارى را بر دیگران واجب کند، و چنین نذرهایى باطل است.
77. فراموشى نذر
سؤال: اگر کسى نوع یا مقدار نذر را فراموش کرده باشد، تکلیفش چیست؟پاسخ: در صورتى که نوع نذر را فراموش کرده باشد و یا بین چند مورد شک دارد و نمى تواند احتیاط کند و به تمام موارد عمل نماید، بین مواردى که احتمال مى دهد، قرعه مى زند و طبق آن عمل مى کند. در صورت شک یا فراموشى مقدار نذر، آن مقدار که یقینى است، به جا آورد.
78. نذر زن بدون اجازه شوهر
سؤال: آیا زن باید براى نذر کردن از همسرش اجازه بگیرد؟پاسخ: نذر زن اگر مزاحم حقوق شوهر باشد بى اجازه او باطل است و اگر مزاحم نباشد احتیاط مستحب این است که با اجازه او باشد.
79. نذر شمع
سؤال: آیا نذر شمع صحیح است؟پاسخ: با توجّه به این که در گذشته روشنایى اماکن و امامزاده ها با شمع بوده و اکنون این مطلب از بین رفته، نذر شمع رجحانى ندارد.
80. شک در محل مصرف نذر
سؤال: شخصى نذرى کرده و مقدار نذر را مى داند، ولى در مورد محل و مکان مصرف نذر، بین یکى از این سه مکان مردد است: حرم امام حسین (علیه السلام)، حرم حضرت عباس (علیه السلام) و حرم امیرالمؤمنین على (علیه السلام)، تکلیف این شخص چیست؟پاسخ: اگر مبلغ نذر جزئى است، احتیاط این است که در هر یک از سه مکان، آن مقدار را مصرف کند و اگر مبلغ و مقدار قابل توجّهى است، مى تواند قرعه بزند و مطابق آن عمل کند.
81. استفاده از نذورات موکب ها براى فرستادن خدمه به زیارت
سؤال: در اربعین حسینى در موکب هایى که در نجف، کربلا و مسیر حرکت زائران حسینى برپا مى شود، تعدادى از زائران به عنوان خدمه به صورت ثابت خدمت رسانى مى کنند. از آنجا که بیشتر این افراد از اقشار کم درآمد بوده و از طرفى زائر اربعین نیز محسوب مى شوند، آیا مى توان براى تهیه ویزا و هزینه رفت و برگشت آنها، از نذورات مردمى، که براى مراسم اربعین حسینى اهدا مى شود استفاده کرد؟پاسخ: اشکالى ندارد.
82. سپرده گذارى باقى مانده نذورات مردمى
سؤال: من با چند نفر از دوستان براى ایام اربعین پولى را جمع کرده ایم که مقدارى از آن باقى مانده و تا اربعین دیگر بلااستفاده است و فقط به شرط استفاده در اربعین جمع شده است؛1. آیا مى شود این پول را به عنوان سپرده در بانک گذاشت و از سود حاصل از آن براى اربعین سال دیگر استفاده کرد؟
2. آیا مى توان آن را در حساب قرض الحسنه بانک گذاشت؟
پاسخ: در همان روز و شب اربعین در مناطق دیگر مصرف شود و تأخیر نشود و اگر ممکن نبود، در محل مطمئنى بگذارند.
83. مصرف باقى مانده نذورات اربعین
سؤال: مقدارى پول و اجناس که مردم براى برگزارى مراسم اربعین نذر کرده اند، باقى مانده است، وظیفه ما چیست؟پاسخ: نذورات اضافه را براساس نزدیک ترین روش به آنچه نذر کرده اند صرف کنند و در مورد نذورات فاسد شدنى مى توانید در مجالس دیگر مصرف کنید و اگر آنها هم نیاز ندارند، آن را بفروشید و پول آن را در مجالس عزادارى آینده در همان مکان صرف کنید.
84. مصرف باقى مانده هدایاى اربعین
سؤال: مقدارى پول و اجناس که مردم براى برگزارى مراسم اربعین اهدا کرده اند، باقى مانده است، وظیفه ما چیست؟پاسخ: در همان روز و شب اربعین در مناطق دیگر مصرف شود و تأخیر نشود و اگر ممکن نبود، در محل مطمئنى بگذارند.
85. نذر براى موکبى که بعداً منحل شد
سؤال: اگر شخصى نذر شرعى کرده باشد که به موکبى خاص کمک نماید، اما آن موکب منحل شده و برپا نگردد، وظیفه شخص چیست؟ آیا نذر او ساقط است یا باید به موکب هاى دیگر کمک کند؟پاسخ: نذر او ساقط است.
اموال حرم
86. خارج کردن مهر یا قرآن از حرم ائمه معصوم (علیهم السلام)
سؤال: بردن مهر یا قرآن یا کتاب دعا از حرم مطهر براى تبرک چه حکمى دارد؟پاسخ: این کار جایز نیست و باید به صورت جدى اجتناب شود.
87. گرو نگه داشتن اموال حرم ائمه معصوم (علیهم السلام) براى گرفتن حاجت
سؤال: فردى حاجتى دارد و عده اى به او گفته اند که از حرم ائمه معصوم (علیهم السلام) چیزى مانند تسبیح یا مهر بردار و به عنوان گرو نگه دار تا زمانى که حاجت بگیرى و بعد، چند برابر آن را براى حرم خریدارى کن؛ آیا این کار صحیح است؟پاسخ: این کار جایز نیست و چنین چیزى در شرع وارد نشده است. براى گرفتن حاجت، به خود ائمه معصوم (علیهم السلام) متوسل شوند و سعى کنند تمام نمازها، به ویژه نماز صبح را اول وقت به جا آورند و پس از نماز صبح دست راست را بر سینه نهاده، هفتاد مرتبه ذکر «یا فتاح» را تکرار کنند، سپس 110 مرتبه صلوات بفرستند و گاهى نیز ذکر «لا حول و لا قوة الا بالله» را تکرار نمایند و هر روز، هر چند به مقدار کم، صدقه دهند. ما نیز براى حل مشکل شیعیان دعا مى کنیم.
88. وظیفه افرادى که مهر یا تسبیح را از اماکن موقوفه خارج کرده اند
سؤال: حکم افرادى که مهر یا تسبیح یا دیگر چیزهاى وقف شده براى مسجدى را برمى دارند، چیست؟پاسخ: چنانچه مى توانند، هر طور شده، حتى با کمک افراد دیگر آن را بازگردانند، ولى اگر به هیچ عنوان ممکن نیست، قرار دادن در مسجد دیگرى براى استفاده در همان مورد اولویت دارد.
اموال گم شده
89. استفاده از کفشى که جاى کفش برده شده جامانده است
سؤال: در سفر اربعین کفش هایم را در حرم برداشته بودند و کفشى شبیه کفش خودم به جا مانده بود و من آن را پوشیدم. اکنون تکلیف بنده چیست؟پاسخ: هرگاه کفش کسى را ببرند و کفش دیگرى به جاى آن بگذارند، چنانچه بداند کفشى که مانده مال کسى است که کفش او را برده و این کار به عمد انجام شده و دسترسى به آن شخص نیست، مى تواند آن را به جاى کفش خود بردارد و چنانچه دسترسى به حاکم شرع دارد، از او اجازه بگیرد و هرگاه قیمت آن از کفش خودش بیشتر باشد، باید هر وقت صاحب آن پیدا شد زیادى قیمت را به او بدهد و اگر از پیدا شدن او مأیوس شود زیادى را از طرف صاحبش صدقه دهد، ولى اگر یقین دارد یا احتمال مى دهد کفشى که مانده مال کسى نیست که کفش او را برده، چنانچه از پیدا کردن صاحب آن مأیوس باشد باید آن را صدقه دهد.
90. اشیاى گم شده بدون نشانه
سؤال: اگر در مسیر سفر اربعین، براى مثال، در موکب ها یا بین راه، شیئى را پیدا کردیم که نشانه و علامتى ندارد تا بدانیم متعلق به کیست، تکلیف چیست؟پاسخ: اگر نشانه اى ندارد که با آن صاحبش معلوم شود احتیاط واجب آن است که از طرف صاحبش آن را صدقه دهد و اگر خود او مستحق است مى تواند بردارد و اگر مال مهمى باشد احتیاط آن است که از حاکم شرع اجازه بگیرد.
91. اشیاى گم شده با نشانه
سؤال: اگر در سفر اربعین، مثلاً در موکب ها یا بین راه، شیئى را پیدا کردیم که نشانه اى دارد تا صاحبش را پیدا کنیم، تکلیف چیست؟پاسخ: اگر نشانه اى دارد که با آن صاحبش معلوم شود، ولى قیمت آن کمتر از یک درهم (دو و نیم گرم نقره، معادل حدود 5 هزار تومان) است، چنانچه صاحبش معلوم باشد نمى تواند بدون رضایت او بردارد و اگر صاحبش معلوم نباشد مى تواند بردارد وتملک کند. اما اگر قیمتش به اندازه یک درهم یا بیشتر است، باید براى یافتن صاحبش به مدت یک سال تلاش و کوشش کند، چنانچه در این بین، از یافتن صاحبش مأیوس شد مى تواند آن شىء و یا معادل مبلغ آن را به نیت صاحب اصلى به فقیرى صدقه دهد.
مسائل متفرقه
92. اسراف در مراسم اربعین
سؤال: گاهى در مراسم اربعین دیده مى شود که برخى افراد چند پرس غذا را از یک موکب یا موکب هاى مختلف دریافت مى کنند، و معمولاً قسمت عمده این غذاها دور ریخته مى شود. این کار چه حکمى دارد؟پاسخ: هرگونه اسراف در این سفر، مانند مواقع دیگر، از نظر شرعى حرام است.
93. تکلیف مدیر کاروان درباره زیارت قبل از اربعین به دلیل ازدحام
سؤال: مدیر کاروان پیاده اربعین حسینى هستم. اگر هنگام ثبت نام گفته باشیم که روز اربعین کربلا هستیم یا زائران به این نیت ثبت نام کرده باشند، و قبل از اربعین وارد کربلا شویم آیا ماندن تا روز اربعین براى زیارت اربعین ضرورى است، یا به دلیل ازدحام جمعیت در کربلا، مى شود قبل از اربعین زیارت انجام داد و به ایران بازگشت؟پاسخ: در صورتى که اجتماع آن ها در یک روز، سبب مشکلاتى مى شود و نیت زائر، واقعاً درک اربعین باشد، ثواب اربعین را دارد. بنابراین در صورت رضایت افراد کاروان، مانعى ندارد.
94. توهین پلیس به زائران
سؤال: توهین و زدن زائران امام حسین (علیه السلام) توسط پلیس چه حکمى دارد؟پاسخ: زائران حضرت سید الشهدا (علیه السلام) محترم اند و باید احترام آنها را حفظ کرد، ولى خود زائران نیز باید احترام خود را حفظ کرده و بدون ویزا نروند.
95. بیمه زائران اربعین
سؤال: با توجه به وجود مخاطرات و تهدیدات پیش روى زائران حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) در مراسم اربعین حسینى و با عنایت به اشتیاق وافر دوستداران آن حضرت به شرکت در این گردهمایى عظیم، خواهشمند است نظر معظم له را در خصوص بیمه زوّار اربعین بیان فرمایید.پاسخ: اگر بیمه عادلانه باشد کار خوبى است، ولى بیمه عادلانه این است که حوادثى که تخمین زده مى شود، بیش از مجموع مبلغى که مى گیرند هزینه نداشته باشد، ولى معروف است که آنچه مى گیرند، بیشتر است؛ سزاوار است مسئولان به مردم شفاف و صادقانه پاسخ گویند.
96. پوشیدن لباس سیاه تا اربعین
سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه تا اربعین مستحب است؟پاسخ: به عنوان تعظیم شعائر مانعى ندارد.
97. اجراى سرود با آهنگ غیرلهوى در حیاط حرم
سؤال: اجراى سرود با آهنگ غیرلهوى در حیاط حرم مطهر، مثلاً براى معصومین (علیهم السلام) و یادبود شهدا چه حکمى دارد؟پاسخ: استفاده از انواع آهنگ و ابزار موسیقى در مساجد، حسینیه ها و حرم معصومان (علیهم السلام) اشکال دارد.
98. برداشتن اجناس از مغازه ها در مسیر پیاده روى
سؤال: در مسیر پیاده روى اربعین برخى زوّار کالاهایى از مغازه هاى بین راه برمى دارند بدون اینکه مبلغ آن را بپردازند. این کار چه حکمى دارد؟پاسخ: تا زمانى که یقین به رایگان بودن اجناس ندارند باید مبلغ آن را بپردازند.
99. استفاده از وسایل نقلیه کرایه اى
سؤال: در مراسم اربعین، برخى عراقى ها با وسایل نقلیه خود به صورت رایگان اقدام به جابه جایى زائران مى نمایند و در این بین برخى زوّار از تاکسى ها و اتومبیل هاى مسافرکش استفاده کرده و از دادن کرایه به آنها خوددارى مى نمایند. این کار چه حکمى دارد؟پاسخ: باید کرایه آنها را بپردازند.
100. کار در روز اربعین
سؤال: کار کردن در روز اربعین ایرادى دارد؟پاسخ: کار کردن در این روز حرام نیست، اما مناسب است زمانى را جهت شرکت در عزادارى اختصاص دهید.
101. اسباب کشى در ایام اربعین
سؤال: آیا اسباب کشى در ایام اربعین اشکالى دارد، یا نوعى بى احترامى محسوب مى شود؟پاسخ: مانعى ندارد، اما بهتر است قبل از انجام آن در این ماه، مقدارى صدقه دهید.
102. صحت اعمال در صورت ترک واجبات
سؤال: افرادى هستند که ادعاى مسلمانى دارند و انفاق و احسان مى کنند و در ایام محرم، سوگوارى و عزادارى کرده و نذرى مى دهند، ولى نمازهاى روزانه خود را نمى خوانند. آیا اعمال آنها صحیح بوده و مورد قبول حق تعالى قرار مى گیرد؟پاسخ: اعمالشان باطل نیست، ولى کم ارزش است.
103. بستن نخ به اماکن متبرکه
سؤال: بستن نخ به ضریح امامان معصوم (علیهم السلام) و درهاى حرم و مساجد چه حکمى دارد؟پاسخ: این کار جزء خرافات است، از آن بپرهیزید.
104. قمه زنى
سؤال: قمه زدن و یا زنجیر زدن با زنجیرى که چاقو یا تیغ دارد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون مى گردد، چه حکمى دارد؟پاسخ: عزادارى خامس آل عبا (علیهم السلام) از مهم ترین شعائر دینى، ورمز بقاء تشیع است و باید هر چه باشکوه تر برگزار شود. شکى نیست کسانى که قمه مى زنند به خاطر احساسات مذهبى و عشق به امام حسین (علیه السلام) است، ولى باید توجه داشت که این کار در حال حاضر خسارات بسیارى بر ما وارد کرده و دشمنان به وسیله آن سعى دارند شیعه را در جهان، منفور کنند.
بنابراین در این زمان لازم است از این کار خوددارى شود. به طور کلى، آسیب رساندن به بدن و آنچه سبب وهن مذهب باشد جایز نیست، چه از طریق قمه زنى باشد و چه زنجیرهاى تیغ دار. به جاى این کار، خون خود را به مراکز اهداى خون دهند، ما نیز براى همه آنها دعا مى کنیم.
105. وهن مذهب
سؤال: منظور از «وهن مذهب» که در عزادارى و قمه زنى گفته مى شود، چیست؟پاسخ: یعنى به مذهب توهین شود و آن را در نظرها کوچک کند.
توصیه ها
106. اصرار براى رساندن دست به ضریح
سؤال: برخى از زوّار اصرار دارند که دست خود را به ضریح حرم مطهر برسانند حتى اگر جمعیت زیادى اطراف ضریح باشد، آیا این کار صحیح است؟ معظم له چه توصیه اى براى این اشخاص دارید؟پاسخ: بهتر است اصرارى بر این کار نداشته باشند.
107. گرانى در ایام زیارت اربعین
سؤال: چرا با گرانى هایى که در آستانه و ایام اربعین رخ مى دهد، مانند کرایه اتوبوس یا هزینه ویزا و پاسپورت، برخورد نمى شود؟ مرجع عالى قدر! اقدامى کنید!پاسخ: شکى نیست که دولت باید تا آنجا که ممکن است رعایت حال زوّار را بنماید، اما توجه داشته باشید که زیارت اربعین هزینه هاى زیادى نیز براى دولت دارد.
108. ویژگى هاى مجالس عزادارى
سؤال: عزادارى مطلوب براى اهل بیت (علیهم السلام) چه ویژگى هایى دارد؟پاسخ: در این مراسم قبل از هر چیز باید خطباى محترم و مدّاحان عزیز، اهداف سالار شهیدان (علیه السلام) و یاران شجاعش را از این قیام خونین تشریح کنند، سپس به سوگوارى بپردازند، و عزادارى ها باید به همان شکل سنّتى و خالى از پیرایه و با خلوص نیّت انجام شود.
ولى عزاداران محترم (خطبا و مداحان و آحاد مردم سوگوار) باید از سه کار پرهیز کنند:
الف) کلمات غلوآمیز که ائمّه هدى (علیهم السلام) یا بزرگان شهدا را هم ردیف خداوند قرار مى دهد.
ب) اعمالى که سبب وهن مذهب در نظر دوست و دشمن مى شود. ج) رسانیدن آسیب جدّى به بدن.
و سزاوار است مدّاحان عزیز مانند خطباى محترم، دوره آموزشى داشته باشند و از روش هاى سنّتى پیروى کنند.
109. توصیه معظم له به عزاداران
سؤال: شکى نیست که عزادارى براى حضرت سیّدالشّهدا (علیه السلام) مایه افتخار همه ما شیعیان است، ولى بعضى درباره نحوه عزادارى سؤالاتى مى کنند و گروهى از دشمنان سعى مى نمایند با شایعه پراکنى، میان عزاداران اختلاف ایجاد کنند. تقاضا مى شود به طور شفّاف نحوه عزادارى آن سرور آزادگان را براى ما روشن فرمایید.پاسخ: به یقین مراسم باعظمت حسینى از افضل شعائر اسلامى است که از ائمّه اهل بیت (علیهم السلام) به ما رسیده و شاید هنوز زود است که عظمت عاشوراى حسینى را درک نماییم و به عمق آن برسیم.
این مراسم در طول تاریخ، حافظ مذهب ما بوده است. پیروزى انقلاب اسلامى و جنگ تحمیلى و پیروزى حزب الله در جنوب لبنان و موفقیت بزرگ شیعیان عراق، همه در سایه آن صورت گرفت و اگر این عاشوراها و عزادارى ها نبود امروز ایران، عراق و لبنان رنگ دیگرى داشتند.
جاذبه این مراسم به قدرى است که هر سال، جمعیت چندین میلیونى زائران حسینى در اربعین در تاریخ کربلا ثبت مى شود.
اینجانب هنگامى که صحنه تکان دهنده حرکت زوّار را دیدم که با پاى برهنه و همراه کودکان خردسال و شیرخوار به سوى آن مقصد عاشقان در حرکت اند، آرزو کردم که اى کاش من نیز در میان آنها بودم.
به همین دلیل دشمنان مى کوشند آن را تضعیف یا کم رنگ کنند یا با خرافات بیامیزند و از عظمت آن بکاهند،
که در این راستا لازم مى دانم همه عزیزان را به نکات زیر توجّه دهم:
1. ما در زمانى زندگى مى کنیم که بیش از هر زمان دیگر، به وحدت و آرامش نیاز داریم. کشورهاى اروپایى دست به دست هم داده اند که به ساحت قدس پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) اهانت کنند. اسرائیل پیوسته مسلمانان فلسطین را به خاک و خون مى کشد و با کمک آمریکا، براى نابودى حزب الله در لبنان نقشه طرح مى کند.
در عراق، همه روزه برادران و خواهران ما به دست وهّابیان متعصّب شهید مى شوند و ابرقدرت ها برضد کشور ما، تنها حکومت اسلامى شیعه در جهان، شب و روز توطئه مى کنند.
کدام عقلى اجازه مى دهد که در چنین شرایطى به شایعات دامن بزنیم و اختلاف تازه اى بیفکنیم و آب به آسیاب دشمن بریزیم و از مقابله با آن خطرات عظیم دور بمانیم؟
2.البتّه به کورى چشم دشمنان، مراسم عزادارى باید با شور و شکوه هرچه تمام تر و در اوج عظمت و هر سال بهتر از سابق برگزار شود و هر کارى که عظمت این مراسم را مخدوش مى کند محکوم گردد. محال است کسى شیعه باشد و خواهان عظمت این مراسم نباشد.
اما نحوه عزادارى ها، باید به همان صورت سنّتى و براساس دستورات ائمّه هدى (علیهم السلام) با راهنمایى علماى محترم بلاد صورت گیرد و پرچم هاى حسینى همه جا در اهتزاز باشد. دسته جات سینه زنى و زنجیرزنى با نظم و شکوه، در هر کوى و برزن به راه افتد، ولى مراقب باشند افراد ناآگاه تعبیرات کفرآمیز و آمیخته با غلوّ بر زبان جارى نکنند و عزاداران آسیب جدّى به بدن خود نرسانند و کارى که در نظر عموم مردم موجب وهن مذهب است انجام ندهند تا بهانه به دست دشمن نیفتد و بدخواهان مأیوس شوند.
3. سزاوار است خطباى محترم در خطابه هاى خود و مدّاحان عزیز در اشعار حماسى و شورانگیز خویش، براى وحدت صفوف بکوشند و اهداف سیّد مظلومان و سالار شهیدان را که «دادن آگاهى به مردم و نشراحکام قرآن،کسب عزّت، شرف، آزادى، امر به معروف و مبارزه با ظلم و فساد» است، روشن سازند، و چه خوب است که این اهداف با شواهد تاریخى در کتب درسى مدارس و دانشگاه ها ثبت شود و جوانان عزیز، مصداق زنده «عارفاً بحقّه» گردند.
4.اینجانب به سهم خود از تمام کسانى که در این دو ماه عزیز دسته جات و مجالس حسینى را با روش هاى مختلف گرم نگاه مى دارند و در این راه زحمت ها مى کشند تشکّر مى کنم و سربلندى ملّت عزیزمان را در سایه لطف خداوند و زیر لواى پرافتخار سالار شهیدان و توجّهات و عنایات حضرت ولى عصر ـ ارواحنا فداه ـ از خداوند متعال خواهانم و از همه مى خواهم که مراقب باشند کارى انجام نشود که عظمت مراسم عزادارى بسیار باشکوه امسال، با دامن زدن به اختلافات، تلخ گردد و دشمنان ما شاد شوند.
110. توصیه به مداحان
سؤال: چه توصیه اى به مدّاحان در مورد کیفیّت اشعار، نوحه ها و مدیحه سرایى مناسب شئونات اهل بیت (علیهم السلام) دارید؟پاسخ: عزادارى ائمّه اطهار (علیهم السلام)، به ویژه خامس آل عبا (علیهم السلام)، از افضل قربات است، و سرودن و خواندن اشعارى که حاکى از مظلومیّت و زحمات و فداکارى آن حضرات باشد کار بسیار خوبى است، ولى باید از هرگونه کارى که باعث هتک حرمت آن بزرگواران مى شود و موجب وهن مذهب در نظر دیگران مى گردد و یا به بدن آسیب مى رساند پرهیز شود.
همچنین تعبیراتى که در عرف، توهین آمیز است، مانند نسبت دادن سگ به خود، یا صداى حیوانات درآوردن، هیچ کدام مناسب مجالس عزادارى نیست. باید به همه نصیحت کنند که از این امور، که باعث وهن این مراسم بزرگ مى شود و موجب ناراحتى حضرت بقیّة الله ـ عجّل الله تعالى فرجه الشّریف ـ مى گردد، پرهیز کنند.
بیانیه هاى اربعین حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى
111. خطاب به مردم عراق
اربعین در کربلا، پایگاه ایثار و حریت و شهادت، در طول تاریخ کربلا بى نظیر است و اجتماع پرشور و باشکوه آن غیر قابل توصیف است. در این اربعین مسلمانان غیور از سراسر عراق از مرد و زن و کودک و جوان، علاقه مذهبى و عشق خود را به امام حسین (علیه السلام) به نمایش گذاشته و دوست و دشمن را به حیرت انداخته اند. آفرین بر شما فرزندان عراق، فرزندان اسلام و فرزندان باوفاى سالار شهیدان امام حسین (علیه السلام).به یقین این اجتماع پرشور شما دلیل بر وحدت صفوف و نشانه بیدارى روح حریت و اخوت اسلامى شماست و موجب یأس دشمن از سیطره بر کشور عزیز عراق است. بحمداللّه ملت مسلمان عراق بعد از ده ها سال حکومت جبار و بى رحم بعثیان، آزادى خود را بازیافت.
ضمن تبریک این آزادى امیدواریم به هوش باشند تا اجانب و بیگانگان یا عوامل آنها بر جاى جباران سابق ننشیند، و حکومتى آزاد و مستقل در سایه ارزش هاى اسلامى و روحانیت عزیز عراق به دست فرزندان غیور این آب و خاک تشکیل شود، همان گونه که امیدواریم حوزه علمیه نجف اشرف، شوکت خود را در سایه مراجع معظم نجف و علما و فضلاى آن بازیابد و همچون سابق نورافشانى کند. دعاى همه ما بدرقه راه شما، و پیروزى شما را از خداوند بزرگ خواهانیم.
112. در آستانه اربعین
حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى در تاریخ 19/9/ 1393 در ابتداى درس خارج فقه خود در مسجد اعظم قم گفتند: پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) مى فرمایند: کسى که بابى از علم را فرا گیرد تا اسلام را زنده کند، بین او و انبیاى الهى در بهشت تنها یک درجه تفاوت است.این حدیث مطالب بسیارى به ما مى آموزد، ازجمله این که اسلام گاهى در معرض خطر قرار مى گیرد، در این هنگام عالمان دین باید قیام کنند و با عِلم خود براى نجات اسلام بکوشند.
امروز اسلام از داخل و خارج در معرض خطر است، در کدام زمان این همه شبکه ها، ماهواره ها، رسانه ها و فضاهاى مجازى این گونه بر ضد اسلام فعالیت و تبلیغ مى کردند؟ در حال حاضر شب و روز هزاران رسانه و سایت بر ضد اسلام تبلیغ مى کنند و در چنین شرایطى باید بدانیم که ما نیز وظایفى داریم.
اسلام این ظرفیت را دارد که با تبلیغ معارفش در هر زمانى زنده باشد، اما مدافعان و مبلغانى مى خواهد که بتوانند در هر زمانى اسلام را احیا کنند. امروز، اسلام ـ اعم از اصول و فروع دین واخلاق ـ در معرض هجوم دشمنان است، در چنین شرایطى علما، فضلا و افرادى که توان تبلیغ دارند، باید در احیاى دین بکوشند.
برخى مى گویند با توجه به حجم زیاد تبلیغات دشمن، تأثیر چندانى ندارد، اما ما معتقدیم تأثیر درجاتى دارد و روایات دینى تأکید مى کند که اگر بدعتى ظاهر شد، بر علماى دین واجب است که علم شان را ظاهر کنند و به دفاع از دین بپردازند. البته ما معتقدیم که امروز گوش شنوا براى شنیدن اسلام و معارف غنى آن فراوان است، بر فرض که این گونه نباشد، باید سکوت را شکست و جواب شبهات را داد.
برخى بدعت ها به عزادارى امام حسین (علیه السلام) نیز سرایت کرده است؛ براى اصلاح این وضعیت باید عزادارى ها را به همان شکل سنتى و اصیل حفظ کرد.
سوگواران حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) از نجف و دیگر نقاط با پاى پیاده به سمت کربلاى معلى در حرکت هستند و غوغاى عجیبى به پا کرده اند و باید این را حفظ کرد.
مراقب باشیم مبادا کسانى با بدعت ها و برنامه هاى نادرست خود این عظمت و شکوه را زیر سؤال ببرند. مراسم سوگوارى امام حسین (علیه السلام) سرمایه بزرگى است که از آن مى توان بسیار استفاده کرد؛ ما به چنین سرمایه اى افتخار مى کنیم و معتقدیم که باید با تمام وجود از آن حراست و پاسدارى کرد.
جمع بندی و نتیجه گیری
جایگاه والاى فقه و احکام شرعى در زندگى انسان ها غیر قابل انکار است؛ که در این بین مى‌توان به مراسم راهپیمایى اربعین حسینى و اعمال زائرین در آن گردهمایى عظیم اشاره کرد؛ پدیده اى شگرف که باید در ترازوى فقه قرار گیرد تا شاخصه هاى حُکمى و حِکمى آن اجتماع بزرگ تبیین شود. در این مطلب، نظرات حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى (مدّ ظلّه العالى) در پاسخ به استفتائات مسائل مبتلابه اجتماع عظیم پیاده روی و زیارت اربعین امام حسین (علیه السلام) به همراه توصیه های معظم له به صورت موضوعی ارایه گردید تا زائران امام حسین (علیه السلام) با رعایت احکام شرعی مراسم باشکوه پیاده روی اربعین حسینی و ادای حقوق شرعی برادران و خواهران ایمانی خود، هم بهره معنوی بیشتری ببرند و هم الگویی شایسته برای زائران دیگر کشورها باشند.
منبع: هم قدم با زائران اربعین (مطابق با فتاوای حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی)، تهیه و تنظیم: محمد صادق مطهری فرد، انتشارات امام علی بن ابی طالب (علیه السلام)، 1398.
