به طور کلی، از منظر آموزه‌های اسلامی، تأمین نیازهای خانواده بر عهده‌ی مردان است. هم‌چنین تأمین نفقه‌ی ضروری همسر و فرزندان به عنوان یک وظیفه‌ی واجب و الزامی بر دوش مرد نهاده شده است. توصیه‌ها و تشویق‌های فراوانی در روایات آمده است که در آن‌ها، فعالیت اقتصادی مردان برای رفع نیازها و رفاه و آسایش خانواده تمجید و تشویق شده است.
پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این باره می‌فرمایند:
«کسی که برای رفع نیازهای خانواده‌اش زحمت می‌کشد و تلاش می‌کند، مانند کسی است که در راه خدا به جهاد برخاسته است.»(1)بررسی روش زندگی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و مسلمانان معاصر ایشان نشان می‌دهد که نان‌آوری و کسب درآمد اغلب از وظایف مردان بوده است. در روش زندگی امامان معصومِ ما و یاران و دوستان ایشان دیده نمی‌شود که همسران و زنان خود را به نان‌آوری و تأمین نفقه‌ی خانواده گمارده و تشویق کرده باشند.
در اسلام بر رسالت همسری و مادری، به عنوان دو کارکرد اساسی و مهمِ زنان تأکید شده است
تا آن جا که نقش مادری و همسری زنان در خانواده با جهاد در راه خدا یکسان دانسته شده است. امام علی (علیه السلام) در این باره فرموده‌اند: «خداوند جهاد را بر مردان و زنان نوشته است اما جهاد مرد، بخشش مال و جان است تا آنجا که در راه خدا به شهادت رسد و جهاد زن، خوب شوهرداری است.»(2)امام صادق (علیه السلام) فرموده‌اند:
«ام سلمه، همسر پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از ایشان درباره‌ی ارزش شوهرداری سؤال کرد،پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: هر زنی که چیزی را در خانه‌ی شوهرش جابه جا کند و انگیزه‌ی او اصلاح امور خانواده باشد، خداوند به آن زن نظر می‌افکند و کسی که خداوند به او نظر کند، او را عذاب نمی‌کند.
سپس ام سلمه گفت: ای پیامبر! درباره‌ی ثواب زنان در خانواده بیشتر برایم بگویید،
پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: هنگامی که زن باردار می‌شود پاداش او هم چون کسی است که با مال و جان‌اش در راه خدا جهاد می‌کند و هنگامی که فرزندش را به دنیا آورد به او خطاب می‌شود همه‌ی گناهانت بخشیده شد و هنگامی که شیر دادن نیز را آغاز کرد به ازای هر بار شیر دادن، ثواب آزادسازی یک برده نصیب او می‌شود بنابراین، از آن این پس مراقب اعمالت باش.»(3)
براساس آن چه گفته شد به خوبی دانسته می‌شود که اسلام برای حفظ آرامش جسم و روان زنان در ایفای نقش همسری و مادری، وظایف سخت و طاقت‌فرسایی هم‌چون کسب درآمد و تأمین نیازمندی‌های اقتصادی خانواده را از دوش آنان برداشته و هیچ تکلیف و وظیفه‌ای را در این زمینه بر عهده‌ی آنان قرار نداده است.
افزون بر همه‌ی موارد پیش گفته، لطافت و ظرافت روحی و جسمی زنان، گستردگی حیا در شخصیت زنان و لزوم کاهش اختلاط و ارتباط آنان با مردان نامحرم که همگی در منابع دینی به ویژه در سخنان پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم)
و معصومین (علیهم‌السلام) مورد توجه و تأکید قرار گرفته است، نشان می‌دهد که اسلام در شرایط عادی و طبیعی، زنان را به کسب درآمد از راه اشتغال، تشویق نکرده و آن را به عنوان فضیلت و ارزش برای زنان معرفی نکرده است.
البته باید توجه داشت هنگامی که زنان به دلایلی هم‌چون تک زیستی و تجرّد، فوت و یا بیماری همسر، درآمد اندک همسر و موارد مشابه، ناچار باشند در عرصه‌ی کسب درآمد و اشتغال حضور یابند، اسلام این تلاش و حضور را ارزشمند دانسته و گاه لازم و واجب می‌داند.
زنی که به ناچار بر خود سخت می‌گیرد و کار می‌کند تا فرزندان او به دلیل فقر آسیب نبینند و بتوانند در مسیر رشد و تعالی حرکت کنند، کاری بسیار شایسته و در خور تقدیر در پیش گرفته است.
اشتغال زنان برای کسب موقعیت اجتماعی و رفاه و لذت مادی بیشتر هر چند از نظر اسلام ممنوع نیست و زنان می‌توانند در مشاغل مختلف حضور یابند اما تشویق و ترغیب نسبت به آن صورت نگرفته است و اگر اشتغال زنان همراه با بدحجابی و اختلاط باشد از آن جهت نامناسب خواهد بود.
از نظر اسلام اشتغال زنان به خودی خود ممنوعیت ندارد، مگر آن که شغل و حرفه‌ای همراه و مقارن با در کار حرام و ممنوعی باشد؛ هم چون آوازخوانی و نوازندگی حرام و مانند آن‌ها اما حضور زنان در مشاغلی که جامعه‌ی اسلامی به حضورشان در آن مشاغل نیازمند است، نه تنها مُجاز است
بلکه در مواردی لازم و ضروری است؛ عرصه‌هایی هم‌چون بهداشت و درمان زنان، تعلیم و تربیت زنان و دیگر مواردی که زنان جامعه‌ی اسلامی را از ارتباط و اختلاط با مردان نامحرم بی‌نیاز می‌سازد.
خلاصه‌ی سخن این که اسلام در اشتغال زنان بر تیه دو عنصر اساسی تأکید فراوان دارد:
الف) حفظ حیا و عفاف، عدم اختلاط زنان و مردان نامحرم و سلامت اخلاقی جامعه‌ی اسلامی.ب) تناسب شغل با وضعیت جسمی و روحی زنان؛ بدین‌معنا که مشاغل سخت و سنگین جسمی و یا مشاغلی که از نظر روحی و روانی با زنان تناسب ندارند یا تناسب کمتری دارند، برای زنان توصیه نمی‌شوند.
با توجه به شرایط اجتماعی عصر حاضر و وجود زنان شاغل در زمینه‌های گوناگون جا دارد نظام اسلامی برای سالم‌سازی فضای اشتغال زنان برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کند و به جداسازی زنان و مردان در محیط کار (در حد امکان)، تناسب ساعات کاری و نوع مشاغل زنان با مسئولیت خطیر همسرداری و پرورش فرزندان توجه لازم را داشته باشد.
پی‌نوشت‌ها:
1- محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 93، ص 324
2- محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج 5، ص 9
3- محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 251
منبع: زن در اجتماع، سیدجعفر حق شناس، با همکاری پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السلام)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، پاییز 1390.
